διάσημος Τόμας Έντουαρντ Λόρενς, που έγινε γνωστός
Οσα ν Λόρενς της Αραβίας, ισχυρίζονταν ότι μόνο αυτός
μπορεί να κατανοήσει τον Όμηρο, γιατί στις μάχες που έλαβε μέρος σκότωσε ο ίδιος ανθρώπους με τα χέρια του. Σίγουρα ήθελε
να πει, ότι οι περιγραφές των αιματηρών μαχών και προπαντός οι
ανατριχιαστικές λεπτομέρειες θανάτων γίνονται από έναν άνθρωπο γνώστη του αντικειμένου. Προκαλεί κατάπληξη η γνώση ανα-τομίας του ανθρωπίνου σώματος από τον ποιητή. Ποιά ευαίσθητα
σημεία όταν λαβωθούν μπορούν να προκαλέσουν τον θάνατο.
Ένας μελετητής ισχυρίστηκε ότι ο Όμηρος γνωρίζει πάνω από
πενήντα τρόπους θανάτου στα πεδία των μαχών. Δεν γνωρίζω πόσους τρόπους. Θα παραθέσω μερικούς αντιπροσωπευτικούς. Φρικιαστικές εικόνες και περιγραφές. Δεν ξέρω αν η λέξη ρεαλισμός
είναι αρκετή να συμπεριλάβει ορισμούς και συναισθήματα. Η έ-ξοχη μετάφραση των στίχων είναι από το δίδυμο Ν. Καζαντζάκη -
Ι. Κακριδή.
«Κι όπως στεκόταν έτσι ασάλευτος, ίδια κολόνα ή δέντρο
αψηλοφούντωτο, κατάστηθα τον βρήκε το κοντάρι
του Ιδομενέα του πολεμόχαρου, κι ο θώρακας συντρίφτη
ο χάλκινος, που τον διαφέντευεν από το Χάρο ως τότε.
Τώρα όμως βούιξε κούφια, ως έσπαζε στου κονταριού το χτύπο.
Πέφτει με πάταχο, και βρέθηκε μπηγμένο το κοντάρι
μες στην καρδιά του, που ως σπαρτάριζε, του κονταριού την άκρη
σιγοκουνούσε , ωσόπου επάγωσε, και τ’ άγριο τ’ όπλο εστάθη».
(Ν. 437-444)
«Τώρα τον είχε ο κονταρόχαρος γιος του Φυλέα σιμώσει, και πίσω στο κεφάλι του ’ριξε, στο σβέρκο, και περνώντας
μέσα απ’ τα δόντια το κοντάρι του βαθιά τη γλώσσα κόβει.
226
Στη γη σωριάστη, και τα δόντια του τον κρύο χαλκό δαγκώσαν»
(Ε 72-75)
«Με το σπαθί χιμίζει ο Αντίλοχος και στο μελίγγι απάνω
του δίνει μια, κι αυτός ρουχνίζοντας πετιέται από τ’ αμάξι
και βρέθη ορθός, με το κεφάλι του και με τους ώμους κάτω.
Ώρα στεκόταν έτσι, τι έτυχε σε άμμο βαθιά να πέσει, ωσόπου σπρώχνοντάς τον τ’ άλογα τον ξέπλωσαν στις σκόνες».
(Ε 584-588ζ)
«Κι ο πρωταφέντης Αγαμέμνονας αρπάζει το κοντάρι, και σέρνοντάς τον του το τράβηξε μανιάζοντας, σα λιόντας·
μετά με μια σπαθιά στο σβέρκο του του παραλυεί τα γόνα.
Σε μολυβένιον ύπνο, πέφτοντας, βυθίστηκεν το δόλιος». (Λ 238-241)
«Πέρα μεριά ο χαλός επρόβαλε στον αφαλό του δίπλα, και πέφτει βόγγοντας στα γόνατα, και τον σκεπάζει γνέφος
θολό, κι ως εσωριάστη, πάω του κρατούσε τ’ αντερά του».
(Υ 426-428)
Γιατί ο Όμηρος επιμένει τόσο να περιγράφει τις φριχτές σκηνές
αίματος και θανάτων στη Ιλιάδα του; Μήπως απολαμβάνει τους
σκοτωμούς; Μήπως τον μεθάει η μυρωδιά του αίματος; Νομίζω
πως δεν χρειάζεται πολύ προσπάθεια να το κατανοήσουμε. Ο ποιητής βάζει σε πρώτο πλάνο την αποκρουστική εικόνα του πολέμου. Δεν θέλει να εξωραΐσει τίποτε από τους ανελέητους σκοτωμούς. Και όλα αυτά για ένα ανομολόγητο σκοπό: Οι αποκρουστι-κές εικόνες να μας κάνουν να μισήσουμε τον πόλεμο.
Να διαβάσουμε λίγες σειρές, για το θέμα αυτό, από το σπουδαίο βιβλίο που έγραψε για τον Όμηρο ο Άγγλος δημοσιογράφος
και συγγραφέας Άνταμ Νίκολσον.
«Δεν υπάρχει καμία συγκάλυψη στην Ιλιάδα, καμία εξαπάτη-ση, καμία υποχώρηση μπροστά στο θέαμα της φρίκης, κανένας
δισταγμός να καταγραφούν τα πικρά σχόλια απέναντι στην αιμα-τοχυσία. Κανένας ευφημισμός των ακρωτηριασμών, καμία προ-227
σποίηση… Είναι αυτή η διαύγεια που καθιστά τα λόγια της Ιλιάδας τα πιο τρομερά που γράφηκαν ποτέ».
Φρίκη ο πόλεμος, φρίκη το αίμα που χύνεται, φρίκη οι καταστροφές και τα δράματα. Ο άνθρωπος γυρνάει χιλιάδες χρόνια
πίσω. Εξανθρωπίζεται. Ξυπνάει μέσα του το ένστικτο του αγρι-μιού.
228