ία από τις σπουδαιότερες επινοήσεις του ανθρώπου εί-Μνα ι σίγουρα η γραφή, που αποτελεί την ζωντανή έκφραση της ανθρώπινης σκέψης. Χάρη σ’ αυτήν μπορούμε ν’ ατενί-ζουμε εικόνες από την ιστορία του παρελθόντος και να εκφρά-σουμε σκέψεις και απόψεις για το μέλλον. Να παρακολουθήσου-με τον αγώνα του πρωτόγονου προς τον πολιτισμό και τα όνειρα
που κάνει για το αύριο.
Ιστορικά γεγονότα, τραγούδια, παρακαταθήκες, ακόμη και παραμύθια δεν μπορούν να διατηρηθούν αναλλοίωτα για πολύ καιρό
με τον προφορικό λόγο. Υφίστανται μεταβολή ή λησμονούνται.
Για το λόγο αυτό ο άνθρωπος έπρεπε να βρει ένα μέσο με το οποίο θα μπορούσε να συγκρατήσει ότι αγαθά του πολιτισμού είχε
κληρονομήσει από το παρελθόν και σύγχρονα να το μεταδώσει
στις επόμενες γενιές.
Το μέσο αυτό του το προσέφερε η γραφή. Αυτή είναι ο κυριότερος φορέας του πολιτισμού. Με αυτήν μπορούμε να επικοινω-νήσουμε με τα μεγαλύτερα πνεύματα του παρελθόντος ή να γνωρίσουμε την κοινωνική ζωή λαών πριν από χιλιάδες χρόνια.
Είναι γεγονός ότι η γραφή είναι ο κυριότερος φορέας του πολιτισμού. Δε νοείται ανώτερος πολιτισμός χωρίς τη γνώση της γραφής. Δυστυχώς ακόμη και σήμερα, στον εικοστό πρώτο αιώνα, από τις έξι και πλέον χιλιάδες γλώσσες που μιλιούνται στον πλανήτη, μόνο οι 78 έχουν γραφή. Έχει ειπωθεί ότι η γραφή ενός
λαού έχει μεγαλύτερη αντοχή από τη γλώσσα του.
Αν τα λάβουμε όλα αυτά υπ’ όψη θα εννοήσουμε γιατί όλοι οι
λαοί της γης θεωρούν τη γραφή σαν κάτι τόσο σπουδαίο, που η
επινόησή της να θεωρείται εξωανθρώπινη. Οι πρωτόγονοι λαοί
θεωρούν τη γραφή τόσο θαυμάσια τέχνη, που μόνο η θεϊκή σοφία
40
ήταν δυνατό να εφεύρει. Της αποδίδουν μαγικές ικανότητες γιατί
μπορεί να ακούει «τη φωνή των απόντων».
Γράφει ο καθηγητής Αντώνης Σιγάλας: «Αλλ’ όχι μόνον πρωτόγονοι, αλλά και πολιτισμένοι εθεώρουν και θεωρούν την γραφήν έργον υπερανθρώπων ή ημιθέων. Ο Πλάτων π.χ. νομίζει ότι
“την αιωνίως ομιλούσαν φωνήν”, όπως ονομάζει την γραφήν
πρέπει να εφεύρε κάποιος θεός ή ημιθεος»… Ακόμη εις το τέλος
του δεκάτου ογδόου αιώνος συνεζητείτο σοβαρά υπό επιστημό-νων η επί της Αγίας Γραφής στηριζωμένη γνώμη, ότι δήθεν «ο
Μωυσής εδιδάχθη την τέχνην της γραφής απ’ αυτόν τον Θεόν».
Σήμερα γνωρίζουμε ότι η γραφή δεν εφευρέθηκε από κανέναν
θεό ή ημίθεο. Ούτε από κάποιο σοφό ή μεγάλη προσωπικότητα.
Είναι προϊόν πολύχρονης συλλογικής και πολύμοχθης προσπάθειας του ανθρώπου. Είναι ζωντανός οργανισμός που υπόκειται
συν τω χρόνω σε μεταβολές. Η σημερινή γραφή είναι προϊόν μα-κράς εξέλιξης. Γεννήθηκε ολίγο κατ’ ολίγο για να τελειοποιηθεί
στο πέρασμα των χιλιετηρίδων. Ολίγο κατ’ ολίγο έγινε από γραφή
εικόνων και σχημάτων, γραφή γραμμάτων.
Η ιστορία της γραφής και των συναφών προβλημάτων απασχόλησε την έρευνα για πολλά πάρα πολλά χρόνια. Η έρευνα αυ-τή πλουτίστηκε από τα σπουδαία ευρήματα των ανασκαφών του
δέκατου όγδοου και του δέκατου ένατου αιώνα. Επίσης από την
ανακάλυψη παλαιών επιγραφών και παπύρων.
Τα αρχαιότερα γνωστά συστήματα γραφής οι πρώτες απόπει-ρες, από ότι γνωρίζουμε ξεκίνησαν το 4000 π.Χ. από τους σημιτι-κούς λαούς της Αιγύπτου, της Μεσοποταμίας και αργότερα από
την Κρήτη. Ξεκίνησε σαν εικονογραφική –ιδεογραφική για να
εξελιχθεί με τον καιρό σε συλλαβογραφική και ύστερα από πορεία χιλιετηρίδων στην απλή αλφαβητική– φωνητική που χρησι-μοποιούμε σήμερα.
Είπαμε νομίζω πολλά σαν πρόλογο. Δεν έχω σκοπό να γράψω
την ιστορία της γραφής. Δεν έχω ούτε τη γνώση ούτε την ικανό-41
τητα να το κάνω. Σκοπός μου είναι να αποδείξω, με όσα στοιχεία
θα παραθέσω πιο κάτω, ότι οι Έλληνες είχαν γραφή πολύ νωρίτερα από τον 8ο π.Χ. αιώνα, εποχή που έζησε ο Όμηρος. Κάτι που
αμφισβήτησε ο περιώνυμος Γερμανός Βολφ.
Ο άνθρωπος αυτός ισχυρίστηκε ότι οι Έλληνες τον 8ο π.Χ.
αιώνα δεν είχαν γραφή, άρα δεν υπήρξε ποτέ κανένας Όμηρος.
Το βιβλίο του δημιούργησε θόρυβο και πολλοί άνθρωποι των
γραμμάτων επηρεάστηκαν από αυτό, ακόμη και μεγάλα ονόματα.
Η επιστήμη της αρχαιολογίας και η σοβαρή μελέτη όλου του υλικού που αφορά το ζήτημα της γραφής στην Ελλάδα, διέψευσαν
τον Βολφ.
Έγινε γνωστό, από ευρήματα των ανασκαφών στην Κρήτη και
την Πελοπόννησο, ότι η γραφή ήταν σε χρήση στον ελλαδικό χώ-ρο από πολύ νωρίς. Ο σπουδαιότερος Άγγλος αρχαιολόγος Α.
Έβανς, που με τις ανασκαφές του το 1894 έφερε στο φως της ιστορίας τον ξεχασμένο πολιτισμό της Κνωσού και της Φαιστού, ανακάλυψε και κάτι συγκλονιστικά σπουδαίο. Ξεθάβοντας τα ερείπια παλιών ανακτόρων βρήκε εκατοντάδες πήλινα πλακίδια με
άγνωστη γραφή.
Ταξινομώντας τις πινακίδες αυτές ο Έβανς διέκρινε δύο είδη
γραφής. Ιερογλυφική ή γραφή εικόνων και γραμμική. Υπολογίστηκε ότι η πρώτη χρησιμοποιήθηκε μέχρι το 1600 π.Χ. Η δεύτερη, η γραμμική που είναι πιο εξελιγμένη, χρησιμοποιήθηκε από
το 1600 έως το 1200.
Το 1939 ο Σουηδός αρχαιολόγος Μπλέγκεν, στις ανασκαφές
που έκανε στην Πύλο στο υποτιθέμενο ανάκτορο του Νέστορα, βρήκε και αυτός χίλιες και πλέον πήλινες πινακίδες με μια άγνωστη γραμμική γραφή. Ονομάστηκε «γραμμική γραφή Β΄» σε αντίθεση με τη γραφή της Κρήτης που ονομάστηκε «γραμμική
Α΄». Η γραμμική Β΄ που λέγεται και μυκηναϊκή χρησιμοποιήθηκε
από το 1580 έως το 1200 π.Χ. Είναι η γραφή που αποκρυπτογρά-42
φησε, όπως αναφέραμε και αλλού, ο Άγγλος αρχιτέκτονας Βίντρις
το 1952.
Μετά την καταστροφή των διοικητικών κέντρων (ανακτόρων) στην Κρήτη και την Πελοπόννησο, μετά το 1200 π.Χ. οι γραφές
αυτές έπαψαν να χρησιμοποιούνται και λησμονήθηκαν. Άρχισε
αυτό που ονομάστηκε «ελληνικός μεσαίωνας» και κράτησε πάνω
από τριακόσια χρόνια, μέχρι τον ένατο αιώνα.
Όταν πολλούς αιώνες αργότερα οι Έλληνες έμαθαν πάλι να
γράφουν, το έκαναν προσαρμόζοντας μια γραφή που προορίζο-νταν για μια ξένη γλώσσα στη δική τους. Η γραφή αυτή την οποία
δανείστηκαν ήταν ένα βόρειο σημιτικό – φοινικικό σύστημα που
χρησιμοποιούνταν στη Συρία. Μια παρόμοια θα λέγαμε προσαρμογή είχε γίνει αιώνες νωρίτερα. Η γραμμική γραφή Α΄ της Κρήτης αντικαταστάθηκε στις Μυκήνες και την Πύλο γύρω στο 1450
από την πιο βελτιωμένη γραμμική Β΄.
Η προσαρμογή αυτή δεν είχε θεαματικά αποτελέσματα. Η
γραφή αυτή δεν ήταν κατάλληλη για καταγραφή λογοτεχνίας. Οι
Έλληνες τελειοποίησαν το πρωτότυπο της φοινικικής γραφής
προσθέτοντας τα φωνήεντα που δεν είχε κι έτσι δημιούργησαν το
πρώτο γνήσιο αλφάβητο. Αυτή τη φορά η προσαρμογή είχε καταπληκτική επιτυχία. Αυτό το σύστημα γραφής εξαιτίας της οικονο-μίας και της σαφήνειάς του, έγινε ένα λαϊκό μέσο επικοινωνίας.
43