ο Φοινικικό αλφάβητο έφτασε στον ελληνικό κόσμο πιθα-Τνό τατα τον 9ο αιώνα π.Χ. ή λίγο νωρίτερα, από τα ανε-πτυγμένα εμπορικά λιμάνια της Εγγύς Ανατολής. Με ποιο τρόπο
δε γνωρίζουμε. Αυτό που είναι βέβαιο είναι το γεγονός ότι υπήρχε
ισχυρό ρεύμα επικοινωνίας μεταξύ ναυτικών λαών της ανατολής
και του Αιγαίου. Όλοι δάνειζαν και δανείζονταν.
Ήταν η εποχή που ο τεχνικός πολιτισμός προχωρούσε με μεγάλα βήματα. Η τέχνη της ναυπηγικής, η επεξεργασία των μετάλλων, η υφαντουργία, οι κατασκευές, η παραγωγή και συντή-ρηση κρασιού και τροφών, η κεραμική, ήταν σε άνθιση. Όλα αυτά
βοήθησαν να γίνει ο κόσμος καλύτερος.
Ο τεχνικός πολιτισμός ναι, έκανε άλματα. Η μεγάλης σημασίας
όμως επανάσταση έγινε με την επινόηση και τη διάδοση της φωνητικής (φοινικικής) γραφής. Στην ουσία επανάσταση διπλή.
Πρώτα γιατί το φοινικικό αλφάβητο ήταν απλό και προσιτό, και
δεύτερο, σε αντίθεση με τις προηγούμενες σύνθετες γραφές, δεν
περιορίστηκε στους γραφείς των ανακτόρων και του ιερατείου.
Οι Έλληνες σύντομα προσάρμοσαν τη νέα γραφή στις δικές
τους γλωσσικές ανάγκες, προσθέτοντας φωνήεντα και τα σύμφωνα φ, χ, ψ. Η γραφή στον ελληνικό κόσμο διαδόθηκε ελεύθερα, χωρίς περιορισμούς.
Σίγουρα υπήρξαν διαφοροποιήσεις, μικρές ή μεγάλες, στη
γραφή αυτή στις διάφορες γεωγραφικές περιοχές ώσπου στο τέλος, ύστερα από διεργασίες χρόνων, επεκράτησε η Ιωνική γραφή
της Μιλήτου. Σε αυτήν την ιστορική περίοδο γεννήθηκε και έζησε
ο Όμηρος. Σε αυτή την περίοδο γεννήθηκε η Ιλιάδα και η Οδύσσεια.
44
Ο Βέλγος συγγραφέας Έρβιν Λαθς στην «Παγκόσμια Ιστορία
της Λογοτεχνίας», τόμος Α΄ σελίδα 41 γράφει: «… Άλλωστε οι
Έλληνες είχαν στη διάθεσή τους μια γραφή πολύ πριν καταγραφούν τα έπη του Ομήρου. Είχαν δανεισθεί, ένα αλφάβητο από
τους Φοίνικες. Μετέπλασαν τα αρχικά σήματα, τα συμπλήρωσαν
προσθέτοντας φωνήεντα και δημιούργησαν τον κλασικό τύπο των
γραμμάτων τους».
Μετά την καταστροφή των Μυκηνών και των Μυκηναϊκών
κέντρων γύρω στο 1200 π.Χ. η κυριαρχία στη θάλασσα πέρασε
στα χέρια των Φοινίκων. Αυτοί αποτελούσαν μια βορειοσημιτική
φυλή στα παράλια της Μεσογείου στην πάνω Συρία. Ήταν γνωστός ναυτικός λαός και είχε διαρκή επικοινωνία με τους Έλληνες.
Είχαν ιδρύσει εμπορικούς σταθμούς στην Κύπρο και στα νησιά
του Αιγαίου, Κρήτη, Ρόδο, Θήρα, Μήλο κλπ. (Να μη ξεχάσουμε
ότι η Καρχηδόνα που απείλησε στους ιστορικούς χρόνους τη Ρώ-μη με αρχηγό τον ξακουστό Αννίβα, ήταν αποικία των Φοινίκων).
Από τις πολυετείς αυτές επαφές οι Φοίνικες μετάδωσαν στους
Έλληνες γνώσεις για τη ναυτιλία, το εμπόριο, την υφαντουργία
και διάφορα στοιχεία πολιτισμού. Δεν ήταν λοιπόν δύσκολο να
παραδεχτούμε ότι από αυτούς παρέλαβαν οι Έλληνες την εξελιγμένη φωνητική γραφή και φυσικά την επεξεργάστηκαν, τη συμπλήρωσαν και την τελειοποίησαν.
Δεν γνωρίζουμε με ακρίβεια το χρόνο παραλαβής. Και σίγουρα
δεν παρελήφθη στον ίδιο χρόνο σε όλα τα σημεία του ελληνισμού. Ούτε ήταν ίδιες οι προσαρμογές και αλλαγές. Πέρασαν
αιώνες για να καθιερωθεί μια ενιαία γραφή. Κι αυτή στο τέλος
ήταν η Ιωνική γραφή της Μιλήτου, που ανταγωνίστηκε για πολλά
χρόνια αυτήν της Χαλκίδας.
Η Μίλητος, που τα χρόνια εκείνα (9ος αιώνας π.Χ.) ήταν πνευματικό και εμπορικό κέντρο της Ιωνίας, είχε ένα πλεονέκτημα
έναντι των άλλων ελληνικών πόλεων. Είχε μια αποικία στην Άνω
Αίγυπτο, κοντά στις εκβολές του Νείλου, τη Ναύκρατη και μπο-45
ρούσε να προμηθεύεται εύκολα και φτηνά τον πάπυρο, υλικό απαραίτητο για τη γραφή.
Οι παλαιότερες ελληνικές επιγραφές με τη νέα γραφή ανήκουν
στον 8ο αιώνα π.Χ. Η γραφή τους είναι πολύ επεξεργασμένη, πράγμα που σημαίνει ότι έχει περάσει πολύς χρόνος μετά την παραλαβή. Υπολογίστηκε ότι η παραλαβή από τους φοίνικες έγινε
τον 9ο αιώνα π.Χ. ή και λίγο νωρίτερα.
Ο καθηγητής Α. Σιγάλας γράφει: «Η ιστορία όλων εν γένει των
λαών της γης διδάσκει, ότι μία οιοδήποτε γραφή ή έχει εξελιχθεί
εκ τινός πρωτογόνου γραφής εικόνων ή έχει παραληφθεί μέχρις
ενός σημείου έτοιμη εκ τινός άλλου λαού. Η ελληνική αλφαβητική γραφή είναι δανεισμένη από τους Φοίνικες».
Ο καθηγητής έχει δίκαιο. Αν όπως πιστεύεται η γραφή ξεκίνησε από την αρχαία Αίγυπτο την τέταρτη π.Χ. χιλιετία, την πήραν
λίγο αργότερα οι γειτονικοί σημιτικοί λαοί Ασσύριοι και Βαβυ-λώνιοι. Από αυτούς οι Εβραίοι και οι Φοίνικες. Από τους Φοίνικες οι Έλληνες. Από τους Έλληνες οι Λατίνοι (Ρωμαίοι) και από
αυτούς η Ευρώπη. Ο κάθε λαός προσέφερε μυαλό και δουλειά για
να φτάσει η γραφή στη σημερινή της τελειότητα.
Για όσους αμφιβάλουν ακόμα για τη στενή συγγένεια της ελληνικής και της φοινικικής γραφής, το αποδεικνύουν τα εξής: α) Η μορφή των γραμμάτων η οποία στις παλαιότερες ελληνικές επιγραφές του όγδοου και του έβδομου π.Χ. αιώνα είναι σχεδόν η αυτή με τις σημιτικές επιγραφές του δέκατου και του ένατου αιώνα π.Χ.
β) Η διεύθυνση της γραφής η οποία στις παλαιότερες ελληνικές επιγραφές βαίνει, όπως και στις σημιτικές φοινικικές γραφές
από τα δεξιά προς τα αριστερά.
γ) Η διάταξη των γραμμάτων του ελληνικού αλφαβήτου η οποία αντιστοιχεί προς τη διάταξη του φοινικικού.
Πέρα από τα παραπάνω κάτι ακόμη που αποδεικνύει τη συγγένεια που έχουν τα δυο αλφάβητα είναι και τα ονόματα των γραμ-46
μάτων. Λίγες μόνο τροποποιήσεις έκαναν οι Έλληνες στην προφορά των γραμμάτων. Για παράδειγμα τα σημιτικά άλεφ, βέτ, γί-μελ, δάλετ κλπ. χάριν ευφωνίας έγιναν άλφα, βήτα, γάμα, δέλτα, κλπ.
Νομίζω πως δεν χρειάζονται οι μαρτυρίες των αρχαίων συγγραφέων, όπως ο Ηρόδοτος, ο Θουκυδίδης, ο Παυσανίας κλπ. που
υποστηρίζουν στα κείμενά τους πως η φωνητική γραφή των Ελλήνων έχει καταγωγή φοινικική. Να πούμε εδώ ότι οι ολυμπιακοί
αγώνες καθιερώθηκαν το 776 π.Χ. Ήταν αρχή να καταγράφονται
τα ονόματα των ολυμπιονικών σε καταλόγους. Και όπως γράφει ο
Πλούταρχος οι διατάξεις της ολυμπιακής εκεχειρίας ήταν γραμμένες πάνω σε δίσκο που λεγόταν Δίσκος του Ιφίτου. Άρα η δημοτική γραφή είχε διαδοθεί.
Δεν έπρεπε να τα ξέρει αυτά ο αξιότιμος καθηγητής Φρίντριχ
Βολφ, που σήκωσε τόση σκόνη όταν υποστήριξε ότι οι Έλληνες
δεν είχαν γραφή τον 8ο αιώνα και συνεπώς δεν υπήρξε κανένας
Όμηρος;
Να τονίσουμε εδώ ότι από τον 9ο αιώνα και προς εδώ, χάρη
στους Φοίνικες και τους Έλληνες συνέβη ένα κοσμοϊστορικό γεγονός μεγάλης σημασίας. Το αποκλειστικό προνόμιο του ιερατείου για τη χρήση της γραφής καταργήθηκε. Το γεγονός αυτό είχε
συγκλονιστικές συνέπειες για τον πολιτισμό. Οι ποιητές, οι φιλόσοφοι, οι ιστορικοί και οι διανοούμενοι κάθε είδους είχαν στα χέρια τους μια τρομερή δυνατότητα να εκφραστούν. Ένα όπλο για
να καταπολεμήσουν το σκοτάδι και την άγνοια.
Θα ήταν πιστεύω παράλειψη να μην αναφερθούμε και στο τεράστιο ρόλο που έπαιξαν για την γνώση και την κατανόηση του
αρχαίου κόσμου η ελληνική κεραμική και η αγγειογραφία.
Στα χιλιάδες ζωγραφισμένα ελληνικά αγγεία που βρέθηκαν
στις ανασκαφές και που γεμίζουν τις βιτρίνες των μεγάλων μου-σείων της Ευρώπης και της Αμερικής, αναπαρασταίνονται σκηνές
από όλη την κοινωνική δραστηριότητα της εποχής: ενδυμασίες, 47
θρησκευτικά και λαϊκά έθιμα, πολεμικές σκηνές, γεωργικές ασχο-λίες, απεικονίσεις θεών και ηρώων.
Στο μουσείο της Μυκόνου εκτίθεται ένα αρχαϊκό πιθάρι του
ου
7 π.Χ. αιώνα, που έχει στο πλευρό μια ανάγλυφη παράσταση.
Φαίνεται ένας τεράστιος έγχρωμος Δούρειος Ίππος με τροχούς
στα τέσσερα πόδια και Έλληνες πολεμιστές να προβάλλουν από
μέσα. Μπροστά μας είναι ζωντανή μια σκηνή από την Οδύσσεια.
Διασώθηκαν ονόματα περίφημων αγγειογράφων όπως ο Σωτάδης, ο Ακεστορίδης, ο Σωσίας κ.ά.
Η συνήθεια των Ελλήνων αγγειογράφων να συνοδεύουν με μικρά επεξηγηματικά κείμενα της παραστάσεις που ζωγράφιζαν, βοήθησε πολύ και τους γραφολόγους. Για του λόγου το αληθές θα
αναφέρουμε δυο χαρακτηριστικές περιπτώσεις.
Η παλαιότερη αττική επιγραφή βρέθηκε το 1871 στο Δίπυλο
κοντά στον Κεραμικό των Αθηνών. Σε θραύσματα αγγείου του
όγδοου π.Χ. αιώνα η φωνητική αυτή γραφή, όπως η φοινικική, διαβάζονταν από δεξιά προς τα αριστερά.
Στις ενεπίγραφες μαρτυρίες για την αλφαβητική γραφή των
Ελλήνων κοντά στο εύρημα του Κεραμικού (Δίπυλο) έχουμε άλλες τρεις σπουδαίες ανακαλύψεις:
Στο Φαγιούμ της Αιγύπτου βρέθηκε διπρόσωπη πινακίδα με
ελληνική αλφαβητική γραφή. Μια πρόσφατη ανακάλυψη έγινε
στο έσχατο όριο της ελληνικής εξάπλωσης, στη θέση της Ολιβίας
στη Ρωσική πλευρά του Εύξεινου Πόντου. Στη διάλεκτο της Μιλήτου βρέθηκε λεπτό έλασμα αργύρου με γράμματα της κοινής
γραφής. Ακολουθεί το σπουδαίο εύρημα στις Πιθηκούσες, στο
νησί Ίσκια της Ν. Ιταλίας, απέναντι από τη Νάπολη. Όλες αυτές
οι γραφές ανήκουν στον 8ο αιώνα. Για την ανακάλυψη της Ίσκιας
να πούμε λίγα λόγια παραπάνω.
Μεγάλης σημασίας επιγραφή βρέθηκε στο νησί Ίσκια της Ιταλίας, την Πιθηκούσα. Στον τάφο ενός νέου άνδρα που πέθανε, όπως υπολογίστηκε γύρω στο 725 π.Χ. βρέθηκαν πλούσια κτερί-48
σματα όπως ζεύγος από ευβοϊκούς κρατήρες, στολίδια, μικρά βα-ζάκια λαδιού κ.ά.
Ο σπουδαιότερος όμως θησαυρός που στην αρχή έμοιαζε ασή-μαντος, ήταν ένα σπασμένο και επιδιορθωμένο κρασοπότηρο από
τη Ρόδο. Γκρίζο - καφέ με μαύρη διακόσμηση. Στη βάση του πο-τηριού χαμηλά ήταν χαραγμένοι τρεις στίχοι στα ελληνικά, Ο
δεύτερος και ο τρίτος σε άψογο ομηρικό εξάμετρο. Χάρην αστεϊ-σμού έγραφε: «Είναι του Νέστορα η κούπα». Και σε ελεύθερη
μετάφραση η δυο στίχοι: «Όποιος πιεί από την κούπα αυτή, ο πό-θος του για την υπέροχη στεφανωμένη Αφροδίτη θα τον κατακλί-σει αμέσως».
Τι συγκλονιστικό συμβαίνει εδώ; Στην Ιλιάδα γίνεται περιγραφή της κούπας του Νέστορα. Πώς το ήξεραν στην Ίσκια της Ιταλίας; Φαίνεται πως ο Όμηρος είχε αρχίσει να φυσάει σαν τον Ζέ-φυρο τη δροσιά του στα πέρατα του ελληνισμού.
(Τι να σου κάνω καθηγητή μου; Όσα υποστήριξες για τον Όμηρο και την ελληνική γραφή φάνηκαν αβάσιμα. Το κακό είναι
πως πολλοί υιοθέτησαν τις ατεκμηρίωτες θεωρίες σου. Η ιστορία
είναι άτεγκτη και σκληρή. Από ένα σπασμένο αγγείο που βρέθηκε
στη μακρινή Ίσκια της Ιταλίας αποδείχτηκαν δυο πράγματα, και
γραφή είχαν οι Έλληνες τον 8ο αιώνα και γνώριζαν τον Όμηρο).
Από τον 6ο π.Χ. αιώνα η γραφή είχε γίνει κοινό αγαθό σε όλον
σχεδόν τον αρχαίο κόσμο. Κάθε είδους επιγραφές σώζονται σε
πέτρες, αγγεία, εργαλεία, όπλα κλπ. Επίσης νομικοί κώδικες, κα-τάλογοι και αναθήματα.
49