χει καθιερωθεί να πιστεύεται ότι η συμβατική αρχή των
Έμα ρτυρούμενων γεγονότων στην ελληνική ιστορία άρχιζε
από τα τρωικά. Με την καταστροφή του Ιλίου. Αυτό σημαίνει, κατά προσέγγιση, μια ημερομηνία γύρω στο 1150 π.Χ.
Οι μύθοι, οι θρύλοι και το μακρινό αντιφέγγισμα ενός παλιού
κόσμου ζωντανεύουν στις καταγραφές των δύο ομηρικών επών.
Στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια. Πριν από αυτά τα κείμενα δεν έχει
τίποτε γραπτό διασωθεί. Έχει καθιερωθεί να λέγεται, πως η ιστορία αρχίζει από την στιγμή που εμφανίζεται η γραφή και υπάρχουν κατανοητά γραπτά κείμενα. Πίσω από αυτό υπάρχει ο απέ-ραντος κόσμος της προϊστορίας.
Το τονίσαμε πολλές φορές και θα το πούμε άλλες τόσες. Ο
Όμηρος δε γράφει ιστορία. Μα οι ιστορικοί και οι μελετητές του
έργου του θα βρουν μέσα σ’ αυτό άπειρα ιστορικά στοιχεία. Η
Ιλιάδα αντικαθρεπτίζει έναν ηρωικό κόσμο που προϋπήρξε και η
Οδύσσεια είναι επηρεασμένη από το μεγάλο κύμα του αποικισμού προς τη Δύση.
Μα μην είμαστε αφελείς. Ιστορία δε σημαίνει μόνο απαρίθμηση και αφήγηση πολεμικών γεγονότων. Μέσα στα έπη θα δούμε
πώς ήταν οι κοινωνικές δομές της εποχής, θρησκεία, έθιμα, όπλα, εργαλεία, δοξασίες, πολεμικές τέχνες, πλοία, ταξίδια. Και αυτά
είναι ιστορία.
Τα ομηρικά έργα είναι εντυπωσιακά σε μέγεθος. Τόσο η Ιλιάδα όσο και η Οδύσσεια αποτελούνται από χιλιάδες στίχους. Ο
συγγραφέας Αλμπέρτο Μανγκουέλ στο βιβλίο του «Όμηρος: Ιλιάδα και Οδύσσεια» γράφει ένα κεφάλαιο με καταπληκτική
διαύγεια για το μέγεθος των επών. Διαβάζουμε ένα απόσπασμα:
«Μεταξύ των λογοτεχνικών έργων της αρχαίας Ελλάδας τα ομη-84
ρικά έπη μπορεί να ήταν τα πρώτα που επωφελήθηκαν από τις
δυνατότητες τις οποίες πρόσφερε η γραπτή γλώσσα: μεγαλύτερο
μέγεθος, αφού η σύνθεση δεν χρειαζόταν πια να είναι αρκετά σύντομη, έτσι ώστε να μπορεί ο ποιητής να τη συγκρατήσει στη
μνήμη του. Μεγαλύτερη συνοχή τόσο στην πλοκή, όσο και στους
χαρακτήρες απ’ ότι στην προφορική ποίηση. Μεγαλύτερη συνέχεια, αφού το γραπτό κείμενο επέτρεπε τις συγκρίσεις με προγενέστερα ή μεταγενέστερα κομμάτια της αφήγησης. Μεγαλύτερη
αρμονία, αφού το μάτι μπορούσε να βοηθά τον νου …
Πάνω απ’ όλα το καταγραμμένο ποίημα έδινε μεγαλύτερη και
πιο γενναιόδωρη εμβέλεια στο έργο. Ο αποδέκτης του ποιήματος
δεν χρειαζόταν πια να μοιράζεται τον χρόνο και τον χώρο του
ποιητή …».
Τα λέει πολύ όμορφα ο καλός αυτός συγγραφέας. Ότι δηλαδή
η γραφή έγινε αιτία να δημιουργηθούν αυτά τα αριστουργηματικά
έργα. Πότε; Τον 8ο π.Χ. αιώνα. Αν υπήρξαν άλλα αρχαιότερα
κείμενα δεν το γνωρίζουμε. Είναι όμως μια πιθανότητα.
Οι Ίωνες του 8ου και του 7ου αιώνα ήταν δραστήριοι και τολμηροί έμποροι. Έφταναν μέχρι τη δυτική πλευρά του δέλτα του
Νείλου, σχεδόν μέχρι τον δεύτερο καταρράκτη. Έχτισαν και μια
αποικία, τη Ναύκρατη και πολλά ονόματα των τολμηρών αυτών
Ιώνων είναι χαραγμένα στον μηρό ενός κολοσσιαίου αγάλματος
στο Αμπού Σιμπέλ της Αιγύπτου. Αυτοί πρώτα έφεραν στην Ελλάδα τη θαυμάσια επινόηση των κυλίνδρων παπύρου.
Αν, όπως είναι λογικό, ο Όμηρος έγραψε τα ποιήματά του την
εποχή αυτή, τότε η έκτασή τους καθορίστηκε κατά μεγάλο βαθμό
από το πόσο κείμενο χωρούσε ένας κύλινδρος παπύρου. Είναι πιθανό η διαίρεση της Ιλιάδας και της Οδύσσειας από τους Αλεξαν-δρινούς σε είκοσι τέσσερις ραψωδίες να ήταν συνέπεια αυτού του
περιορισμού.
85