Ma.—Particula que antepuesta á algunas raicesabstractas, las hace nombres adjetivos, V.gr., basa, laga,boc-cor. Respeto, precio, vigor. Mabasa, malaga, maboc-cor.Respetuoso, precioso, vigoroso. Tambien se usa de ordinario antepuesta averbos en tiempo futuro, haciendolos intransitivos. V.gr. Gob-bo,lo-cad. Quemar, caer. Magob-bo, malocad. Se quemará, secaerá.
Ma-baba.—Bajo.
Ma-bal-lo.—Aromático.
Ma-basa.—Atento, deferente.
Ma-bantog.—Ilustre, famoso.
Ma-bod-dos.—Preñado, da. Se dice de cualquier hembra que haconcebido y tiene la criatura en el vientre. Se dice tambiénfiguradamente del palay cuando está granando, y de otras semillas, lomismo que de las nubeds hinchadas ó cargadas de agua.
Ma-boyoc.—Flexible.
Ma-bolag.—Rubio.
Maca.—Partícula que alguna vez se usa antepuesta ala raíz dándole terminación futura, y afirmando que puede hace lo que elverbo significa. V.gr. pano, andar.—Si cona macapano den.Tú podrás andar ya.
Maca-dayo.—Letificante, lo que alegra.
Macan.—Alimento.
Macatol.—Picante, molésto. || Sarna, picazón.
Ma-corang.—Atolondrado.
Ma-dolom.—Hondo, profundo.
Madat.—Malo, aleve.
Mad-dos.—Escozor.
Mad-digor.—Bien, bueno.
Madio.—Lejos.
Madita.—Muchos. || Abundar.
Ma-dol-la-an.—Portentoso, admirable.
Madoya.—Pastel.
Magan.—Leve, ligero.
Magani.—Valiente, sanguinario, bárbaro.
Magasa.—Delgado, flaco, macilento.
Magay.—Pita.
Mag-garagar.—Paciencia.
Mag-gor.—Sufrir, tolerar, padecer resignado.
Maguinbata.—Rejuvenecer.
Maguindanao.—Moro de Mindanao.
Maguintóo.—Creer, dar crédito.
Magsosoli.—Remunerador, premiador.
Ma-ilo.—Emponzoñador, envenenador.
Ma-ipa.—Avispado, vivo, suspicaz.
Malaan.—Mezquino.
Ma-laga.—Caro, precioso.
Ma-lambo.—Gordo, corpulento. || Mantecoso.
Malayat.—Alto, largo.
Malicobang.—Ancho, espacioso.
Ma-ligmat.—Adelantado.
Mal-laqui.—Joven, soltero.
Mal-lo.—Alisar.
Mal-long.—Sombrío.
Ma-long-an.—Idem. Lugar melancólico, triste.
Mal-loto.—Encarnado, colorado, rubio.
Mal-lo mal-loto.—Bermejo.
Ma-log-god.—Activo, diligente, estudioso.
Ma-lomet.—Achacoso, débil, enfermizo.
Ma-lomoc.—Blando, fácil.
Ma-lon-nao.—Verde, lozano, frondoso.
Ma-loos.—Pulido, remilgado.
Ma-los-sot al-lo.—Mediodia.
Ma-lopig.—Perjudicial.
Mallag.—Querer.
Mama.—Hombre, varón. Tambien se dice de los animales varones,V.gr. para decir caballo, se dice: Cuda mama. Perro: Aso mama,etc.
Mamá.—Mascar buyo con la bonga, cal y tabaco.—Mag-mama quita,adi. Vamos á mascar, amigo.
Mama-on.—Bonga, fruta de la palma llamada palma de la bonga,la cual suelen los indios mascar con el buyo, después de haberla partidoen dos ó tres pedazos, y puesto un poco de cal en la parte tierna ycóncava de pedacito que mascan.
Mam-mis.—Dulce.
Manama.—El segundo nombre que los bagobos dan á laDivinidad.
Manan.—Pero, como.
Manan?—¿Porque?
Ma-nanam.—Apetitoso.
Mananandan.—Arrendatario.
Mananap.—Animal, bestia.
Mananap y migosong.—Reptil.
Managit.—Albahaca.
Manaol.—Aguila.
Manda?—¿Adónde?—Manda ca? ¿A dónde vas?
Manga.—Particula, artículo para plural.
Mangad.—Alaja, joya. || Comercio de telas.
Mangad-on.—Hombre rico, que tiene joyas, telas, etc.
Mangadoy.—Oloroso.
Mangagao.—Adúltero. El que quita la mujer de su projimo. || Elque se apodera de lo que no es suyo.
Mangangayao.—Aguerrido, guerrero.
Mangayao.—Guerra.
Mangitom.—Oscurecerse. || Eclipse, oscuridad.
Mangit-tong.—Tenebroso, oscuro.
Mangongolin.—Piloto, timonel.
Mangongubad.—Traductor.
Manica.—Buyo ó betel, cuya hoja mascan los bagobos y la mayorparte de los indios.
Maninipit.—Alacrán.
Ma-nipis.—Delgado, fino.
Manla-lagoy.—Arisco, desertor.
Manobo.—Hombre.—Manobo y andá caroan. Hombre vago,inutil—Manobo taoang. Pobre.
Manoc.—Ave en general.
Manoc lomansad.—Gallo.
Manoc marong.—Gallina.
Manonocot.—Cobrador.
Mansili.—Vibora, culebra.
Mante.—Vivir, sobrevivir.
Manto.—Nuevo.
Mao.—Hediondo.
Ma-pait.—Amargo.
Ma-paos.—Ronco, sin voz.
Ma-paoa.—Vistoso, claro.
Ma-pod-di.—Emponzoñador. || Escosor.
Mapon.—Tarde.—Bani mapon. Ayer tarde
Ma-pos-sol.—Digesto.
Maquedo.—Miserable.
Marag.—Todo.—Marag tollan. Puro hueso, todo hueso.
Ma-rano y guinoa.—Triste.
Ma-rapas rapas.—Altercador, porfiado.
Marapong.—Infecundo.
Mararag.—Amarillo.
Mararag rarag.—Amarillento.
Mararan.—Mil. || Sab-bad mararan. Un mil, millar.
Maras.—Picante.—Maras y vino toy. Ese vino es picante,fuerte.
Marentag.—Pequeño, poco.
Maribo.—Diez mil.
Ma-ripa.—Asqueroso, sucio.
Maro-biring.—Bola, esfera.
Marogang.—Corona triunfal.
Maromicot.—Gargajo. || Cosa espesa.
Marom-mon.—Mudo.
Maron na.—Aspero.
Masalig-gut.—Angosto.
Ma-sarig.—Fuerte, valido, de confianza.
Masin.—Salado.
Maripogcot.—Pituita.
Ma-son-nang.—Brillante, luminoso.
Mas-som.—Vinagre, ágrio.
Mata.—Ojo.
Matabog.—Obeso.
Ma-tacao, ma-taco.—Ladrón.
Ma-tana-an.—Malicioso.
Matan-nob.—Honestidad.
Matanom.—Monarca, principal, jefe.
Matanom-man.—Superioridad, jefatura.
Mate.—Morir.
Ma-tiao.—Diáfano.
Matibolo.—Orbe.
Matig.—Particula que suele anteponerse á la raíz parasignificar que el sugeto de quien se habla es diestro ó versado enaquello que significa la raíz, V.gr.—Matig bono. Asesino. || Matiglampas.
Embargador.—Matig quita ca sala. Pecador.
Matigmat.—Repentinamente.
Ma-tigmos.—Callado.
Matig-nogog.—Obediente.
Matig-ola.—Malgastador, prodigo.
Matig-silom.—Buzo.
Matig-tignoro.—Maestro. || Directorcillo.
Ma-togol.—Renitente.
Matongtong.—Cierto, verdaderamene.
Ma-torog-on.—Dormilón.
Ma-totoc.—Manso.
Ma-tuid.—Recto, justo. || Virtuoso.
Mayag.—Patente, manifiesto, vistoso.
Meila.—Adusto, cimarrón.
Melo.—Prematuro, verde. || Inocente.—Diri co macan y melo booy. No puedo yo comer la fruta verde. || Batasan ca bagobo,tagmagan y hose ca melo manobo. Es costumbre entre bagobos,admitir el arreglo ó sentencia de un hombre imparcial.
Mepiraan?—¿Cuando?
Me-tonton.—Vertical.
Miliad.—Corvo.
Mina-ibog-an.—Antojadizo.
Mina-ido-an.—Misericordioso.
Minailo.—Huerfano.
Minallag-an.—Privado, querido.
Minanga.—Perezoso, tardo, lento.
Minate.—Muerto.
Mingco.—Gato.
Minod-do-an.—Vecino.
Minol-los.—Secretamente, en sigilo.
Mi-pal-li-an.—Réprobo.
Mi-rod-dog.—Podrido.
Misa P.e.—Misa. El Santo Sacrificio del altar.
Mismis.—Méyar el gato.
Misquinan.—Pobre. || Pobremente.
Mi-tid-das.—Parasismo, patatús.
Mitom.—Negro.
Mi-tipon.—Total.
Mod-do.—Vivir, habitar.
Mogton.—Alcanzar.
Molog molog.—Babieca.
Momol.—Encias.
Mona pa.—Antecedentemente.