Diccionario Bagobo - Español by Mateo Gisbert - HTML preview

PLEASE NOTE: This is an HTML preview only and some elements such as links or page numbers may be incorrect.
Download the book in PDF, ePub, Kindle for a complete version.

A

Abagat.—Viento sud.

Abas.—Marea baja, baja mar.

Ab-bong.—Ano.

Abe.—Alguna vez.

Abó.—Ceniza.

Aboc.—Fibra.

Abog.—Apriscar.

Abol.—Rodillo. || Bisabuelo.

Abong.—Mucosidad.

Acar.—Engaño.—Acaran co si candin. Le engañaré—Matigacar.Engañador, traidor.

Acas.—Petardear.

Aco.—Apropiarse una cosa.—Diri acoon co toy. No temas que meapropie eso. || Fiar, ser fiador, responder de alguna cosa.

Acon ca caosig.—Rivalidad.

Acos.—Faja, cíngulo, ceñidor.

Addin.—Escasamente.

Ad-ding.—Acercarse, detenerse alguno en alguna parte. Visitarde paso algún lugar ó persona.—

Ad-ding ca pa dini. Acércate aquí unmomento.

Ad-ding-anan.—Mesón, posada.

Ad-doc ca laoa.—Traspirar, traspiración.

Adí.—Hermano menor. || Amigo; || Expresión familiar y muysignificativa, usada de ordinario por los bagobos en todos los casos enque los bisayas usan de laguí, que es su equivalente.

Adoy!—¡Ay! expresión de dolor.

Agá.—Tamíz.

Agad.—Aunque, por más que.

Agad ondin.—Cualquier cosa.

Agad pa.—Además de.

Agad sadan.—Cualquiera.

Agag.—Arrastrar por agua.

Agang.—Sed, deseo de beber.

Agao.—Arrebatar, quitar. || Llevar tras sí, atraer.

Agdao.—Sauco.

Agó.—Quizás, acaso.

Agomud.—Bufar.

Agong.—Agom, campana mora, instrumento que los bagobosaprecian como alhaja de mucho valor y uso entre ellos.

Agor agor.—Sufrir, tolerar.—Agor agor ca, adi. Esfuérzate ensufrir, amigo—Diri mag-gor. No puedo sufrirlo.

Agot.—Limpiar abacá.

Agpot.—Entender, comprender lo que se dice.—Macagpot si conaca bagobo? Entiendes tú el bagobo?—Diri macagpot. No entiendo.

Aguing.—Zumbar.

Aha.—Mirar, observar.—Aha no toy. Mira eso.—Aha-an ta con.Dice que ya lo miraremos, dicen que lo miremos.

Aha ca coto.—Espulgar.

Aha-anan.—Atalaya, torreón.

Aho.—Entrar. || Acorralar.

Alad.—Cerca, cerco, vallado, tapia que se pone al rededor decualquier heredad, estacada.

Alad alad.—Verja.

Alang alang.—Vacilar, dudar.

Alao.—Apriscar.

Alat.—Canasta, cesto de bejuco.

Alig.—Cuello.

Alin.—Mudarse, variar.

Alit alit.—Agasajar.

Al-lan.—Brindar.

Al-lang.—Esclavo.

Al-lo.—Sol, dia.—Andin bon-nong ca al-lo? ¿Qué horaes?—Malos-sot al-lo. Ya es medio dia.

Al-long.—Sombra, espectro. || Adular.

Al-lus.—Ir, proseguir.

Al-lus-an.—Lugar adonde uno se dirige.—Doon pa al-lus-an no?¿Tienes todavía alguna parte adonde ir?—Al-lus-an co pa Santa Cruz. Hede ir aun á Santa Cruz.

Alodon.—Estropajo.

Ama ca boñag.—Padrino de bautismo.

Amay amay.—Apadrinar.

Ambag.—Corregir, instruir.

Ambag ambag.—Discutir.

Ambó.—Ratón.

Ame.—Padre.

Amian.—Viento Norte.

Am-ma.—Padre.

Am-ma sonud.—Padrastro.

Am-mayen-non.—Tio, hermano del padre ó de la madre, ó primohermano de los mismos.

Amot.—Acojer, acojerse.

Ampas.—Pañal.

Ampo.—Suplicar, rogar.

Ampo-anan.—Adorable, digno de adoración, de súplicación, etc. || Titular, protector.

Ampog.—Hogar.

Ampor.—Imbécil. || Fogón, pira.

Anag.—Menestra.

Ancat.—Deuda.—Matigancat. Amigo de deudas—Diri sac-canmagpa-ancat. Yo no puedo dejar prestado.

Andá.—Nada, ninguna cosa.—¿Doon simat no? Andá den. ¿Tienesagjas? No, ninguna, ya se han acabado—Y andá pa ca dag. Invicto.—Andáontong. Inútil, no sirve.

Anda.—¿Adónde? En dónde?—¿Anda saro ta? Adónde vamos?—¿Andasaro ca binoñagan mapia? Adónde van los buenos cristianos?—Dotonlangit. Al cielo.—Yan infieles ca diri mallag capó buñagan, ¿anda sarodan? Doton quilot. Y los infieles, si no se bautizan, adónde irán?

Alinfierno. || Anda ca god-do? ¿En dónde vives tú?—Yan Diuata anda god-do?Y Dios en donde está?—Doton langit, dini tana, ó ca tibuoc banua. En elcielo, en la tierra, y en todo lugar.

Andam.—Justo.

Andin.—Qué? ¿Qué cosa? qué hay?—¿Andin cato? Qué eseso?—¿Andin callag no? ¿Qué quieres?—¿Andin pa? Qué mas?

Ane, anay.—Hormiga blanca muy destructora.

Anga.—Tardanza, dilación, espera.

Ange.—Apresar, cojer, alcanzar. || Abortar ó malparir.

Anit.—Coraza.

Anito.—Agüero, presagio, adivinación ó pronóstico vano.Algunos bagobos hay que dicen tener su anito con el cual hablan enparticular y ordinariamente á oscuras. Dichos bagobos suelen dar en quéentender por usar de maleficios y alucinar á los inocentes ytímidos.

Anito-an.—Agorero.

An-nir.—Escarnio.

Anong anong.—Acordar pensar, resolver.

Antag.—Echar, arrojar.

Antal.—Oscilar.

Antay.—Vivir, existir.

Antay-an.—Vida, existencia.

Antog.—Botar, bote, proyección.

Antug-anan ca maripa.—Muladar, basurero.

Aoac.—Cintura.

Aoai.—Riña, reñir.

Aoi.—Redimir, recobrar, libertar.

Apanan.—Cebo.

Apang.—Langosta.

Aping.—Carrillo.

Apo.—Abuelo, nieto. || Monte y volcán Apo.

Apog.—Cal.

Apog-an.—Calero, argamasa.

Apol.—Competir, desobedecer.

Apolay.—Debatir.

Apol-on.—Desobediente.

Apot.—Recurrir.

Apot-anan.—Recurso, amparo.

Apoy.—Fuego. || Culebra venenosa.

Ap-pa.—Granza, salvado.

Ap-pat.—Cuatro.

Ap-pis.—Deshinchar.

Arab.—Pantano.

Arangat.—Pronunciar mal.

Arat.—Rendija. || Rajar.

Aric.—Desgranar.

Arig.—Remilgarse.

Aringasa.—Disgusto.

Aroc.—Bramar el mar.

Aros.—Corriente.

Aroy.—Convenir, acceder.

Asag.—Piso, suelo.

Asal.—Con tal que, basta que.

Asin.—Sal.

Aso.—Perro, perra.

As-sa.—Otro, otra, otra cosa diferente.

As-som.—Limón, cosa ágria.

Atad.—Tablado, balsa.

Ate, atay.—Higado.

Atean.—Faja de mujer.

Ating.—Sudor, sudar.

Atingan.—Olfato.

Ato.—Impugnar, contrarestar, oponerse.

Atoc.—Profetizar. || Opuesto.

Aton.—Adoptar, prohijar, acojer.

Atop.—Techo.

Atop atop.—Cobertizo.

Atos.—Pechina, concha.

Atubang-ay.—Presencia.

Atud.—Ventanear, asomarse á la ventana.

Atud-anan.—Ventana.

Ayag.—Manifestar, descubrir.

Ayas.—Acusar.

Ayil.—Contradecir, contrarrestar.

Ayil-on.—Inpugnador, contumaz.

Ayon.—Continuar.

Ayor.—Convenir, consentir.