πόλεμος της Τροίας δεν έγινε σίγουρα για τα μάτια κα-Ομι άς ωραίας Ελένης. Τα αίτια που τον προκάλεσαν εξετάστηκαν και εξετάζονται ακόμη από ιστορικούς και μελετητές
κάθε είδους.
Μια εύκολη απάντηση ήταν ότι η πόλη αυτή είχε τον έλεγχο
των στενών στα Δαρδανέλια, εμποδίζοντας την διέλευση των
πλοίων προς τον Εύξεινο Πόντο, άρα και το ελεύθερο εμπόριο
Μια άλλη εκδοχή υποστηρίζει, πως ο πόλεμος της Τροίας δεν ήταν ο μοναδικός και ότι περιοδικοί πόλεμοι γίνονταν στην περιοχή της Τρωάδας όταν οι Αιολείς άποικοι άρχισαν να εγκαθίστα-νται στα παράλια της Μικρασίας.
Άλλοι υποστηρίζουν ότι ο περιλάλητος αυτός πόλεμος ήταν
πολύ μικρότερης σημασίας από αυτόν που η επική ποίηση ύμνησε
και τραγούδησε. Η υπερβολή προσθέτει πάντοτε γοητεία στις αφηγήσεις και τις ιστορικές διηγήσεις.
Υπάρχουν τέλος και οι οπαδοί του λεγόμενου «Ιστορικού Ρεαλισμού» που χτυπούν τα δικά τους νταούλια. Δεν υπήρχε, υποστηρίζουν, στην εποχή των Τρωικών (1200 π.Χ.) κανένα οργανω-μένο εμπόριο και ο αποικισμός άρχισε πολύ αργότερα. Κατά τη
γνώμη τους ο πόλεμος έγινε για λάφυρα και ληστεία. Για πλιάτσι-κο. Όσο πεζή και αντιποιητική αυτή η άποψη δεν παύει να είναι
μία άποψη. Όποια κι αν είναι τα επιχειρήματά τους, είμαστε υπο-χρεωμένοι να τα λάβουμε υπ’ όψη.
Ποια όμως ήταν η πόλη της Τροίας, που ο πόλεμος με τους
Αχαιούς την έκανε διάσημη και ο θρύλος της ακόμα γοητεύει; Μέχρι τις ανασκαφές του Ερρίκου Σλήμαν το 1870, κανένας δεν
πίστευε στην ύπαρξή της και όλοι νόμιζαν πως είναι μια ποιητική
επινόηση. Μετά τον Σλήμαν και μέχρι το 1932 έγιναν παρατετα-203
μένες και πολύχρονες ανασκαφές στο λόφο του Χισαρλίκ όπου
εντοπίστηκαν τα ερείπια της αρχαίας πόλης.
Όλοι οι επιστήμονες υποστηρίζουν πως τα αρχαιολογικά ευρήματα είναι οι πιο αλάθευτοι μάρτυρες για να μας μιλήσουν για την
ιστορία του ανθρώπου σε μακρινές εποχές και σε τόπους όπου
δραστηριοποιήθηκε. Θαμμένα ερείπια ανακτόρων και πόλεων, τα
στολίδια που βρίσκουμε σε πανάρχαιους τάφους, τα εργαλεία, τα
όπλα ή τα αντικείμενα του κοινωνικού βίου, το χτίσιμο των σπι-τιών κλπ. μας διαφωτίζουν και μας βοηθούν να μάθουμε την εξέλιξη του πολιτισμού.
Είναι γνωστό ότι όλοι οι πολιτισμοί της Μεσογείου εκτείνο-νταν προς τον νότο. Κρήτη, Αίγυπτος, Λεβάντε, Μεσοποταμία
κλπ. Τι το ξεχωριστό είχε η Τροία για ν’ αποτελέσει το επίκεντρο
και το στόχο των Αχαιών; Τι επηρέασε τη σκέψη του Ομήρου και
πίστεψε ότι η Τροία ήταν η πόλη που έπρεπε να λεηλατηθεί; Όπως αποδεικνύουν τα ευρήματα των ανασκαφών δεν ήταν
ούτε η μεγαλύτερη ούτε η ισχυρότερη πόλη της Εγγύς Ανατολής.
Ήταν όμως από τις παλαιότερες αν όχι η παλαιότερη. Ανακαλύφθηκαν έξι ή εφτά διαδοχικά στρώματα ερειπίων που σημαίνει ότι
η πόλη καταστρέφονταν και ξαναχτίζονταν πάνω στα δικά της
ερείπια.
Το πρώτο στρώμα, η πρώτη πόλη, υπολογίζεται ότι έχει ηλικία
που αγγίζει το 2.300 π.Χ. και το επάνω τελευταίο στρώμα το
1.200 π.Χ. Μιλάμε για την Τροία που ήταν χτισμένη πάνω στο
λόφο Χισαρλίκ. Γιατί το Ίλιο στον κάμπο της Τρωάδας υπήρχε
μέχρι τους ελληνιστικούς χρόνους.
Έκανε λάθος ο Ερρίκος Σλήμαν που υποστήριξε ότι η Ομηρική
πόλη ήταν η Τροία ii (δεύτερο στρώμα ερειπίων από κάτω προς
τα επάνω). Οι μελέτες και ανασκαφές που ακολούθησαν απέδει-ξαν ότι αυτή ήταν μεταγενέστερη. Καθιερώθηκε σαν Τροία vi.
Τελευταία ο αρχαιολόγος Καρλ Μπλέγκεν εξέφρασε την προτί-204
μησή του στην Τροία viia, η οποία έπαψε να υπάρχει λίγο μετά το
1200 π.Χ.
Πιο πάνω είπαμε πως η Τροία δεν ήταν ούτε η μεγαλύτερη, ού-τε η ισχυρότερη πόλη της Εγγύς Ανατολής. Ήτανε όμως σίγουρα
μια πλούσια πόλη. Στις ανασκαφές βρέθηκαν ένα σωρό πολύτιμα
αντικείμενα που αποδεικνύουν του λόγου το αληθές.
Στις ανασκαφές του ο Σλήμαν ανακάλυψε έναν ολόκληρο θησαυρό. Επρόκειτο για μια μάζα ασημιού και χρυσού, έξι χρυσά
βραχιόλια, δύο χρυσά στεφάνια, ένα χρυσό διάδημα, τέσσερα
χρυσά σκουλαρίκια σε σχήμα καλαθιού, 56 σκουλαρίκια σε σχήμα όστρακου και 8.750 χρυσές χάντρες, πούλιες και καρφίτσες.
Δεν είναι δυνατό να γνωρίζουμε αν τα κοσμήματα αυτά φιλο-τεχνήθηκαν στην Τροία ή αλλού. Πολλά από αυτά θυμίζουν Αι-γυπτιακά πρότυπα. Τα κοσμήματα αυτά ο Σλήμαν, μαζί με τέσσερα εκπληκτικής ομορφιάς τσεκούρια που οικειοποιήθηκε από τον
ανταγωνιστή του Άγγλο διπλωμάτη Φρανκ Κάλβερτ, τα απομά-κρυνε λαθραία από την Τουρκία και τα έστειλε στη Γερμανία. Τα
τρία από τα τσεκούρια αυτά είναι φτιαγμένα από ένα είδος όνυχα
και το ένα από εντυπωσιακό αφγανικό λαζουρίτη, με ενσωματω-μένα ψήγματα χρυσού.
Όλα αυτά τα ανεκτίμητα αντικείμενα, νόμιμα τα διεκδίκησε η
Τουρκία. Τα διατήρησαν οι Γερμανοί και κατά πάσα πιθανότητα
τα αφαίρεσαν οι Ρώσοι όταν οι Μπολσεβίκοι μπήκαν στο Βερολίνο. Η τύχη του θησαυρού αυτού ακόμη αγνοείται. Ας ελπίσουμε
ότι δεν έχει καταστραφεί.
Η ανεύρεση χρυσών κτερισμάτων στις ανασκαφές τάφων ή
ανακτόρων είναι βέβαια εντυπωσιακή. Υπάρχουν όμως πράγματα
πιο ευτελή, πιο πεζά, που η μελέτη τους, πλουτίζει τις γνώσεις
μας, περισσότερο από τα κοσμήματα. Να θυμηθούμε τον παιδικό
τάφο στο νησί Ίσκια της Ιταλίας, με το σπασμένο ποτήρι κρασιού
με στίχους στα ελληνικά, που μιλούσε για το κροντήρι του Νέστορα.
205
Στην περιοχή της Τρωάδας δεν υπήρχε χρυσός και ασήμι, ούτε
όνυχας και λαζουρίτης, ούτε χαλκός και κασσίτερος Πώς βρέθηκαν εκεί; Η εύκολη απάντηση είναι με το εμπόριο. Το ανταλλα-κτικό εμπόριο, γιατί δεν υπήρχε ακόμη νόμισμα. Δίνω αυτό και
παίρνω εκείνο. Τι όμως είχε να δώσει η Τροία; Ας κάνουμε ένα
πιθανό σενάριο.
Τη δεκαετία του 1930, ο Σουηδός αρχαιολόγος Καρλ Μπλέγκεν, κάνοντας συμπληρωματικές ανασκαφές στην Τροία, ανακάλυψε εκατοντάδες μικροσκοπικές χρυσές χάντρες γύρω από τα
υπολείμματα ενός αργαλειού ο οποίος είχε επάνω του ένα μισοτε-λειωμένο ύφασμα. Προσέξτε την είδηση: Στα προγενέστερα
στρώματα της πόλης βρέθηκαν πάνω από 10.000 πήλινες σπείρες
αδραχτιών κατάλληλα για να γνέθουν το μαλλί. Επίσης πάμπολλα
βαρίδια που βοηθούν την ύφανση στον αργαλειό.
Θα τολμούσαμε να πούμε ότι με τόσες χιλιάδες αδράχτια η
Τροία έγνεθε και ύφαινε. Σε μεγάλη κλίμακα. Δεν είχε χρυσό και
ασήμι, χαλκό και κασσίτερο και πολύτιμες πέτρες. Είχε όμως, όπως φαίνεται, παραγωγή νήματος και υφασμάτων.
Είπαμε πιο πάνω ότι η Τροία δεν ήταν ούτε η πιο μεγάλη ούτε
η πιο ισχυρή πόλη της Εγγύς Ανατολής. Δεν ήταν η φοβερή θα-λασσοκράτειρα δύναμη που να ελέγχει στρατιωτικά τα Δαρδανέλια (Ελλήσποντο). Χτισμένη δίπλα στα στενά είχε επαφή (όχι
στρατιωτική) με τα πλοία που ταξίδευαν από το Αιγαίο προς τον
Εύξεινο Πόντο και το αντίθετο. Όταν ο άνεμος ήταν βόρειος τα
πλοία προς τον Εύξεινο περίμεναν στο γιαλό ν’ αλλάξει ο άνεμος.
Με το νοτιά συνέβαινε το αντίθετο. Περίμεναν τα πλοία που ταξί-δευσαν προς το Αιγαίο.
Όλα αυτά τα κάθε είδους πλεούμενα ήθελαν και προμήθειες.
Σε νερό, τρόφιμα, κι άλλα είδη ανάγκης. Ήταν φυσικό να υπάρχει
μια διαρκής αγορά.
Τα πλοία μετέφεραν πάσης φύσεως αγαθά. Η Τροία είχε περιζήτητα υφάσματα. Τα αντάλλασε με ότι χρειαζόταν. Ο Όμηρος
206
βάζει την ωραία Ελένη να υφαίνει στον αργαλειό της περίτεχνο
ύφασμα πάνω στο οποίο αποτυπώνει σκηνές από τον πόλεμο και
τη ζωή της. Όταν ο γέρο Πρίαμος πηγαίνει στη σκηνή του Αχιλλέα για να εξαγοράσει τη σωρό του Έκτορα, ανάμεσα στα δώρα
που του προσφέρει υπάρχει μια άμαξα φορτωμένη υπέροχα υφα-ντά: κιλίμια, κάπες, σκεπάσματα, φλοκάτες, χιτώνες κλπ.
Λέτε όλα αυτά να έχουν σχέση με τους αργαλειούς της Τροίας;
207