να χαρακτηριστικό γνώρισμα στα κείμενα του Ομήρου
Έείν αι και τα κάθε λογής επίθετα, κυρίως όμως αυτά που
συνοδεύουν τα ονόματα σπουδαίων προσώπων ή θεών. Φυσικά
δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί αν τα επίθετα αυτά είναι επίνοια του
ποιητή ή έχουν ιστορική παράδοση. Οι ομηριστές πιστεύουν ότι
τα περισσότερα επίθετα, κυρίως για αυτά που αφορούν γνωστούς
ήρωες και θεούς, είναι προομηρικά.
Πολλοί υποστηρίζουν πως ο Όμηρος χρησιμοποιεί το όνομα
ενός θεού ή ενός ήρωα, προσκολλημένο σε ένα περιγραφικό επίθετο ή φράση για πρακτικούς – τεχνικούς σκοπούς. Ότι με τον
τρόπο αυτό γεμίζει το δεύτερο μέρος του εξάμετρου στίχου. Φυσικά δε θα τον κρίνουμε γι’ αυτό. Αν όντως ισχύει αυτό τον συγ-χαίρουμε για την επινόησή του. Έχουμε όμως μια απορία. Με τι
γέμιζε το δεύτερο μέρος χιλιάδων και χιλιάδων στίχων όταν έλειπαν τα κύρια ονόματα;
Διαβάζοντας τα κείμενα βρήκαμε τέτοια επίθετα για τους ση-μαντικότερους 37 ήρωες και θεούς. Παραθέτουμε μερικά:
«Ποδάρκης δίος Αχιλλεύς», ο γοργοπόδαρος θεϊκός Αχιλλέας
«Πολύτλας δίος Οδυσσεύς», ο ταλαιπωρημένος θεϊκός Οδυσσέας
«Βοώπις πόντια Ήρα», η βοϊδομάτα θεά Ήρα
«Θεά γλαυκόπις Αθηνά», η γλαυκομάτα θεά Αθηνά
«Αναξανδρών Αγαμέμνων», ο άρχοντας των ανδρών Αγαμέμνων.
Τα επίθετα αυτά και πολλές στερεότυπες φράσεις και εκφράσεις, ίσως σήμερα μας φαίνονται περιττές ή ότι έχουν απολέσει το
αρχικό τους νόημα. Μα τα κείμενα αυτά γράφηκαν πριν από
2.750 χρόνια. Τα ακροατήρια ήταν αγράμματα και πολλά από τα
ονόματα και τις ιστορίες άκουγε για πρώτη φορά. Ο μελετητής
του Ομήρου Μίλμαν Πάρι λέει πως υπάρχουν 201 λέξεις στην
229
Ιλιάδα και την Οδύσσεια οι οποίες απαντώνται μόνο μία φορά
στον Όμηρο και πουθενά αλλού σε ολόκληρη την ελληνική λογοτεχνία. Και λοιπόν; Ποιο είναι το μεμπτό; Βασικό γλωσσικό ιδίω-μα των επών είναι η Ιωνική διάλεκτος. Αυτό δε σημαίνει ότι ο
ποιητής δεν μπορούσε να χρησιμοποιήσει και λέξεις άλλων διαλέκτων. Και είναι φυσικό στο πέρασμα των καιρών πολλές λέξεις
αντικαθίστανται από άλλες με το ίδιο νόημα και οι πρώτες να χά-νονται στη λήθη.
Να μην λησμονούμε ότι κάθε μορφή αρχαϊκής ποίησης είναι
μια διατηρημένη μνήμη. Ένα μαυσωλείο που κρύβει θησαυρούς.
Και μια και μιλάμε για επίθετα, να υπενθυμίσουμε εδώ ότι ο
Όμηρος χρησιμοποίει 15 επίθετα για την πόλη της Τροίας. Τα περισσότερα από αυτά οφείλονται σίγουρα σε δική του επίνοια. Τα
επίθετα αυτά είναι τα παρακάτω:
1. Ευκτίμενον, 2. ερίβωλος, 3. ερατεινή, 4. ιρή, 5. αιπεινή, 6.
υψίπυλος, 7. Ανεμόεσσα, 8. ευρυάγυια, 9. ευτείχεος, 10. ενσαιό-μενον, 11. εύδμητος, 12. εύπυργος, 13. οφρυόεσσα, 14. άστυ μέ-γα, 15, εύπωλος.
230