ια τον Λουκιανό, Έλληνα συγγραφέα του 2ου μ.Χ. αιώνα, Γη Τροία ήταν ένας παράδοξος «τόπος μνήμης», όπου και
τα ερείπια ακόμη έχουν καταστραφεί. Από όλους τους ποιητές
μόνο το όνομα του Ομήρου ταυτίστηκε με το όνομα «Τροία».
Όμηρος και Τροία έγινα ένα αξέχαστο σύμβολο.
Μετά την καταστροφή της Τροίας γύρω στο 1200 π.Χ. για πέντε αιώνες την περιοχή της χερσονήσου Τρωάδας κατοικούσαν
αραιοί πληθυσμοί, μέχρι που αποικίστηκε ξανά γύρω στο 700
π.Χ. και πάλι από τους Αιολείς.
Για διακόσια ακόμα χρόνια η περιοχή αυτή λησμονήθηκε χωρίς να απασχολήσει την Ιστορία. Ο Ηρόδοτος από την Αλικαρ-νασσό της Μικράς Ασίας, αρχίζει την ιστορία του από την άνοδο
στο θρόνο της Περσίας του Κύρου του Μεγάλου το 560 π.Χ. Ο
ίδιος συγγραφέας περιέγραψε στα βιβλία του και τους Ελληνο-περσικούς πολέμους (492-481 π.χ.).
Στον πρόλογο της ιστορίας του ο Ηρόδοτος έγραψε ότι «παρουσιάζει τις ιστορικές του έρευνες για να μη λησμονηθούν με
τον καιρό τα έργα των ανθρώπων και να μη μείνουν αμνημόνευτα
τα μεγάλα και θαυμαστά έργα των Ελλήνων και των βαρβάρων».
Η αναφορά σε ορισμένα ιστορικά γεγονότα στο κεφάλαιο αυ-τό, δεν έχει σκοπό να διδάξει ιστορία. Μας ενδιαφέρει ο χώρος
και ο τόπος που μνημονεύετεαι στην Ιλιάδα του Ομήρου και πως
οι διάφοροι κατακτητές απέδωσαν φόρους τιμής στο μέρος που
πολέμησαν Αχαιοί και Τρώες. Στη συνέχεια θ’ αναφερθούμε στις
προσπάθειες των αρχαιολόγων για να εντοπίσουν τον χώρο τα
αρχαίας Τροίας, μέχρι της ανασκαφές του Ερρίκου Σλήμαν.
Το 546 π.Χ. ο Κύρος κατέκτησε τις Σάρδεις, πρωτεύουσα της
Λυδίας και λίγο αργότερα υπέταξε τις ελληνικές αποικίες στη δυ-250
τική ακτή της Μικράς Ασίας μαζί με την Τροία (Ίλιο) και τις άλλες πόλεις της Τρωάδας. Οι διάδοχοί του, Κύρου Δαρείος και
Ξέρξης επιχείρησαν τρεις εκστρατείες εναντίον της Ελλάδας. Αφορμή στάθηκε η βοήθεια των Αθηναίων και των Ερετριέων (30
πλοία) στις επαναστατημένες ελληνικές πόλεις της Ιωνίας το 499
π.Χ. Ο πόλεμος κράτησε τέσσερα χρόνια, η επανάσταση κατε-στάλη και η Μίλητος καταστράφηκε ολοσχερώς.
Ο Δαρείος που διαδέχτηκε τον Κύρο, τον πατέρα του, ορκί-στηκε να πάρει εκδίκηση από τους Αθηναίους και το 492 π.χ. εισέβαλε στην Ελλάδα με επικεφαλή του στρατού τον Μαρδόνιο, γιο της αδερφής του. Η πρώτη αυτή εκστρατεία απέτυχε, γιατί ο
στόλος του από 300 πλοία και 20.000 άνδρες καταστράφηκε ολοσχερώς από μεγάλη θύελλα έξω από τη χερσόνησο του όρους
Άθω. Ο στρατός του στην ξηρά βρήκε σθεναρή αντίσταση από τα
θρακικά φύλλα, το υπόλοιπο του στρατού γύρισε στην Ασία. Έτσι
τελείωσε άδοξα η πρώτη εκστρατεία.
Τον επόμενο χρόνο (491 π.Χ.) ο Δαρείος έστειλε στην Ελλάδα
ένα άλλο εκστρατευτικό σώμα με αρχηγό τον Δάτη. Ο περσικός
στρατός με πολυάριθμο στόλο διέπλευσε το Αιγαίο και αποβιβά-στηκε στον κόλπο του Μαραθώνα, 42 χιλιόμετρα από την Αθήνα,.
Εκεί οι Αθηναίοι με ηγέτη τον Μιλτιάδη συνέτριψαν τον περσικό
στρατό, σε μια μεγάλης σημαίας μάχη. Έτσι τελείωσε και η δεύτερη αποτυχημένη εκστρατεία.
Ο Δαρείος πέθανε το 486 π.Χ. και τον διαδέχτηκε ο γιος του
Ξέρξης. Ο εξάδελφός του Μαρδόνιος, που ήταν επικεφαλής της
αποτυχημένης πρώτης εκστρατείας του 492, τον έπεισε να επανα-λάβει τον πόλεμο του πατέρα του εναντίον της Ελλάδας. Τη άνοιξη του 481 π.Χ. ξεκίνησε η τρίτη εκστρατεία. Ο Ξέρξης προτού
περάσει από την Ασία στην Ευρώπη, στρατοπέδευσε στον κάμπο
της Τρωάδας. Επωφελούμενος της ευκαιρίας προσκύνησε την α-κρόπολη της Τροίας και θυσίασε πολλά βόδια στο εκεί ιερό της
Αθηνάς.
251
Αυτή η τελευταία λεπτομέρεια πρέπει να προσεχθεί. Τι σημαίνει το προσκύνημα του Ξέρξη στην Τροία; Κάτι πολύ σπουδαίο.
Ότι οι ιστορίες και οι μύθοι των Τρωικών ήταν γνωστοί και στους
Πέρσες. Πώς; Δεν γνωρίζουμε. Υποθέσεις μόνο μπορούμε να κάνουμε. Ή οι παραδόσεις γύρω από τον τρωικό πόλεμο μεταδόθη-καν προφορικά στους γειτονικούς λαούς ή τα ίδια τα κείμενα του
Ομήρου ήταν γνωστά, τουλάχιστον στον ανακτορικό περίγυρο.
Είναι γνωστό ότι πολλοί Έλληνες φιλοξενούνταν για ποικίλους
λόγους στις βασιλικές αυλές.
Την άνοιξη του 334 π.Χ. ο Μέγας Αλέξανδρος ξεκίνησε την
εκστρατεία του κατά της Περσίας με σκοπό να απελευθερώσει τις
ελληνικές πόλεις τις Μικράς Ασίας. Την εκστρατεία είχε προετοι-μάσει ο πατέρας του, Φίλιππος, με σύμφωνη γνώμη και υποστήρι-ξη του κοινού των ελλήνων. Με τον όρο αυτό είχε αποφασιστεί
να αποκαλείται η συνομοσπονδία όλων των πόλεων – κρατών υπό
την αιγίδα των Μακεδόνων στη συνέλευση της Κορίνθου το 337
π.Χ. Απείχε μόνο η Σπάρτη.
Ο Αριανός, που συνέγραψε την ιστορία της εκστρατείας του
Μεγάλου Αλεξάνδρου, αναφέρει ότι μόλις αυτός πέρασε τον Ελλήσποντο προχώρησε προς την ενδοχώρα και φτάνοντας στην
Τροία πρόσφερε θυσία στο ιερό της Αθηνάς που βρίσκονταν εκεί
δωρίζοντας την πανοπλία του. Στη συνέχεια πήγε με τον Ηφαι-στίωνα και προσκύνησε τους τύμβους του Αχιλλέα και του Πάτροκλου. Ο Αρριανός γράφει πως ο Αλέξανδρος καλοτύχισε τον
Αχιλλέα γιατί βρέθηκε ένας Όμηρος και ύμνησε τα κατορθώματά
του.
Μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου το 323 π.Χ. άρχισαν οι ατελείωτες διαμάχες μεταξύ των στρατηγών διαδόχων του.
Η αυτοκρατορία διαμελίστηκε, έγιναν πόλεμοι και μεταξύ των
επιγόνων, ιδρύθηκαν και διαλύθηκαν βασίλεια. Πρωταγωνίστησαν οι κυριότεροι στρατηγοί του, Αντίπατρος, Λυσίστρατος, Α-ντίγονος, Σέλευκος και τα παιδιά τους. Ο Πτολεμαίος που ήταν
252
διοικητής σατράπης της Αιγύπτου δεν έλαβε μέρος στις εμφύλιες
διαμάχες. Ανακηρύχθηκε βασιλιάς και η δυναστεία του κυβέρνησε την Αίγυπτο κοντά τριακόσια χρόνια, μέχρι την κατάκτησή της
από τους Ρωμαίους.
Σε όλη τη διάρκεια της ελληνιστικής περιόδου η αρχαία πόλη
της Τροίας, γνωστή ως Ίλιο και στη Ρωμαϊκή περίοδο ως Νόβουμ
Ίλιουμ, συνέχισε να αποτελεί τόπο προσκυνήματος στον οποίο
έκαναν επισκέψεις ή χορηγούσαν δώρα και προνόμια όλοι οι κατακτητές που κυβέρνησαν τη δυτική Μικρά Ασία. Από τον Ξέρξη, τον Αλέξανδρο και τους διαδόχους μέχρι τους Ρωμαίους. Η θρυλούμενη αυτή περιοχή είχε ξεχωριστό ενδιαφέρον για τους Ρωμαίους γιατί πίστευαν πως ο τρωικός ήρωας Αινείας μετά την
πτώση της πόλης πήγε στην Ιταλία και έχτισε τη Ρώμη. Όλοι οι
αυτοκράτορες της Ρώμης μετέπειτα ισχυρίζονταν ότι είχαν την
καταγωγή τους από τον Ιούλιο γιο του Αινεία.
Η τοποθεσία της αρχαίας Τροίας ταυτίστηκε από τους Έλληνες
συγγραφείς της αρχαιότητας με την πόλη Ίλιον. Το όνομα της πόλης αυτής χρησιμοποίησε ο Όμηρος στο έργο του σχετικά με τον
πολυετή πόλεμο Αχαιών και Τρώων: «ΙΛΙΑΣ».
Ο Στράβων στα «Γεωγραφικά» του αναφέρεται στην Τροία
και την Τρωάδα. Υποστήριξε ότι η πόλη της Τροίας ήταν πεντέ-μισι χιλιόμετρα βαθύτερα προς την ενδοχώρα από ότι πιστεύεται.
Λέγεται πως επισκέφτηκε την περιοχή γύρω στα 214 π.Χ. μαζί με
τον συγγραφέα Δημήτριο Σκήψιο (από την αρχαία πόλη Σκήψη
της Τρωάδας). Ο Σκήψης είχε γράψει βιβλία για τους συμμάχους
των Τρώων που αναφέρονται στη ραψωδία Β΄ της Ιλιάδας. Αυτός
υποστηρίζει ότι η Τροία είχε καταστραφεί εντελώς στο τέλος του
Τρωικού πολέμου και δεν ανοικοδομήθηκε ποτέ και ότι το Ίλιο
απείχε πέντε και πλέον χιλιόμετρα προς την ενδοχώρα. Ο Στρά-βωνας λέει ότι το Ίλιο αναστηλώθηκε από τον Λυσίμαχο, που με-τά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου κυβέρνησε τη βορειοδυ-253
τική μικρά Ασία, προφανώς τηρώντας μια υπόσχεση που είχε δοθεί από τον Αλέξανδρο.
Στους ελληνιστικούς χρόνους χτίστηκε στην αιγιακή ακτή στη
νοτιοδυτική προεξοχή της Τρωάδας μια πόλη. Σύντομα η πόλη
που πήρε το όνομα Αλεξάνδρεια Τρωάδα, έγινε η πολυπληθέστε-ρη της περιοχής. Στη διάρκεια της βασιλείας του Αυγούστου (27
π.Χ. – 14 μ.Χ.) δημιουργήθηκε στην πόλη μια ρωμαϊκή αποικία
που έφτασε στο αποκορύφωμα της ακμής της επί βασιλείας του
Αδριανού (117–138 μ.Χ.). Στα μέσα του πρώτου μ.Χ. αιώνα
πραγματοποιήθηκαν εδώ οι πρώτες χριστιανικές κοινότητες. Αυτές οι πρώιμες χριστιανικές κοινότητες αναφέρονται στις πράξεις
των αποστόλων, από τις οποίες είναι γνωστό ότι ο Απόστολος
Παύλος επισκέφτηκε την Αλεξάνδρεια Τρωάδα δύο φορές μεταξύ
48-53 μ.Χ.
Εύλογα θ’ αναρωτηθεί ο αναγνώστης. Τι σχέση μπορεί να έχει
η καινούργια πόλη με την ιστορία των τρωικών; Θα το διαπιστώσει στο επόμενο κεφάλαιο στο οποίο θα μιλήσουμε για τη μεγάλη
ιστορία των ανασκαφών του 19ου αιώνα. Για την αγωνιώδη προσπάθεια των αρχαιολόγων να εντοπίσουν τον χώρο της ομηρικής
Τροίας. Όταν και το Ίλιο και η Αλεξάνδρεια Τρωάδα είχαν καταστραφεί από σεισμούς και σε πολλούς τα ερείπιά τους πιστεύο-νταν σαν ερείπια της ομηρικής Τροίας.
Ο Ιούλιος Καίσαρας που ισχυριζόταν πως είναι κατ’ ευθείαν
απόγονος του Αινεία, επισκέφτηκε την περιοχή το 48 π.Χ. περι-διάβηκε το μέρος όπου υποτίθεται ήταν η πόλη της Τροίας, αλλά
όπως γράφει ο Λουκιανός παντού υπήρχαν αγκάθια και δέντρα
και πως και τα ερείπιά της είχαν καταστραφεί.
Κατά καιρούς επισκέφτηκαν την υποτιθέμενη περιοχή της
Τροίας ο Αδριανός, ο Αντώνιος Πίος, ο Ιουλιανός Μάρκος Αυρή-λιος και ο Καρακάλλας. Όλοι σχεδόν οι αυτοκράτορες της Ρώμης.
Ακόμη και ο Μέγας Κωνσταντίνος, λέγεται πως είχε σκεφτεί να
χτίσει την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας του εκεί, αλλά στο τέ-254
λος προτίμησε το Βυζάντιο, παλιά αποικία των Μεγαρέων στο
Βόσπορο.
Δεν μπορούμε φυσικά ν’ απαριθμήσουμε τα ονόματα αμέτρητων επισήμων επισκεπτών στην περιοχή της Τροίας. Δεν είναι
αυτός και ο σκοπός του βιβλίου μας. Θα ήταν νομίζω παράληψη
να μην αναφέρουμε την επίσκεψη στην περιοχή του Μωάμεθ του
Πορθητή το 1462. Να σημειώσουμε εδώ ότι ο Μωάμεθ ήξερε να
γράφει και να διαβάζει ελληνικά, από τον δάσκαλό του Κυριακό.
Αυτός του μίλησε σίγουρα για τον Όμηρο. Ο Σουλτάνος δεν έχασε την ευκαιρία να πολιτικολογήσει. «Σε μένα, είπε, έδωσε ο Αλ-λάχ τη χαρά να εκδικηθώ τους Έλληνες για την καταστροφή της
Τροίας».
Όπως φαίνεται από όσα είπαμε, σε γενικές γραμμές η τοποθεσία της Τροίας δεν ξεχάστηκε ποτέ. Όσοι τύχαινε να διαβάσουν
την Ιλιάδα του Ομήρου ήταν φυσικό να θέλουν να ξέρουν τη μοίρα της πόλης και την ακριβή γεωγραφική της τοποθεσία.
Είπαμε πολλά ιστορικά. Δεν ήταν στο σχεδιασμό μας. Ήταν
όμως απαραίτητα για να αποδείξουμε ένα πράγμα. Ο γεωργικός
χώρος της Τρωάδας όπου ήταν χτισμένη η Τροία – Ίλιον δεν είχε
λησμονηθεί ποτέ. Αναφέραμε επισκέψεις και επισκέψεις στον
χώρο από το Ξέρξη μέχρι τον Μωάμεθ τον Πορθητή. Οι πρώτοι
ανασκαφείς Κάλβερτ και Ερρίκος Σλήμαν σίγουρα μελέτησαν την
ιστορία. Δεν είδαν τα ερείπια της Τροίας στον ύπνο τους. Δεν
τους φώτισαν οι μάντεις και οι προφήτες.
255