Kita akan membaca darihal empat jenis 4. Gendang N.obat kecil, dua mukanya muzik tradisional.
Yang pertama ialah 5. Gendang Negara, satu muka sahaja.
Nobat iaitu orkes istana raja Melayu; Kedua,
muzik berkaitan dengan drama dan lagu-lagu
Setengah nobat mempunyai 8 buah alat
Melayu lama; Ketiga, muzik berkaitan demuzik. Dalam kurun yang kel 6 , Nobat di ngan tarian-tarian Melayu lama dan keempat, Patani, sebuah kerajaan di Selatan Negara muzik gendang.
Thai, mempunyai 32 buah alat muzik.
Orkes Nobat Kedah
59
Bila Nobat digunakan
Ada beberapa adat yang mesti diikuti apabila hendak menggunakan nobat. Ia hanya boleh dimainkan untuk 4 orang: 1 ) Sultan,
2) Tengku Mahkota atau Raja Muda, 3)
Bendahara dan 4) Temenggung.
Adat istiadat yang sangat penting, di
mana nobat digunakan ialah pada hari
pertabalan sultan. Adalah dipercayai bahawa seseorang sultan itu tidak diterima sebagai pemerintah sehingga nobat dimainkan.
Pertunjukan Makyung
Muzik berkaitan dengan drama Melayu sangat penting dalam pertunjukan ini sebab lama: Makyung dan Wayang Kulit
ia menjadikan cerita itu bersemangat dan
menarik.
Makyung
Orkes wayang kulit mempunyai 12 buah
alat-alat muzik. Serunai memainkan peranan
Makyung ialah sebuah drama Melayu yang yang penting. Pemain serunai duduk di sudah ada lebih kurang 700 tahun dahulu belakang Tok Dalang dan memimpin orkes dan Wayang Kulit ialah wayang daripada itu. Kadang-kadang ia mengambil tempat patung-patung yang diperbuat daripada kulit.
Tok Datang.
Kedua-dua ini mempunyai muzik tradisional
Kebanyakan dari pertunjukan wayang
yang mengiringi pertunjukannya. Makyung
masih lagi dipertunjukkan di Kelantan. kulit sejak zaman dahulu memilih tematema dari epik India Rebab ialah sejenis alat muzik yang
Rama
di
yana dan Mahabarata.
mainkan di dalam pertunjukan Makyung.
Rebab adalah biola Melayu yang mempunyai 3 utas tali. Alat-alat muzik yang lain dalam orkes Makyung ialah 2 buah gendang
yang biasa besarnya dan sepasang gong.
Orang yang memainkan rebab memimpin
orkes dan juga penyanyi-penyanyi Makyung.
Terdapat banyak lagu yang dimainkan samada nyanyian seorang ataupun beramai-ramai.
Ada lebih dari 30 jenis lagu Makyung
dan setengah dari lagu-lagunya yang terkenal
ialah: Pakyung Muda, Kijang Mas, Sedayung
dan Sedayung Makyung.
Wayang Ku/it
Sejenis lagi muzik yang popular dalam
masyarakat Melayu tradisional ialah muzik
yang mengiringi pertunjukan wayang kulit.
Wayang kulit ialah cerita yang ditunjukkan
dengan menggunakan patung-patung di belakang tirai. Orang yang memimpin pertunjukan ini bernama Tok Dalang. Muzik Patung-patung Wayang Kulit
60
Pandangan di belakang tirai
Muzik yang mengiringi tarian-tarian lama
Game/an
Muzik dan tarian Gamelan ini berasal dari
Torian Asyik dan lain-lain
Indonesia. Sedikit demi sedikit muzik ini
mempengaruhi istana-istana raja Riau-Lingga
Tarian Asyik ialah salah satu dari tarian dan Pahang. Muzik Gamelan yang dirnainkan istana yang tertua sekali. Ia sudah ada sejak di Malaysia mempunyai 2 buah celempung Iebih kurang 400 tahun dahulu. Semua
bernama gambang dan sarun dan 3 buah tarian-tarian tradisional di Malaysia diiringi
gong.
dengan muzik. Kadang-kadang muzik itu
sangat popular hinggakan orang-orang suka
mendengarnya sungguhpun tidak berserta
tarian. Orkes yang mengiringi Tarian Asyik
mempunyai 13 buah alat muzik. Semua
ahli muziknya adalah terdiri dari orang
perempuan melainkan pemain rehab.
Terdapat banyak juga tarian Melayu
lama untuk hiburan rakyat, tidak seperti
Tarian Asyik iaitu tarian istana. Di antara tarian-tarian ini ialah Olek Bandar, Garung,
Olek Gambuh, Payung dan Halu. Sebahagian daripada tarian-tarian ini ialah tariantarian popular yang ditarikan selepas temasya menuai.
Banyak dari tarian-tarian dan muzikmuzik ini telah dihidupkan semula, dan sekarang sangat popular di Kelantan.
Orkes Gamelan Trengganu
61
Tarian Gamelan Trengganu
Joget Gamelan
Alat-alat muzik Gamelan yang terkenal
sekarang ini dipunyai oleh Tengku Ampuan
Mariam Trengganu, yang diberi nama Gamelan Diraja Trengganu. Hingga sekarang ini ia masih digunakan lagi.
Gendang
Gendang ini digunakan di dalam semua
bentuk muzik tradisional. la mengiringi
semua tarian dan pencak silat. Ia menduduki tempat yang penting dalam orkes Melayu.
Gendang Perang (Sarawak)
Ada lebih kurang 14 jenis gendang
Melayu. Yang biasa digunakan ialah gendang
dua muka yang dipukul dengan dua belah
tangan. Panjangnya 21 inci dan garis lintang
mukanya ialah kira-kira 11 inci. Gendanggendang ini digunakan bersama-sama alatalat seperti rebab, gong dan serunai.
Gendang Kuda Kepang
Akan tetapi ada gendang-gendang yang dimainkan dengan tidak diiringi oleh alat-alat muzik yang lain.
Satu daripadanya digelar Rebana Besar
atau Sri Gemuruh. Ianya sangat besar dan
beratnya kira-kira 240 paun. Biasanya ia
dipukul dengan tangan dan dimainkan di
istana-istana dan di rumah-rumah penghulu.
Ia masih ada lagi di Kelantan. Ia dikatakan
Gendang Besar
telah digunakan beratus-ratus tahun lamanya.
62
Alat-alat muzik asli yang lain
Di Sabah dan Sarawak, masyarakat tradisional juga ada mempunyai alat-alat muzik yang menarik hati. Orang-orang Dayak di
Sarawak juga mempunyai gong. Alat-alat ini
digelar cenang dan tertawak.
Orang-orang Dayak sangat cekap mem
Sape (Sarawak)
buat alat-alat muzik daripada buluh. Serunai
dibuat dengan mengorek lima atau enam
buah lubang pada sebatang buluh yang
panjangnya satu kaki. Seruling pun dibuat
dengan cara yang sama.
Mereka juga membuat harp dari buluh.
Tali harp itu ialah diperbuat daripada buluh
yang dibelah halus. Dengan alat-alat muzik
yang diperbuat daripada buluh ini, orang
Keluri (Sarawak)
orang dayak mempunyai pancaragam buluh.
Muzik Asli di Sabah dan Sarawak
Orang-orang Kadazan di Sabah seperti
orang-orang Dayak di Sarawak dan juga
orang-orang Melayu, mempunyai gong. Mereka gemar bermain gong. Terdapat 4 jenis gong. Tawag-tawag ialah sebuah gong yang
bun yin ya ke dalam. Cenang ialah sebuah
gong yang leper. Gong agung pula ialah
Tontog (Sabah)
sebuah gong yang besar dan leper dan
tenukol ialah gong biasa.
Sabah juga sangat kaya dengan alat
muzik buluh. Terdapat dua jenis seruling
buluh. Satu jenis dimainkan dengan mulut
dan yang lagi satu di hidung.
Orang-orang Kadazan ada menggunakan
sejenis gitar bernama Sundatang. Ia mem
Sundatang (Sabah)
punyai 2 utas tali. Sumputon pula ialah
sejenis alat muzik seperti trompet. Ia dibuat
daripada buah labu air. Selepas buah itu
dibersih dan dikeringkan, lapan batang
buluh halus yang berlainan panjangnya
dicucukkan ke dalamnya. Apabila mulut
labu itu ditiup keluarlah muzik. Terdapat
pula beber�pa . buah lubang di bawah labu
itu di mana buluh-buluh halus itu dicucukkan.
I
,
Orang-orang Kadazan menggunakan alat-
alat muzik ini pada masa temasya menuai,
dalam tarian peperangan dan di perayaanperayaan yang lain.
Sumputon (Sabah)
63
Pengaruh Orang-orang Eropah pada masa
Orang-orang Melayu di Semenanjung
dahulu
Malaysia mengikut Adat Resam Melayu.
Sungguhpun masyarakat Melayu sekarang
Orang-orang Portugis yang datang ke Malaysia
telah banyak dipengaruhi oleh ugama Islam
dalam kurun ke l 6 mempengaruhi muzik dan tradisi-tradisinya tetapi adat resam kita. Mereka telah meninggalkan beberapa
Melayu sudah lama ada iaitu sebelum datangcorak muzik yang popular di sini. Pengaruh nya Islam atau pengaruh asing yang lain.
orang-orang Portugis boleh dilihat dalam
Adat resam Melayu memang kepunyaan
tarian ronggeng, keroncong dan Mak Inang.
orang-orang Melayu. Ia ada sebelum zaman
Akan tetapi lagu Dondang Sayang adalah Islam. Setengah daripada kepercayaanmemang lagu asli orang-orang Melayu. Lagu kepercayaannya boleh jadi berlainan dari
orang-orang Belanda yang terkenal ialah
pengajaran Islam, tetapi adat itu masih
Rasa Sayang Eh.
juga disimpan.
Adat resam dipraktikkan oleh rakyat.
C. ADAT-ADAT TRADISIONAL
Kerabat diraja mempunyai adat yang berlainan digelar Adat Istiadat Diraja, biasanya Tiap-tiap bangsa mempunyai adat dan tradidipraktikkan dalam majlis-majlis diraja.
sinya sendiri. Adat-adat ini terbentuk dalam
masa yang panjang dan sangat susah dikesan Adat Resam asal-usulnya. Ia sedikit demi sedikit diterima
oleh semua bangsa. Adat-adat ini mem
Adat resam ialah sebenarnya undang-undang
punyai peraturan-peraturan yang mesti diyang tidak ditulis. Ia adalah peraturanpatuhi dan ianya dibawa turun-temurun. peraturan yang diikut oleh orang-orang Kerapkali adat-adat yang lama dan tradisi
Melayu dalam kehidupan mereka sehari-hari
tradisi ini memimpin masyarakat dengan dan dalam majlis-majlis perayaan. Setengah baiknya. Ia menyedarkan sesuatu bangsa dari adat-adat ini telah berubah kemudianitu akan masa dahulunya dan menunjukkan nya mengikut perubahan yang berlaku pada bagaimana ia patut menyesuaikan diri pada masyarakat. Setengah daripada orang-orang masa hadapan.
Ini akan mengukuhkan Melayu terutamanya orang bandar tidak lagi bangsa itu.
mengikut adat-adat ini dengan sempurna.
Pertabalan DYMM Sri Paduka Baginda Yang Dipertuan Agung adalah mengikut Adat lstiadat Diraja yang bermula sejak dari zaman tradisional 64
Akan tetapi kebanyakan daripada orangorang Melayu di Malaysia menghormati dan mengikuti adat-adat ini.
Bak kata
pepatah :
Biar mati anak, jangan mati
adat.
Ini menunjukkan bahawa mereka
menyanjung tinggi adat-adat itu.
Adat
resam ini mengandungi banyak adat-adat
yang tertentu berkaitan dengan upacaraupacara yang berkenaan.
Adat Berserumahtangga
Ini ialah adat-adat tentang kelakuan di
dalam rumah dan keluarga. Kanak-kanak L.ayanan yang baik terhadap tetamu-tetamu adalah satu adat yang diikuti oleh semua kaum di Malaysia
mesti menghormati dan menurut kata ibubapa mereka.
Walaupun mereka sudah
Kita boleh lihat banyak daripada adatbesar dan mempunyai keluarga sendiri, adat yang disanjung tinggi dan diikuti oleh mereka mesti tetap menghormati ibubapa orang-orang Melayu, sama seperti adatmereka. Adalah dianggap kurang sopan adat kaum Cina dan India. Tiap-tiap kaum
jika ianya merokok di hadapan ibubapa,
mementingkan kasih sayang, hormat-meng- ·
begitu juga jika ia bersilang kaki apabila
hormati dan kemurahan hati di' antara satu
duduk di atas kerusi di hadapan orang-orang
sama lain.
tua. Adat mengkehendaki kita menghormati Adat Bersekampung dan berbaik-baik di antara jiran-tetangga.
Seseorang itu mestilah menanggalkan kasut
Ini ialah tradisi-tradisi lama berkenaan
nya sebelum masuk ke dalam rumah. Sedengan tingkah laku di dalam masyarakat orang tetamu perempuan pula hendaklah
atau kampung. Lama kelamaan setengah
menanggalkan kain kelubung ataupun mendaripada adat-adat Islam juga dimasukkan jatuhkannya ke pinggang.
ke dalam adat bersekampung.
Mengikut adat, seseorang yang datang
Adat bersekampung mengkehendaki perke rumah kita mesti diberi layanan yang hubungan yang erat di antara orang-orang
baik dan minuman sebagai tanda kita suka
kampung dengan ketua kampung atau pengkeda tangannya.
hulu mereka. Ketua sebuah keluarga yang
Gotong-royong - adat tradisional ini masih dipraktikkah oleh rakyat Malaysia hari ini
65
baru pindah ke sebuah kampung mestilah
mengunjungi ketua kampung itu dengan
secepat mungkin. Begitu juga ketua kampung itu, ia patut membalas kunjungan itu untuk menyambut kedatangan orang
baru.
Adat juga berkehendakkan orang-orang
kampung tolong-menolong di antara satu
sama lain. Sistem lama ini digelar gotongroyong.
Penduduk-penduduk kampung
tolong-menolong mendirikan rumah, bercucuk tanam, menuai dan mengambil bahagian dalam projek-projek untuk kegunaan masyarakat kampung keseluruhannya. Mereka juga hendaklah menolong jika ada sesuatu kematian atau keuzuran di Pada suatu rnasa anak-anak raja Kelantan diarak di atas Burung Petala Wati sebelurn istiadat berkhatan
kampung-kampung yang berdekatan. Penerimaan ugama Islam pada awal kurun yang Kadang-kadang Adat Berkhatan ini dike 15 , telah mempengaruhi sebahagian dariadakan secara besar-besaran dan dihadiri pada adat-adat ini. Misalnya, adat bersekamoleh ramai tetamu.
Kanak-kanak lelaki
pung mengkehendaki semua orang Melayu itu dipakaikan dengan baju yang cantikpergi ke surau pada tiap-tiap hari Jumaat cantik dan diarak melalui kampung atau untuk sembahyang Jumaat.
bandar.
Pada pagi esoknya, kanak-kanak itu di
Adat Berkhatan (Bersunat)
mandikan dan disiapkan untuk dikhatan.
Orang yang melakukan upacara khatan
Adat berkhatan ini hanyalah untuk kanakini digelar mudin. Kanak-kanak itu duduk kanak lelaki. Ini dilakukan kepada kanakmengangkang di atas sebatang pisang atau kanak itu apabila ia berumur di antara 8
seguni beras.
hingga 12 tahun. Adat ini diadakan untuk
Dalam majlis ini, jambul atau boceng
menandakan bahawa kanak-kanak itu telah kanak-kanak itu dipotong juga. Jambul tamat mengaji Quran, dan juga menandakan ialah sejempul rambut yang tidak dipotong yang ia telah menjadi seorang Islam.
sejak dari hari kanak-kanak itu dilahirkan.
Selalunya selepas berl<natan seseorang
budak itu tidak dibenarkan bergerak
66
adatper yang
tetamu
masih tujuh
kerjatidak
membangun.
semula.
dengan
diikuti. mereka kepada
Melayu
ada
mestilah ini
masanya
daripada
Adat
mengikut
kep
itu
Selama
mempunyai
sihat
Kebanyakan
Adat
boleh
lnilah
banyak
belanja
penting
. penuh
mesti
ibu
membuat
m1
t.
anaknya
ini.
telitinya
akan setengah
yang
Malaysia
hari.
tidak
yang
bergantung mereka.
orang-orang
hari
kadang-kadang
ia boleh rumah. ia
di boleh.
ntang
anak, 44 ke
di
sendiri,
Malaysia
ini
memakan
peringka
kebaikannya.
Sungguhpun yang
Melayu
yang
menunjukkan
hanya
supaya
di
perkahwinan bagaimana
itu
Berpa
bersalin
ada
Kahwin
adat keluarga
Melayu
oh
selama hingga
ia sahaja
lihat
lain
boleh
resam
bercukur
perkahwinan
melahirkan
ini
perkahwinan
adat
beberapa
bangga
itu
dijaga
kaum
tentu
seberapa
adat
Temp
selepas
ringan
boleh
Resam
istiadat. yang
adat
ini
yang
diikuti
itu
Adat
Bapa sebelum
(iii)
Selepas berpantang lagi hari, . Selepas kerja ibu Kita adat-adat
Adat
Semua upacara adat adat dituruti, Sudah mengikuti kemampuan kahwinan banyak.
iaitu punyai orang-orang adat
67
per dan
dan itu
keken bayi
oleh
bayi
itu. bayi ikan
menghelai
kerana
bawah
untuk
nama.
orang diberi
rumah. kelapa
selepas
diarak
sekarang hospital
banyak
bersalin
ibu
dijampi
rambut
air
mengikuti
ke
di
ak
itu
yang
orang-orang
pun
dibahagikan
Mereka
minyak bersalin
ini
mana
An
diberi
dicukur
hari,
persembahan
supaya
beberapa
di
sedikit dengan itu
pokok kelahiran
ibubapa
menarik
bilik
Bayi
mendapat
dilahirkan
dilahirkan,
dan
itu kawasan
Melayu
mereka
oleh adat-adat
boleh
melindung
bayi
penunggu
mempunyai ibu-ibu
Malaysia.
digantung
syaitan. limau,
itu
di
puluh dipersembahkan i'. banyak
di
bersalin.
baru
akan
ini
air dalam
Campuran .
sebatang
ia
kononnya
daripada
oleh
akan
sungguh
selalunya
tinggal
diikuti dengan
akan
Menamakan
anak diadakan,
berunding
peringkat.
hantu
di
.
kepalanya memotong
bomoh
Sunga
untuk
anak-anak
akan itu
yang
adat, menandakan
mana
Melayu
India
dan
empat
yang ditanam
dibuat
makannya.
orang-orang
diikuti
di
Ianya yang sama and
itu
kampung
bersalin
bersalin
bayi hantu
kur
selepas kunyit
Selepas atau
Setengah
Bersalin
tetamu
ini
dilahirkan,
ini
ibu
daripada
dicukur
untuk
siapkan
berkhatan.
beberapa
rl
dan menjadi
Bersalin
diconteng
di
untuk
yang
Cina
hari mengkuang
daun-daun
nasi
itu. alim
itu 'Penunggu
Ramai ini.
ng.
Ha
itu
pada
bomoh
Bercu
selama-lamanya
menghantar
Adat
Kadang-kadang,
akan
Rambut
Kira-kira
sungai,
adat ini untuk
Adat
Orang-orang adat andu adat-adat Melayu orang
kepada
(i)
Pada daun tempat caya anak
arang, dan menghalau oleh
(ii)
Seminggu duri itu Tiap-tiap bayi orang nama.
bidan Sudah ditanam itu.
bayi pada ke telah Upacara itu cukup
(i) Menilik atau Menengok
Di dalam masyarakat Melayu tradisional
ibubapa yang memilih jodoh seseorang
itu. Ibubapa pihak lelaki akan memilih
pengantin perempuan dan meny'elidiki latarbelakang keluarganya. Mereka mahu tahu samada si perempuan ada kebolehan menjahit, memasak, mengaji Quran dan mengurus rumah. Akhirnya ibubapa itu pun menghantar sahabat-handai yang rapat untuk
berjumpa dengan perempuan itu sendiri.
Jika semuanya memuaskan hati, mereka
akan menentukan hari untuk adat yang
berikutnya - adat meminang dan bertunang.
Adat Menghantar Belanja
Pada hari yang ditentukan orang-orang dari
sebelah pengantin · telaki akan berarak ke
rumah pengantin perempuan dengan membawa mas kahwin dan wang hantaran belanja serta barang-barang lain seperti sebentuk
cincin, kain sutera, kuih-muih, buah-buahan,
tepak sirih dan air mawar.
Di rumah pengantin perempuan, pengantin lelaki disambut oleh para tetamu. Ada seorang kadi yang akan menjalankan upacara
akad nikah dalam Bahasa Arab. Ini ialah
mengikut undang-undang Islam. Sekarang
perkahwinan mereka barulah sah. Kemudian
Cincin yang dihantar itu ialah cincin pertunangan
jamuan pun diadakan.
(ii) Meminang dan Bertunang
Mereka meminta kebenaran dari ibubapa
perempuan itu untuk meminang anaknya.
Biasanya ibubapa pengantin lelaki menghantar orang-orang tua untuk meminang.
Setelah mereka bersetuju tanda yang dihantar ke rumah perempuan itu ialah biasanya sebentuk cincin. Apabila cincin itu dipakai
oleh perempuan itu bermaknalah ia sudah
bertunang dengan lelaki itu.
(iii) Menghantar Belanja dan Akad Nikah
Mengikut adat, pengantin lelaki mesti memberi belanja untuk perkahwinan dan juga mas kahwin kepada pengantin perempuan.
Ketibaan pengantin lelaki disambut dengan beras kunyit 68
Raja sehari
(iv) Bersanding
Bersanding ialah adat yang popular dalam ketua pengantin lelaki dan perempuan.
sesuatu majlis perkahwinan di mana semua Hanya selepas itu sahajalah baru pengantintetamu dapat melihat kedua-dua pengantin pengantin itu disandingkan.
duduk bersama di atas peterana yang dihias
Kemudian adat bersuap-suapan dijalandengan cantiknya. Peterana ini diletakkan kan. Pengantin lelaki pun menyuap nasi di atas pelamin. Pengantin yang duduk di kunyit ke mulut pengantin perempuan, atasnya adalah dianggap sebagai raja sehari.
selepas itu pengantin perempuan pula ber
Biasanya adat bersanding bermula debuat demikian. Upacara ini di ketuai oleh ngan suatu perarakan dari rumah pengantin Mak Andam. Setelah selesai kenduri pun lelaki ke rumah pengantin perempuan. dimulakan. Mengikut adat, kenduri di ru
Rebana dan kompang pun dipukul. Perarakmah pengantin perempuan lebih besar an ini diketuai oleh seorang tua, yang memdaripada di rumah pengantin lelaki.
bawa tepak sirih. Apabila peraralcan itu
Dengan ini tamatlah upacara perkahwinsampai di rumah pengantin perempuan, an itu. Kadang-kadang adat-adat kecil seperti pertandingan berupa tarian silat atau berpanmandi berlimau atau sambut-menyambut tun diadakan di antara kedua-dua orang diadakan juga selepas bersanding.
Kadang-kadang pertunjukan silat diadakan di hadapan pengantin yang disandingkan di halaman rumah 69
Fakta-fakta Penting
c) Legenda-legenda pahlawan Islam:
1 . Secara kasar sastra Melayu boleh di
Hikayat Jskandar Zulkarnain.
bahagikan kepada dua bahagian: lisan
d) Epik Melayu: Hikayat Hang Tuah
dan bertulis. Sastra lisan telah diprae) Sejarah: Sejarah Melayu ktikkan oleh orang-orang Melayu sejak
f) Sastra Melayu moden: Hikayat
berkurun-kurun dahulu. Sastra bertulis
Abdullah
bermula di kalangan istana selepas 4. Muzik adalah penting dalam kehidupan kurun kel 5.
masyarakat Melayu tradisional. Ada
