B. MELAYU
RUMPUN-R UMPUN BAHASA
Malaysia, pulau-pulau yang berdekatan dan Sumatera yang letaknya bertentangan denpantai barat Borneo.
gan Selat Melaka. Selat- Melaka ialah tempat
Tempat lahimya Bahasa Melayu ini ialah
pertemuan pedagang-pedagang di antara
di Pulau Sumatera. Dari sini ia berkembang Timur dan Barat. Pedagang-pedagang memke seberang Selat Melaka dan ke tempatpelajari Bahasa Melayu dan menggunakan
•tempat yang lain di Asia Tenggara. Sekarang
nya sebagai bahasa perdagangan di Asia
ini terdapat lebih kurang I 00 000 000 orang
Tenggara.
tinggal di Kepulauan Melayu dan bertutur
Keduanya, orang-orang yang bertutur
dalam 250 bahasa. Sungguhpun begitu
dalam Bahasa Melayu yang tinggal di Malay
Bahasa Melayu menjadi bahasa yang biasa
sia dan Sumatera ialah orang-orang laut.
digunakan atau lingua franca orang-orang Merekalah yang menjalankan perdagangan ini. Ini ialah sebab Bahasa Indonesia yang
secara besar-besaran di pulau-pulau Asia .
berdasarkan Bahasa Melayu telah menjadi
Tenggara.
bahasa kebangsaan Indonesia. Malaysia juga
Ketiganya, Kerajaan Melayu Srivijaya di
menjadikan Bahasa Melayu sebagai bahasa
Palembang, Sumatera menjadi pusat per
kebangsaannya dan dikenali sebagai Bahasa
kembangan Bahasa Melayu. Di kemuncak
Malaysia. Walau bagaimanapun Bahasa
kekuasaannya, iaitu lebih kurang pada
Melayu sebagai lingua franca Asia Tenggara T.M. 900, Kerajaan Srivijaya meliputi
bukanlah satu perkembangan yang baru.
Sumatera, Semenanjung Malaysia, Riau dan
Ada bukti-bukti yang menunjukkan bahawa
Lingga, Borneo Barat dan beberapa bahagian
Bahasa Melayu ialah bahasa yang paling
Jawa. Melalui perdagangan ia telah meluasselalu digunakan di dunia bahagian ini kan lagi pengaruhnya ke tempat-tempat
sejak dari beberapa kurun yang lalu.
lain di Asia Tenggara.
Keempatnya, keinajuan Melaka sebagai
sebuah pelabuhan yang terbesar di Asia
Mengapakah Bahasa Melayu berkembang? Tenggara, selepas T.M. 1 400, menyebabkan ·
Bahasa Melayu semakin berkembang. Bahasa
Pada zaman dahulu, Bahasa Melayu . ber
Melayu menjadi satu bahasa antarabangsa.
kem bang ke merata-rata Asia Tenggara oleh Ia adalah bahasa yang mesti diketahui oleh kerana beberapa sebab.
pedagang-pedagang untuk menjalankan per
Pertamanya ia mula-mula digunakan di dagangannya di Asia Tenggara.
43
KA
IAU
Perkembangan Bahasa Melayu di Asia Tenggara
Bukti-bukti Bahasa Melayu sebagai Linguadua buah batu bersurat Melayu dalam tulisan Franca
Sanskrit yang bertarikh T.M. 827 dan T.M.
Bahasa Melayu telah digunakan di Malaysia 832 telah dijumpai.
sebelum adanya tulisan. Bukti tulisan
Melayu di Malaysia yang tertua sekali ialah
Batu . Bersurat Trengganu. la ditulis dalam
tulisan Arab yang sekarang digelar jawi.
Ahli-ahli sejarah telah menganggarkan batu
itu ditulis dalam tahun 1 326 atau pun 1 386.
Tulisan di atas batu itu sebenarnya ialah
rekod undang-undang Islam mengenai
jenayah.
Ada bukti-bukti lain yang menunjukkan
bahawa Bahasa Melayu telah digunakan
lebih dahulu lagi. Mengikut rekod seorang
pelawat Cina yang mashyur, I-Tsing yang
telah melalui Asia Tenggara dalam perjalanannya ke India, Bahasa Melayu telah luas digunakan di Kepulauan Melayu dalam
T.M. 672.
Di Indonesia, tern pat kedudukan kerajaan
Melayu Srivijaya, tulisan Melayu . Tua telah
juga dijumpai. Di Gandasuli, Jawa Tengah,
Batu Bersurat Trengganu
44
Apabila tibanya orang-orang Eropah di
Dalam tahun 1 603, Frederick Houtman,
Asia Tenggara pada kurun yang ke 1 6, Bahasa Gabenor Ambon, sebuah pulau di Ke
Melayu telah pun diakui sebagai bahasa pulauan Melayu, telah menulis satu se
Asia Tenggara. Semua pelabuhan dan pusatnarai perkataan-perkataan Melayu dalam pusat perdagangan menggunakannya dan Bahasa Belanda. Ini kemudiannya diorang-orang Eropah terpaksa mempeterjemahkan ke Bahasa Latin iaitu bahasa lajarinya.
kelasik orang-orang Eropah. Dalam tahun
1 631 , Padri David Haex mengarang kamus
Kamus Melayu Tua
Melayu-Latin, Latin-Melayu untuk kegunaan
ugama.
MulaJ daripada kurun ke 15 ke atas, senarai
St. Francis Xavier, seorang penyebar
perkataan dan kamus Bahasa Melayu telah ugama Kristian yang masyhur telah pergt pun ada disusun.
ke Maluku dalam kurun kel.6. Ia menulis
Sebelum tahun 151 1 telah ada sebuah khutbah ugamanya dalam Bahasa Melayu senarai huruf-huruf Cina bagi perkataan kerana katanya bahasa itu difahami oleh Cina dan Melayu. Nyatalah bahawa semua orang.
pedagang-pedagang Cina yang datang ke
Malaysia terpaksa mengetahui bahasa ini. Perkembangan Bahasa Melayu di Asia Satu bukti yang menarik, telah ditinggal
Tenggara
kan oleh seorang lelaki yang bernama
Pigafetta. Pigafetta telah belayar mengelilingi Bahasa Melayu telah berkembang di meratadunia dengan Magellan iaitu orang yang rata Kepulauan Melayu. Ia menimbulkan mula-mula sekali belayar keliling dunia . . perpaduan di kawasan itu. Dalam tahun Dalam tahun 1 521 bila kapal Magellan 1 6 1 4, seorang kelasi Belanda, Van Linschoten Victoria berada di Tidore, sebuah pelabuhan berkata pengetahuan Bahasa Melayu sangatdi Maluku, Pigafetta telah menulis Kamus lah penting di Asia Tenggara seperti bahasa Itali-Melayu. Mengikut kenyataan Pigafetta Perancis di Negeri Belanda. Bahasa Perancis yang lain, kita dapat tahu bahawa Bahasa bukan hanya penting di Negeri Belanda Melayu sangat mustahak di Asia Tenggara. sahaja tetapi juga di seluruh Eropah. Van Penterjemah Magellan itu telah dapat Linschoten juga berkata bahawa Bahasa difahami di semua . ceruk rantau Asia Melayu telah dianggap sebagai satu bahasa Tenggara.
yang paling halus dan sangat layak di antara
bahasa-bahasa Timur Jauh yang lain.
Di kurun yang ke 1 7 Bahasa Melayu telah
pun diterima oleh semua pelawat dan
pedagang-pedagang di kawasan ini. Hinggakan surat-surat dari Raja Maluku kepada Raja Portugal ditulis dalam Bahasa Melayu.
Pada masa itu, di Eropah sudah tentu
telah ada penterjemah Melayu.
B. PELAJARAN TIDAK RASMI
Pelajaran memainkan satu peranan yang
penting di negara kita. Ia menghasilkan
manusia yang terpelajar yang sangat berguna
kepada masyarakat. Ia menolong membentuk se buah bangsa yang progresif dan St Francis Xavier
bersatu. Kita juga boleh menjadi sebuah
45
LAJARAN
RASMI
TIDAK RASMI
+
I
I
I
SEKOLAH
RUMAH MASJID KAMPUNG
-Sistem Pelajaran
negeri yang bersatu dengan identiti nasional
Sehingga awal kurun ke 19, tidak ada
sendiri melalui pelajaran.
pelajaran rasmi di Malaysia. Oleh kerana
Malaysia mempunyai tradisi pelajaran tidak ada pelajaran yang teratur orangyang tua. Masyarakat kita telah mengetahui ramai mendapat pelajaran daripada gurubetapa mustahaknya pelajaran sejak dari guru sendiri atau guru-guru yang mengajar beberapa kurun yang lalu. Akan tetapi di rumah, di surau atau di sekolah-sekolah jenis pelajaran pada masa dahulu sangatlah pondok di kampung. Ini dipanggil pelajaran berlainan. Pada hari ini, kita mempunyai tidak rasmi.
sekolah-sekolah yang terurus dengan jadual
Kita akan . membaca ten tang pentingnya
waktu, · sukatan pelajaran dan guru-guru pelajaran tidak rasmi di Malaysia dari kurun terlatih. Kementerian Pelajaran dan Pejabat ke14 hingga kurun ke19. Apabila pelajaran Pelajaran menyusun dan mengatur pelajaran. rasmi diperkenalkan di sini, banyak sekolah Pelajaran yang anda terima di sekolahmoden telah ditubuhkan dari sistem pelasekolah moden ialah pelajaran rasmi.
jaran tidak rasmi yang telah ada.
Pelajaran yang awal
Tidak ada rekod yang menunjukkan dengan
jelas bagaimana rakyat di negeri-negeri
Semenanjung Tanah Melayu, Sabah dan
Sarawak menerima pelajaran mereka pada
zaman dahulu. Akan tetapi kita boleh
dapat beberapa keterangan dari sejarahsejaiah lama dan buku-buku kesusastraan.
Pelajaran tidak rasmi telah pun ada di
kalangan keluarga dan di kampung-kampung.
Pada mulanya pelajaran ialah untuk faedah
keluarga dan kehidupan orang kampung
sehari-hari. Manusia mesti tahu adat resam.
Kita akan membaca darihal adat resam
dalam buku ini nanti. Adat resam inilah
yang menjadikan kehidupan dalam sese
Kanak-kanak belajar membuat perahu
buah keluarga dan kampung itu teratur.
46
Kanak-kanak belajar pertukangan untuk Klas-Klas mengaji Quran menolong mereka dalam kehidupan harihari. Mereka belajar melalui pelajaran tidak Orang-orang Melayu menerima Islam sebagai rasmi atau daripada tukang-tukang. Mereka ugama mereka dalam kurun ke 1 5. Islam menolong ibubapa mereka bercucuk tanam, mempunyai pengaruh yang kuat di atas menangkap ikan dan menjerat binatang. pelajaran. Untuk mengaji Quran pada Pada masa itu tidak ada buku untuk belajar masa itu, seseorang itu perlu mengetahui darihal kapal, pengairan, ikan dan binatang. Bahasa Arab. Kepandaian mengaji Quran Semua keterangan berkenaan dengan ini adalah dianggap sangat mustahak. Keluarga didapati dari orang-orang tua. Dengan jalan yang mempunyai anak-anak yang pandai ini pelajaran dibawa turun-temurun.
mengaji Quran adalah dihormati. Lagipun
Kecekapan dalam pertukangan tangan sudah mepjadi adat, apabila ada perayaanpun dipelajari daripada orang-orang yang perayaan penting di kampung-kampung, mahir di dalam kampung itu. Pertukangan ayat-ayat Quran akan dibaca.
besi, menganyam dan membuat periuk
Klas-klas mengaji Quran ini diadakan
belanga dipelajari dari tukang-tukang kamoleh penyebar ugama Islam yang datang ke pung. Dengan cara tidak rasmi yang sama, Asia Tenggara pada . awal kurun kel 5.
orang-orang lain belajar menjadi pawang atau Pengajaran bersendirian diadakan untuk bomoh, pahlawan dan juga pencerita yang · murid-murid di rumah atau di surau atau bergelar penglipurlara.
pun di pondok. Sekolah-sekolah seperti ini
Buku Sejarah Melayu menceritakan dipanggil sekolah pondok. Kadang-kadang darihal pelajaran tidak rasmi m1. Ia mereka tinggal dengan guru ugama mereka.
mengatakan: ''Di mana ada orang yang Bilangan mereka ini biasanya kecil sahaja.
cekap dengan gajah atau kuda atau dengan
Mereka belajar membaca dan menqlis Bahasa
senjata, memang sudah menjadi kebiasaan
Arab supaya mereka boleh mengaji Quran.
bagi Sultan untuk menghantar orang-orang
Klas-klas ini juga digelar sekolah-sekolah
muda di istana be/ajar dengan mereka dan
mengaji Quran. Ia boleh dianggap sebagai
diberi upah oleh Sultan. " Ini berlaku dalam satu pelajaran tidak rasmi dalam masyarakat
'
pertengahan kurun ke 1 5 pada masa Sultan
Melayu tradisional.
-
Mansur Shah memerin tah Melaka.
Guru-guru Sekolah Mengaji Quran
Penyebar ugama Islam dari negeri Arablah
yang mula-mula mengadakan klas-klas ini.
Guru-guru ugama dari keturunan Arab
digelar Syeikh atau Sayid. Ada juga guru ugama bangsa Melayu dan mereka ini digelar
Ustaz atau Haji. Kadang-kadang ramai daripada orang-orang Melayu yang menunaikan fardhu haji di Mekah, tinggal di sana untuk belajar Bahasa Arab sebehim pulang
ke negara mereka.
Sultan Mahmud Shah
Murid-murid ugama ini datangnya dari semua
peringkat - kaya, miskin, kerabat diraja
dan rakyat biasa. Buku Sejarah Melayu
Klas mengaji Ouran di masjid
menceritakan bagaimana Sultan Mahmud '
47
IJ
� /!}, - · :• :,
�w� ·-· .. ;:
� ' ,- ,,
"-�
.... �J -
.
�-
<.,:
,i_\l��• lj1fl', � .•.
,�
�
Sultan Mahmud tidak diterima oleh Maulana Yusuf
Sultan Melaka terakhir yang memerintah pengarang Melayu yang bemama Munshi dari tahun 1488 hingga 151 1 , pergi Abdullah. Dia hidup dari tahun 1 797 hingga mendapatkan guru-guru ugama untuk
