Ιλιάδα δεν τελειώνει με την άλωση της Τροίας. Δεν τε-Ηλει ώνει με το τέλος του πολέμου. Για αυτά μιλάει ο Οδυσσέας στο ανάκτορο του Αλκίνοου στη Σχερία. Το μεγάλο αυτό
έπος θα μπορούσε να ολοκληρωθεί με το θάνατο του Έκτορα από
τον Αχιλλέα Γιατί και ο μεγάλο μαχητής και αρχηγός των Τρώων
είχε εξοντωθεί και η εκδίκηση για τον θάνατο του Πάτροκλου εί-χε ολοκληρωθεί. Θα μπορούσε να κλείσει η αυλαία με τους αλα-λαγμούς θριάμβου των Αχαιών.
Με ένα τέτοιο τέλος όμως τι θα ήταν η Ιλιάδα; Ένα χρονικό
πολέμου. Μια ιστορία αίματος και σφαγών. Μια αφήγηση για την
αφήγηση.
Ο μεγάλος Όμηρος τελειώνει την Ιλιάδα του με ένα μεγάλο
αιφνιδιασμό. Με μια σκηνή από τις δραματικότερες της παγκόσμιας γραμματείας. Διδακτική και συμβολική: Το νεκρό σώμα
του Έκτορα άθαφτο δέκα μέρος έξω από τη σκηνή του Αχιλλέα.
Μεγάλη ύβρις. Ο γερο-Πρίαμος αποφασίζει να πάει στη σκηνή
του φονιά και να ζητήσει τη σωρό του γιού του, προσφέροντας
δώρα, προσέξτε την περιγραφή.
Βρισκόμαστε στη ραψωδία Ω. Χάρη στον Ερμή, ο Πρίαμος
κατορθώνει να φτάσει ση σκηνή του Αχιλλέα χωρίς να τον έχουν
δει οι Έλληνες στρατιώτες, Τώρα όμως το Πρίαμος είναι μόνος
του.
«Και μπαίνει ο μέγας Πρίαμος άνιωστος, τον Αχιλλέα ζυγώνει, τα δυο του πιάνει αμέσως γόνατα, και τ’ αντροφόνα χέρια, τα φοβερά, φιλεί, που του ’χανε πολλούς υγιούς σκοτώσει.
Σε συφορά βαριά πώς έπεσε κανείς που τύχει κάποιον
να ’χει σκοτώσει μες στον τόπο του, και σε άλλες χώρες φτάνει, 200
σε πλούσιου αρχόντου σπίτι, κι όλοι τους σαστίζουν που τον βλέπουν,
παρόμοια κι ο Αχιλλέας εσάστισε να ιδεί τον Πρίαμο ομπρός του.
Σαστίσαν γύρα του οι σύντροφοι, κι ο ένας τον άλλο εθώρουν».
(Ω΄ 477-84)
Έχει πολλές φορές επισημανθεί ότι η πολυσύνθετη δύναμη αυτής της παρομοίωσης έγκειται στο ότι ενσαρκώνει την έννοια της
αντιστροφής. Αυτό το σχολίασε, ήδη τον 12ο αιώνα, ο επίσκοπος
Θεσσαλονίκης Ευστάθιος, γράφοντας για τον στίχο Ω 480 ότι
στην κύρια αφήγηση, σε αντίθεση με την παρομοίωση ο δολοφό-νος είναι ο ικετευόμενος και όχι ο ικέτης.
Ο βασιλιάς ικέτης στο φονιά του γιού του! Από τα απίθανα
που συμβαίνουν στη ζωή. Ακολουθεί και το πιο απίθανο. Ο
σκληρός και άγριος πολεμιστής, ο μεγάλος αντίπαλος κι εχθρός, ο
άνθρωπος που δε γνώριζε τι θα πει οίκτος, καταρρέει. Ξαφνικά
βλέπει μπροστά του τη δυστυχία, θυμάται το γέρο πατέρα του, έρχεται στα ανθρώπινα μέτρα, λες και παθαίνει εσωτερική μετα-στοιχείωση.
Καλοδέχεται τον ικέτη του και μοιράζεται μαζί του το κλάμα
και το δείπνο. Δίνει εντολή να περιποιηθούν το νεκρό με λάδια
και αρώματα. Γίνεται εκεχειρία για δεκατρείς μέρες για να ταφεί
με τιμές ο Έκτορας.
Η φρικαλεότητα του πολέμου δίνει για λίγο την θέση της στις
ανθρώπινες σχέσεις. Ο ποιητής είναι έξω από κάθε φυλετικό ή
εθνικό κίνητρο. Ο παρατεταμένος πόλεμος και οι διαδοχικοί σκοτωμοί δεν μπόρεσαν να σβήσουν από τη μνήμη τις εικόνες της
ειρηνικής ζωής. Έστω για λίγο στον κατάμαυρο ουρανό υπάρχουν
φωτεινές ρωγμές. Για λίγο ή για πάντα;
Ο πόλεμος θα συνεχιστεί λίγο ακόμα. Σύντομα και ο Αχιλλέας
θα είναι νεκρός. Το κάστρο θα πέσει και θα καταστραφεί. Ο όλεθρος θ’ απλωθεί στην Τροία, μα και οι Αχαιοί θα έχουν πικρή ε-201
πιστροφή. Έναν ωραίο επίλογο για την Ιλιάδα γράφει ο καθηγητής Ρίτσαρντ Μπούξτον:
«Με το τέλος του πολέμου, όταν θα έχει καθίσει η σκόνη στα
ματωμένα χώματα των μαχών, όταν πια όλοι οι θρήνοι θα έχουν
σιγήσει και όλα τα λάφυρα θα έχουν μοιραστεί, μας περιμένει ένα
χρέος: Ο πόλεμος και τα δεινά του να μας γίνει παράδειγμα προς
αποφυγή. Αυτό προσπάθησε να μας πει ο μεγάλος Όμηρος».
202