Diccionario Bagobo - Español by Mateo Gisbert - HTML preview

PLEASE NOTE: This is an HTML preview only and some elements such as links or page numbers may be incorrect.
Download the book in PDF, ePub, Kindle for a complete version.

M

Ma.—Particula que antepuesta á algunas raicesabstractas, las hace nombres adjetivos, V.gr., basa, laga,boc-cor. Respeto, precio, vigor. Mabasa, malaga, maboc-cor.Respetuoso, precioso, vigoroso. Tambien se usa de ordinario antepuesta averbos en tiempo futuro, haciendolos intransitivos. V.gr. Gob-bo,lo-cad. Quemar, caer. Magob-bo, malocad. Se quemará, secaerá.

Ma-baba.—Bajo.

Ma-bal-lo.—Aromático.

Ma-basa.—Atento, deferente.

Ma-bantog.—Ilustre, famoso.

Ma-bod-dos.—Preñado, da. Se dice de cualquier hembra que haconcebido y tiene la criatura en el vientre. Se dice tambiénfiguradamente del palay cuando está granando, y de otras semillas, lomismo que de las nubeds hinchadas ó cargadas de agua.

Ma-boyoc.—Flexible.

Ma-bolag.—Rubio.

Maca.—Partícula que alguna vez se usa antepuesta ala raíz dándole terminación futura, y afirmando que puede hace lo que elverbo significa. V.gr. pano, andar.—Si cona macapano den.Tú podrás andar ya.

Maca-dayo.—Letificante, lo que alegra.

Macan.—Alimento.

Macatol.—Picante, molésto. || Sarna, picazón.

Ma-corang.—Atolondrado.

Ma-dolom.—Hondo, profundo.

Madat.—Malo, aleve.

Mad-dos.—Escozor.

Mad-digor.—Bien, bueno.

Madio.—Lejos.

Madita.—Muchos. || Abundar.

Ma-dol-la-an.—Portentoso, admirable.

Madoya.—Pastel.

Magan.—Leve, ligero.

Magani.—Valiente, sanguinario, bárbaro.

Magasa.—Delgado, flaco, macilento.

Magay.—Pita.

Mag-garagar.—Paciencia.

Mag-gor.—Sufrir, tolerar, padecer resignado.

Maguinbata.—Rejuvenecer.

Maguindanao.—Moro de Mindanao.

Maguintóo.—Creer, dar crédito.

Magsosoli.—Remunerador, premiador.

Ma-ilo.—Emponzoñador, envenenador.

Ma-ipa.—Avispado, vivo, suspicaz.

Malaan.—Mezquino.

Ma-laga.—Caro, precioso.

Ma-lambo.—Gordo, corpulento. || Mantecoso.

Malayat.—Alto, largo.

Malicobang.—Ancho, espacioso.

Ma-ligmat.—Adelantado.

Mal-laqui.—Joven, soltero.

Mal-lo.—Alisar.

Mal-long.—Sombrío.

Ma-long-an.—Idem. Lugar melancólico, triste.

Mal-loto.—Encarnado, colorado, rubio.

Mal-lo mal-loto.—Bermejo.

Ma-log-god.—Activo, diligente, estudioso.

Ma-lomet.—Achacoso, débil, enfermizo.

Ma-lomoc.—Blando, fácil.

Ma-lon-nao.—Verde, lozano, frondoso.

Ma-loos.—Pulido, remilgado.

Ma-los-sot al-lo.—Mediodia.

Ma-lopig.—Perjudicial.

Mallag.—Querer.

Mama.—Hombre, varón. Tambien se dice de los animales varones,V.gr. para decir caballo, se dice: Cuda mama. Perro: Aso mama,etc.

Mamá.—Mascar buyo con la bonga, cal y tabaco.—Mag-mama quita,adi. Vamos á mascar, amigo.

Mama-on.—Bonga, fruta de la palma llamada palma de la bonga,la cual suelen los indios mascar con el buyo, después de haberla partidoen dos ó tres pedazos, y puesto un poco de cal en la parte tierna ycóncava de pedacito que mascan.

Mam-mis.—Dulce.

Manama.—El segundo nombre que los bagobos dan á laDivinidad.

Manan.—Pero, como.

Manan?—¿Porque?

Ma-nanam.—Apetitoso.

Mananandan.—Arrendatario.

Mananap.—Animal, bestia.

Mananap y migosong.—Reptil.

Managit.—Albahaca.

Manaol.—Aguila.

Manda?—¿Adónde?—Manda ca? ¿A dónde vas?

Manga.—Particula, artículo para plural.

Mangad.—Alaja, joya. || Comercio de telas.

Mangad-on.—Hombre rico, que tiene joyas, telas, etc.

Mangadoy.—Oloroso.

Mangagao.—Adúltero. El que quita la mujer de su projimo. || Elque se apodera de lo que no es suyo.

Mangangayao.—Aguerrido, guerrero.

Mangayao.—Guerra.

Mangitom.—Oscurecerse. || Eclipse, oscuridad.

Mangit-tong.—Tenebroso, oscuro.

Mangongolin.—Piloto, timonel.

Mangongubad.—Traductor.

Manica.—Buyo ó betel, cuya hoja mascan los bagobos y la mayorparte de los indios.

Maninipit.—Alacrán.

Ma-nipis.—Delgado, fino.

Manla-lagoy.—Arisco, desertor.

Manobo.—Hombre.—Manobo y andá caroan. Hombre vago,inutil—Manobo taoang. Pobre.

Manoc.—Ave en general.

Manoc lomansad.—Gallo.

Manoc marong.—Gallina.

Manonocot.—Cobrador.

Mansili.—Vibora, culebra.

Mante.—Vivir, sobrevivir.

Manto.—Nuevo.

Mao.—Hediondo.

Ma-pait.—Amargo.

Ma-paos.—Ronco, sin voz.

Ma-paoa.—Vistoso, claro.

Ma-pod-di.—Emponzoñador. || Escosor.

Mapon.—Tarde.—Bani mapon. Ayer tarde

Ma-pos-sol.—Digesto.

Maquedo.—Miserable.

Marag.—Todo.—Marag tollan. Puro hueso, todo hueso.

Ma-rano y guinoa.—Triste.

Ma-rapas rapas.—Altercador, porfiado.

Marapong.—Infecundo.

Mararag.—Amarillo.

Mararag rarag.—Amarillento.

Mararan.—Mil. || Sab-bad mararan. Un mil, millar.

Maras.—Picante.—Maras y vino toy. Ese vino es picante,fuerte.

Marentag.—Pequeño, poco.

Maribo.—Diez mil.

Ma-ripa.—Asqueroso, sucio.

Maro-biring.—Bola, esfera.

Marogang.—Corona triunfal.

Maromicot.—Gargajo. || Cosa espesa.

Marom-mon.—Mudo.

Maron na.—Aspero.

Masalig-gut.—Angosto.

Ma-sarig.—Fuerte, valido, de confianza.

Masin.—Salado.

Maripogcot.—Pituita.

Ma-son-nang.—Brillante, luminoso.

Mas-som.—Vinagre, ágrio.

Mata.—Ojo.

Matabog.—Obeso.

Ma-tacao, ma-taco.—Ladrón.

Ma-tana-an.—Malicioso.

Matan-nob.—Honestidad.

Matanom.—Monarca, principal, jefe.

Matanom-man.—Superioridad, jefatura.

Mate.—Morir.

Ma-tiao.—Diáfano.

Matibolo.—Orbe.

Matig.—Particula que suele anteponerse á la raíz parasignificar que el sugeto de quien se habla es diestro ó versado enaquello que significa la raíz, V.gr.—Matig bono. Asesino. || Matiglampas.

Embargador.—Matig quita ca sala. Pecador.

Matigmat.—Repentinamente.

Ma-tigmos.—Callado.

Matig-nogog.—Obediente.

Matig-ola.—Malgastador, prodigo.

Matig-silom.—Buzo.

Matig-tignoro.—Maestro. || Directorcillo.

Ma-togol.—Renitente.

Matongtong.—Cierto, verdaderamene.

Ma-torog-on.—Dormilón.

Ma-totoc.—Manso.

Ma-tuid.—Recto, justo. || Virtuoso.

Mayag.—Patente, manifiesto, vistoso.

Meila.—Adusto, cimarrón.

Melo.—Prematuro, verde. || Inocente.—Diri co macan y melo booy. No puedo yo comer la fruta verde. || Batasan ca bagobo,tagmagan y hose ca melo manobo. Es costumbre entre bagobos,admitir el arreglo ó sentencia de un hombre imparcial.

Mepiraan?—¿Cuando?

Me-tonton.—Vertical.

Miliad.—Corvo.

Mina-ibog-an.—Antojadizo.

Mina-ido-an.—Misericordioso.

Minailo.—Huerfano.

Minallag-an.—Privado, querido.

Minanga.—Perezoso, tardo, lento.

Minate.—Muerto.

Mingco.—Gato.

Minod-do-an.—Vecino.

Minol-los.—Secretamente, en sigilo.

Mi-pal-li-an.—Réprobo.

Mi-rod-dog.—Podrido.

Misa P.e.—Misa. El Santo Sacrificio del altar.

Mismis.—Méyar el gato.

Misquinan.—Pobre. || Pobremente.

Mi-tid-das.—Parasismo, patatús.

Mitom.—Negro.

Mi-tipon.—Total.

Mod-do.—Vivir, habitar.

Mogton.—Alcanzar.

Molog molog.—Babieca.

Momol.—Encias.

Mona pa.—Antecedentemente.