α ομηρικά ποιήματα είναι δημιουργήματα προσωπικής
Τσκ έψης, επηρεασμένα χωρίς αμφιβολία από τις λαϊκές παραδόσεις και δημιουργίες της εποχής του Ομήρου και πρωτύτερα.
Το προσωπικό όμως εδώ δεν προβάλλεται σαν «εγώ» αλλά σαν
υπονοούμενο. Δεν απομονώνεται από το σύνολο, δε γίνεται ατομικό.
Διαβάζοντας ή ακούγοντας την Ιλιάδα και την Οδύσσεια δε
μαθαίνουμε τίποτε για την ατομική ζωή του ποιητή που τα έφτια-σε. Η πρόθεσή του δεν ήταν να προβάλει τον εαυτό του, αλλά να
ζωγραφίσει σε έξοχους μεγάλους πίνακες τη ζωή και τον κόσμο
της εποχής του. Τις επιθυμίες και τα πιστεύω του τα λένε οι ήρωές
του. Όσα διηγείται αυτός του τα προμηνύουν οι Μούσες.
Σε έναν κόσμο που δονείται από τους ηρωικούς αγώνες του
ανθρώπου, όπου η ευτυχία και η τραγικότητα συνυπάρχουν, όπου
η κατάρα του πολέμου αυτόματα γεννάει και την ελπίδα της ειρήνης, ο ποιητής δεν τοποθετεί τον εαυτό του στο επίκεντρο. Δεν
είναι πρωταγωνιστής, δεν είναι ήρωας. Είναι αυτός που τραγουδάει τους ήρωες. Η μη προβολή του από την κεντρική σκηνή δεν
φαίνεται να τον μειώνει. Αντίθετα, τον γεμίζει «υψηλοφροσύνη»
η σκέψη ότι κατά κάποιο τρόπο είναι το στόμα του λαού.
Θα διαπιστώσουμε τη διαφορά αν τον συγκρίνουμε με τον Ησίοδο. Αυτός στο έπος του «Έργα και Ημέραι» αφηγείται προσωπικά του βιώματα. Ξεκινώντας από τις κτηματικές διαφορές που
είχε με τον αδερφό του, περιγράφει τη δύσκολη αγροτική ζωή. Η
εποχή του είναι εποχή κοινωνικών αναστατώσεων, Η πατριαρχική
βασιλεία έχει πια καταργηθεί και έχει αντικατασταθεί από την
εξουσία των ευπατριδών γαιοκτημόνων. Η αγροτική τάξη είναι σε
εξαθλίωση. Είναι ένα είδος προσωπικής διαμαρτυρίας.
81
Σε αντίθεση με τον Όμηρο, ο ποιητικός του ορίζοντας είναι
περιορισμένος. Δεν εκφράζει το «όλον» αλλά την ατομική του
περίπτωση. Δεν μπορεί να αντιληφθεί πως «τα σύννεφα πυκνώ-νουν καθώς ακούγονται οι απόμακρες βροντές που προμηνύουν
την καταιγίδα που έρχεται». Την αλλαγή δηλαδή των κοινωνικών
συνθηκών.
Χιλιάδες χρόνια τώρα οι διανοούμενοι ψάχνουν να βρουν τον
Όμηρο. Τους ξεφεύγει σαν ίσκιος. Άλλοι απογοητευμένοι από το
ψάξιμο δηλώνον πως Όμηρος δεν υπήρξε. Μα δε το βλέπουν, δεν
το καταλαβαίνουν; Ο Όμηρος είναι μπροστά στα μάτια μας. Σε
κάθε σελίδα της Ιλιάδας και τις Οδύσσειας. Μοιράζει την ψυχή
του στους ήρωες του έργου του. Σ’ αυτούς που πολεμάνε ν’ ανε-βούνε ένα σκαλί ψηλότερα από το πεπρωμένο τους. Σ’ αυτούς
που παλεύουν με τα στοιχεία της φύσης και πολλές φορές και με
τους ίδιους τους θεούς.
Ας πούμε και λίγα λόγια για την λυρική ποίηση, που ξεκίνησε
σαν αντίθεση στην επική – ηρωική. Είναι σίγουρο ότι όλοι οι ποιητές δεν προέρχονται από τις λαϊκές τάξεις. Υπήρχαν και ποιητές
από τα προνομιούχα στρώματα, τους ευπατρίδες κλπ. Όταν οι τάξεις αυτές κάτω από την πίεση των μαζών άρχισαν να χάνουν, ή
κινδύνευαν να χάσουν τα προνόμιά τους, άρχισαν ν’ αγωνιούν και
πολλές φορές ν’ απελπίζονται.
Η λυρική ποίηση από τέτοιους ποιητές ξεκίνησε. Οι τέτοιοι
ποιητές άρχισαν να γράφουν για τα δικά τους προσωπικά πάθη, τις δικές του προσδοκίες κι αγάπες. Ήταν μια ποίηση της φυγής.
Το αντικειμενικό στοιχείο έδωσε τη θέση του στο υποκειμενικό.
Λέμε πως έτσι ξεκίνησε. Δεν έμεινε έτσι για πάντα. Οι προο-δευτικές δυνάμεις που θέλουν να σπρώχνουν την άμαξα της ιστορίας προς τα εμπρός, δεν έμειναν με σταυρωμένα χέρια. Πήραν
από την τέτοια ποίηση ότι καλά στοιχεία διέθετε, κι αντιστρέφο-ντας τους όρους την έκαναν μαχητική και αισιόδοξη. Αξιοί ποιη-82
τές την υπηρέτησαν. Σ’ αυτούς η επική ποίηση έδωσε τη σκυτά-λη.
83