Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, ustawy o zmianie Konstytucji, ustawy, rozporządzenia z mocą ustawy, umowy międzynarodowe ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie, umowy międzynarodowe ratyfikowane bez uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, rozporządzenia, akty prawa miejscowego, przepisy porządkowe, akty prawne o charakterze wewnętrznym.
Hierarchia aktów prawa stanowionego (dających się na ich podstawie zbudować norm prawnych) została w Polsce wyznaczona przede wszystkim art. 87 i 188 Konstytucji RP oraz art. 33 ust. 1 Ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (Dz.U. 2016 poz. 2072). Poczynając od aktu hierarchicznie najwyższego, a kończąc na akcie hierarchicznie najniższym, przedstawia się ona w sposób następujący:
1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej i ustawy o zmianie Konstytucji.
2. Umowy międzynarodowe ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie.
3. Ustawy i rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z mocą ustawy.
4 . Umowy międzynarodowe ratyfikowane bez uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie.
5. Rozporządzenia i akty prawa miejscowego.
Powyższa hierarchia jest o tyle istotna, iż jak pamiętamy z Rozdziału VIII, akt prawny (norma prawna) wyższego rzędu może pozbawić mocy obowiązującej akt prawny (normę prawną) niższego rzędu, akt prawny (norma prawna) niższego rzędu nie może pozbawić mocy obowiązującej aktu prawnego (normy prawnej) wyższego rzędu, a akty prawne (normy prawne) równorzędne mogą się wzajemnie pozbawiać mocy obowiązującej zgodnie z regułą chronologiczną oraz ewentualnie regułą lex specialis derogat legi generali i regułą lex priori specialis derogat legi posteriori generali lub jej przeciwną.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (inaczej tzw. ustawa zasadnicza) jest – jak sama stanowi w swoim art. 8 ust. 1 – „najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej”, a więc aktem prawnym, którego ranga jest w Polsce największa1. Jest ona przy tym zarówno konstytucją w znaczeniu formalnym, bo dokonanie zmiany jej postanowień jest trudniejsze niż zmienianie postanowień ustawowych, jak i materialnym, ponieważ reguluje podstawy ustroju politycznego, prawnego, gospodarczego i społecznego państwa, w tym określa strukturę organizacyjną, kompetencje i wzajemne relacje naczelnych organów państwowych oraz zawiera katalog praw i wolności człowieka i obywatela. Prace nad nią toczyły się w latach 1993-1997 na podstawie Ustawy z 23 kwietnia 1992 o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. 1992 nr 67 poz. 336) – z udziałem specjalnie powołanej Komisji Konstytucyjnej, w skład której wchodziło 46 posłów wybieranych przez Sejm i 10 senatorów wybieranych przez Senat. W dniu 2 kwietnia 1997 r. uchwaliło ją Zgromadzenie Narodowe (składające się z Sejmu i Senatu obradujących wspólnie), po czym została ona przyjęta niewielką większością ważnie oddanych głosów (52,70%) w referendum konstytucyjnym, jakie odbyło się dnia 25 maja 1997 r. przy frekwencji 42,86% osób uprawnionych do głosowania2. Weszła w życie z dniem 17 października 1997 r.
Ustawa stanowi podstawowy akt prawny, za pomocą którego jest tworzone polskie prawo stanowione. Przy tym poszczególne ustawy są tu uchwalane przez Sejm i Senat. Są też one ustawami zarówno w znaczeniu formalnym, czyli aktami prawnymi przyjętymi w trybie (procesie) ustawodawczym, posiadającymi nazwę „ustawa”, jak i ustawami w znaczeniu materialnym, a więc aktami prawnymi normującymi głównie kwestie społecznie istotne, będącymi źródłem norm o generalno-abstrakcyjnym charakterze. Wśród ustaw można wyróżnić akty prawne, jakie mają podstawowe znaczenie dla danej gałęzi (dziedziny) prawa, takie jak: „kodeksy” (np. Kodeks cywilny, Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Kodeks spółek handlowych, Kodeks pracy, Kodeks morski, Kodeks karny, Kodeks karny skarbowy, Kodeks wykroczeń, Kodeks postępowania cywilnego, Kodeks postępowania karnego, Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, Kodeks postępowania administracyjnego, Kodeks wyborczy)3, „prawa” (np. Prawo wodne, Prawo ochrony środowiska, Prawo o ruchu drogowym, Prawo wekslowe, Prawo czekowe, Prawo o ustroju sądów powszechnych, Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, Prawo upadłościowe, Prawo restrukturyzacyjne) i „ordynacje” (Ordynacja podatkowa). Akty te – mimo ich szczególnej nazwy – nie wydają się jednak posiadać wyższej rangi aniżeli inne ustawy wchodzące w skład tej samej gałęzi (dziedziny) prawa.
Przyjmuje się, że pewne rodzaje spraw mogą zostać uregulowane tylko w ustawie lub akcie wyższego od niej rzędu. Są to tzw. materie ustawowe. Należy do nich przede wszystkim: a) nakładanie podatków i innych danin publicznych, b) tworzenie samorządów zawodowych i innych samorządów, c) definiowanie czynów zabronionych zagrożonych sankcją karną, d) uchwalanie budżetu państwa, e) ustanawianie monopoli, f) ograniczanie praw i wolności wymienionych w Konstytucji RP, g) określanie kompetencji oraz struktury organów państwowych i samorządowych. Ponadto konieczność wydania ustawy w niektórych przypadkach wynika z postanowień Konstytucji RP4. Szczególnym rodzajem ustaw są ustawy o zmianie Konstytucji, jakie są przyjmowane przez Sejm i Senat w szczególnym trybie, odmiennym od tego, w jakim są uchwalane pozostałe ustawy, które dla ich odróżniania można by nazywać „zwykłymi”. Mają one moc równą Konstytucji RP. Ustawy i ustawy o zmianie Konstytucji ogłasza się w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej5.
Rozporządzenia z mocą ustawy mogą być w Polsce wydawane przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek Rady Ministrów w czasie stanu wojennego wówczas, gdy Sejm nie może się zebrać na posiedzenie. Dla swojej ważności wymagają one podpisu (tzw. potocznie kontrasygnaty) Prezesa Rady Ministrów. Na najbliższym posiedzeniu Sejmu muszą też zostać zatwierdzone, w przeciwnym bowiem razie tracą moc obowiązującą6. Przy tym niektóre kategorie spraw nie mogą być nimi regulowane7. Zakres zaś, w jakim mogą zostać w nich ograniczone wolności i prawa człowieka i obywatela, jest określony w odpowiednich ustawach8. Są ogłaszane w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej9. Wraz z ustawami można je też zaliczać do kategorii tzw. aktów ustawodawczych lub aktów rangi ustawowej.
Ratyfikowane umowy międzynarodowe dzielą się w Polsce na ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie (zwanej potocznie ustawą ratyfikacyjną) i ratyfikowane bez takiej zgody. W hierarchii aktów prawa stanowionego umowy ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie zajmują pozycję wyższą niż ustawy i rozporządzenia z mocą ustawy, natomiast umowy międzynarodowe ratyfikowane bez takiej zgody znajdują się pod ustawami i rozporządzeniami z mocą ustawy. Przy tym ratyfikacji za uprzednią zgodą wyrażonej w ustawie wymagają umowy międzynarodowe, które dotyczą: 1) pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych; 2) wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji RP; 3) członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej; 4) znacznego obciążenia państwa polskiego pod względem finansowym; 5) spraw uregulowanych obecnie w ustawach lub w których zgodnie z Konstytucją RP powinna być wydana ustawa10, 11.
Umowy międzynarodowe ratyfikuje w Polsce Prezydent RP po przedłożeniu mu tekstu takiej umowy wraz z uzasadnieniem oraz projektem dokumentu ratyfikacyjnego przez ministra właściwego do spraw zagranicznych, które poprzedzone jest podjęciem uchwały o takim przedłożeniu przez Radę Ministrów i zawieraniem (przystępowaniem do) danej umowy międzynarodowej przez organ wyznaczony przez Prezesa Rady Ministrów do prowadzenia negocjacji. O zamiarze przedłożenia Prezydentowi RP do ratyfikacji umowy międzynarodowej, jakiej ratyfikacja nie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, Prezes Rady Ministrów zawiadamia Sejm. O dokonaniu ratyfikacji danej umowy międzynarodowej Prezydent RP informuje Sejm i Senat. Umowy międzynarodowe ratyfikowane mogą zostać wypowiedziane. Wypowiedzenia danej umowy międzynarodowej dokonuje Prezydent RP po przedłożeniu mu jej w tym celu przez ministra właściwego do spraw zagranicznych i podjęciu przez Radę Ministrów stosownej uchwały. W przypadku gdy umowa międzynarodowa, której ono dotyczy, była ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie, takie przedłożenie może nastąpić po udzieleniu zgody w ustawie na jej wypowiedzenie. Zarówno ratyfikacja, jak i wypowiedzenie danej umowy międzynarodowej przez Prezydenta RP wymagają do swojej ważności podpisu (tzw. potocznie kontrasygnaty) Prezesa Rady Ministrów. Ratyfikowane umowy międzynarodowe (wraz z dotyczącymi ich oświadczeniami rządowymi, a w przypadku konieczności poczynienia ich tłumaczenia
na język polski również z tekstem takiego tłumaczenia) są ogłaszane w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej12, 13.
Rozporządzenia należą w Polsce do tzw. aktów rangi podustawowej. Do ich wydawania uprawnieni są wyłącznie: Prezydent RP, Rada Ministrów, Prezes Rady Ministrów, ministrowie kierujący działem administracji rządowej, przewodniczący określonych w ustawie komitetów, jeśli zostali powołani w skład Rady Ministrów, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji. Rozporządzenie Prezydenta RP wymaga dla swojej ważności podpisu (tzw. potocznie kontrasygnaty) Prezesa Rady Ministrów.
Poszczególne rozporządzenia są wydawane na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w danej ustawie (tzw. delegacji ustawowej) i w celu wykonania takiej ustawy. Delegacja ustawowa określa: a) zakres spraw pozostawionych do unormowania w rozporządzeniu; b) organ, jaki ma lub może14 wydać rozporządzenie15; c) wytyczne, jakimi należy się kierować przy opracowywaniu treści rozporządzenia16. Możliwość lub obowiązek wydania rozporządzenia mogą być też uzależnione od zaistnienia jakiegoś określonego warunku (wystąpienia jakiejś okoliczności, zdarzenia)17. Przy tym organ upoważniony do wydania jakiegoś rozporządzenia nie może przekazać kompetencji do wydania tego rozporządzenia jakiemuś innemu organowi, nawet takiemu, który ogólnie uprawniony jest do wydawania rozporządzeń (tzw. zakaz subdelegacji)18.
W rozporządzeniach na ogół reguluje się materie mniejszej wagi (o drugo- lub trzeciorzędnym znaczeniu) lub materie, co do których wiadomo, że sposób ich unormowania będzie wymagał częstych zmian19. Rozporządzenie jest też zazwyczaj bardziej szczegółowe (kazuistyczne) od ustawy. Przy tym nie wolno powtarzać w nim przepisów ustawy upoważniającej do jego wydania lub przepisów innych aktów prawnych20. Przez wzgląd na zasadę: nullum crimen sine lege (żadnego przestępstwa bez ustawy) i zasadę: nulla poena sine lege (żadnej kary bez ustawy) w rozporządzeniach nie zamieszcza się też przepisów karnych i przepisów o karach pieniężnych, a także przepisów odsyłających do przepisów karnych i przepisów o karach pieniężnych21. Z uwagi zaś na zasadę: nullum tributum sine lege nie można umieszczać w nich przepisów nakładających podatki i inne daniny publiczne oraz przepisów regulujących pewne inne kwestie związane z opodatkowaniem22. Rozporządzenia są ogłaszane w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej23.
Rozporządzenia mają mniejszą wagę niż ustawy, rozporządzenia z mocą ustawy i umowy międzynarodowe ratyfikowane za i bez uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie. Pewne zamieszanie wprowadza w tym względzie § 116 Załącznika do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej” (Dz.U. 2002 nr 100 poz. 908 z późn. zm.), zgodnie z którym „w rozporządzeniu nie zamieszcza się przepisów niezgodnych z ustawą upoważniającą lub z innymi ustawami i ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, chyba że przepis upoważniający wyraźnie na to zezwala”. Z tego paragrafu wynika bowiem, że przepis ustawy, który upoważnia do wydania rozporządzenia, może zezwalać na to, by treść rozporządzenia była sprzeczna z tą ustawą lub innymi ustawami oraz ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi. Wówczas ranga rozporządzenia musiałaby być też wyższa niż ranga ustaw i ratyfikowanych umów międzynarodowych, z jakimi z mocy delegacji ustawowej do jego wydania mogło być ono niezgodne.
Do aktów prawa miejscowego należą zarówno uchwały podejmowane przez organy stanowiące jednostkę samorządu terytorialnego (radę gminy, radę miejską, radę powiatu, radę miasta, sejmik województwa)24 oraz organy stanowiące związków międzygminnych i prawdopodobnie też związków powiatowo-gminnych i związków powiatowych (zgromadzenie związku)25, jak i akty prawa stanowionego tworzonego przez terenowe organy administracji rządowej, takie jak wojewoda (tzw. rozporządzenia [danego wojewody]) i organy niezespolonej administracji rządowej26. Akty prawa miejscowego są przyjmowane na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawach, przy czym obowiązują one na obszarze działania organów, które je ustanowiły, lub jakiejś części tego obszaru27. Ogłaszane są w odpowiednim wojewódzkim dzienniku urzędowym, jaki wydawany jest przez wojewodę.
Za szczególną postać aktów prawa miejscowego można zaś uznać tzw. przepisy porządkowe, jakie są wydawane na podstawie generalnego upoważnienia ustawowego w sytuacjach nadzwyczajnych. Może je ustanawiać w formie uchwały rada gminy lub rada miejska28, rada powiatu29, rada miasta (w miastach na prawach powiatu)30, a w przypadkach niecierpiących zwłoki w formie zarządzenia również wójt (burmistrz, prezydent miasta)31 i zarząd powiatu (prezydent miasta na prawach powiatu)32. Wtedy jednak podlegają one zatwierdzeniu na najbliższej sesji rady gminy (rady miejskiej) lub rady powiatu (rady miasta w przypadku miast na prawach powiatu). W razie zaś ich nieprzedłożenia do zatwierdzenia lub odmowy ich zatwierdzenia tracą one moc33. Poza ogłaszaniem ich w wojewódzkim dzienniku urzędowym przepisy porządkowe ogłasza się w drodze obwieszczeń (plakatów), a także w sposób zwyczajowo przyjęty na danym terenie (np. w kościele w ramach ogłoszeń parafialnych, megafonami, radiowęzłami) lub w środkach masowego przekazu (telewizja i prasa lokalna, na stronie internetowej urzędu gminy lub miasta)34. Za dzień ogłoszenia uważa się też tutaj dzień wskazany w obwieszczeniu35. Wchodzą one w życie po upływie 3 dni od dnia ich ogłoszenia. W uzasadnionych jednak przypadkach termin ten może zostać skrócony, a jeśli zwłoka w ich wejściu w życie mogłaby spowodować nieodwracalne szkody lub poważne zagrożenie dla życia, zdrowia lub mienia, można zarządzić, że ich wejście w życie nastąpi z dniem, w którym zostały ogłoszone36. Także wojewodowie w sytuacjach nadzwyczajnych zostali upoważnieni do wydawania tzw. rozporządzeń porządkowych [danego wojewody]37.
Z mocy § 143 Załącznika do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej” (Dz.U. 2002 nr 100 poz. 908 z późn. zm.) do aktów prawa miejscowego stosuje się odpowiednio, między innymi, wspomnianą już wcześniej zasadę z § 116 tego załącznika. W konsekwencji akt prawa miejscowego – gdy zezwalałoby na to wyraźnie upoważnienie ustawowe do jego wydania – mógłby być niezgodny z ustawą lub ratyfikowaną umową międzynarodową, mając rangę wyższą od tych dwóch ostatnich aktów.
W przypadku wystąpienia sprzeczności między aktem prawa miejscowego a rozporządzeniem sprzeczność taką należy rozstrzygać – jak się wydaje – nie na poziomie samych tych aktów, lecz na poziomie upoważnień ustawowych do ich wydania. Przy tym do jej usunięcia będą mogły zostać wykorzystane zarówno poszczególne reguły kolizyjne, o jakich była mowa w Rozdziale VIII, jak i cel, jaki przyświecał udzielaniu takich upoważnień.
Akty prawa miejscowego oraz rozporządzenia stanowią w Polsce tzw. akty rangi podustawowej.
Wymienione dotychczas akty prawa stanowionego składają się na tzw. prawo powszechnie obowiązujące, a więc prawo, jakie może obowiązywać każdego. Oprócz niego wyróżnia się też prawo o charakterze wewnętrznym, które może obowiązywać wyłącznie organ, który je ustanowił oraz organy organizacyjnie podległe temu organowi tudzież pracowników tego organu i organów mu organizacyjnie podległych. Na oznaczenie aktów prawa stanowionego, jakie wchodzą w skład prawa o charakterze wewnętrznym, używa się przy tym nazwy: akty prawne o charakterze wewnętrznym lub akty prawa wewnętrznego albo akty prawne wewnętrznie obowiązujące lub akty kierownictwa wewnętrznego (tzw. interna). W Polsce do takich aktów należą: a) zarządzenia wydawane przez Prezydenta RP38, Prezesa Rady Ministrów, ministrów, przewodniczących określonych w ustawach komitetów będących członkami Rady Ministrów, wojewodów, wójtów, burmistrzów i prezydentów miast i inne jeszcze organy jednoosobowe; b) uchwały podejmowane przez Radę Ministrów i inne organy wieloosobowe. W myśl § 133 Załącznika do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej” (Dz.U. 2002 nr 100 poz. 908 z późn. zm.) uchwały Rady Ministrów są wydawane na podstawie Konstytucji RP lub ustawy, a uchwały innych organów i zarządzenia są wydawane na podstawie ustawy. Przy tym zgodnie z § 134 tego załącznika za taką podstawę mogą służyć tu zarówno przepisy prawne, które upoważniają dany podmiot do uregulowania określonego zakresu spraw w akcie prawa wewnętrznego39, jak i przepisy prawne, które wyznaczają zadania lub kompetencje takiego podmiotu. Sprawy, jakie nie są objęte takowym upoważnieniem lub nie należą do takich zadań lub kompetencji, nie mogą natomiast – według § 135 tego załącznika – zostać unormowane w akcie prawa wewnętrznego40.
Postanowienia aktów prawa wewnętrznego nie mogą w Polsce stanowić podstawy prawnej w przypadku decyzji wydawanych wobec jednostek ani w inny sposób wpływać na sytuację prawną podmiotów, których nie obowiązują. Za ich pomocą nie wolno również rozszerzać zakresu kompetencji przyznanych organom administracji publicznej prawem powszechnie obowiązującym ani zmieniać struktury tych organów, jaką posiadają one według tego prawa. Ponadto zawarte w nich regulacje prawne nie mogą być w żaden sposób sprzeczne z prawem powszechnie obowiązującym41. Choć nie stanowi to warunku ich wejścia w życie, akty prawa wewnętrznego ogłasza się w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” (zarządzenia Prezydenta RP i zarządzenia Prezesa Rady Ministrów wydane na podstawie ustawy)42, dziennikach urzędowych ministrów kierujących działami administracji rządowej, dziennikach urzędowych przewodniczących określonych w ustawach komitetów będących członkami Rady Ministrów43 i dziennikach urzędowych urzędów centralnych (zarządzenia oraz uchwały organu wydającego dziennik urzędowy i nadzorowanych przez niego urzędów centralnych)44 oraz gdy tak stanowi przepis prawa, w wojewódzkich dziennikach urzędowych45.
W poprzednim ustroju ekonomiczno-społeczno-politycznym prawo o charakterze wewnętrznym – którego zresztą było bardzo dużo w postaci różnych okólników, instrukcji, rozporządzeń, wytycznych itp. – określano ironicznie mianem prawa powielaczowego (nazwa ta wzięła się stąd, że jego akty kopiowano zwykle na tzw. powielaczach i rozsyłano „po cichu” po odpowiednich instytucjach). Było ono przy tym wtedy o tyle niebezpieczne, iż nie będąc nigdzie ogłoszone, potrafiło istotnie oddziaływać na sposób postępowania organów administracji publicznej w ich relacjach z obywatelami.
Dzisiaj problematyczne w tym względzie są zwłaszcza tzw. zasady etyki zawodowej, jakie są przyjmowane przez organy korporacji zawodowych na podstawie upoważnień zawartych w ustawach normujących kwestie wykonywania wolnych zawodów46. Mianowicie z racji iż zasady te mają wpływ na status jednostek – w tym decyzje o ich odpowiedzialności dyscyplinarnej łącznie z pozbawieniem ich prawa do wykonywania zawodu – które nie pozostają w stosunku ściśle organizacyjnej lub pracowniczej podległości z organem, który je ustanowił, a jedynie wykonują dany zawód, będąc obligatoryjnie zrzeszonym w ramach danej korporacji zawodowej, trudno jest je tak po prostu zaliczać do prawa o charakterze wewnętrznym. Ich określanie – w razie braku zmiany art. 87 Konstytucji RP – jak się wydaje, powinno się odbywać w aktach rangi ustawowej, jakich projekty mogłyby zostać opracowane (zasugerowane) przez organy odpowiedniego samorządu zawodowego. Co więcej, zdarzają się też poglądy postulujące posiadanie przez niektóre zasady etyki zawodowej mocy wyższej niż regulacje ustawowe. W Polsce dotyczy to zwłaszcza obowiązku zachowania w tajemnicy informacji, o jakich dowiedział się radca prawny lub adwokat od swojego klienta w związku ze świadczeniem na jego rzecz pomocy prawnej, jaki miałby być w tym sensie absolutny, iż wykluczałby możliwość niezastosowania się do niego również w razie dopuszczenia lub nawet nakazania odstąpienia od niego w jakiejś ustawie47.
W podział na prawo powszechnie obowiązujące i prawo o charakterze wewnętrznym nie do końca wpasowują się też uchwały Sejmu i Senatu oraz uchwały Zgromadzenia Narodowego (które konstytuują Sejm i Senat obradujące wspólnie w przypadkach określonych w Konstytucji RP). Niekiedy – np. w odniesieniu do regulaminów uchwalanych przez te organy w formie takich uchwał na podstawie upoważnienia zawartego w Konstytucji RP – można by te uchwały próbować przynajmniej po części zaliczać do aktów prawa wewnętrznego48. Czasem jednak wydają się one aktami o statusie szczególnym. Nie zawsze zawierają też w sobie jakieś prawo, jak jest np. w przypadku uchwał, w których Sejm lub Senat wyraża jakiś pogląd (jakąś opinię) w określonej sprawie lub na temat określonego problemu49. Nie wszystkie z nich są ogłaszane również w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”50.
Podobne wątpliwości dotyczą zarządzeń i uchwał organów innych instytucji, które mają mieć zastosowanie do osób korzystających z usług/świadczeń takich instytucji bez konieczności uzyskania na to z ich strony wyraźnej zgody – zob. np. regulaminy studiów stanowiące załącznik do uchwały Senatu danej uczelni (uniwersytetu, akademii, szkoły wyższej).
1 Pierwotnie termin „konstytucja” (łac. constitutio) miał znaczyć tyle co: układ, urządzenie, organizacja, natura. W Rzeczypospolitej szlacheckiej określano nim uchwały Sejmu lub sejmiku i przez to akt prawny z dnia 3 maja 1791 r., jaki dzisiaj powszechnie znany jest pod nazwą „Konstytucja trzeciego maja”, opatrzono bardziej uroczystym od niego mianem „ustawy rządowej”. Od XVIII w. na świecie miano jednak zacząć używać terminu „konstytucja” na oznaczenie aktu prawnego określającego podstawy ustrojowe państwa i tak też zostało do dzisiaj – zob. L. Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, wyd. 15., Warszawa 2011, s. 29.
2 Przeciwko jej przyjęciu zostało oddanych 45,90% ważnych głosów.
3 Od kodeksów, które z reguły wprowadzały jakieś uzupełnienia, zmiany i ulepszenia w zastanym stanie prawnym, jeśli nie zupełnie nowe rozwiązania, zwykło się odróżniać tzw. inkorporacje. Te ostatnie polegały bowiem jedynie na zebraniu w jednym miejscu dotychczas obowiązujących regulacji prawnych rozrzuconych po różnych aktach prawnych lub precedensach sądowych albo prawnych zwyczajach bez poddawania tych regulacji poważniejszym modyfikacjom. Dokonywano w nich głównie systematyzacji, redakcji, usunięcia ewentualnych powtórzeń i sprzeczności oraz uporządkowania terminologii. Od inkorporacji nie oczekiwano również tego, że będą one na tak wysokim poziomie pod względem sztuki legislacyjnej jak kodeksy, które najczęściej są przygotowywane przez specjalnie powołaną do tego komisję kodyfikacyjną (lub ciało do niej podobne) składającą się ze znawców prawa i które – przynajmniej w założeniach – mają regulować objęte nimi materie w sposób kompleksowy, wyczerpujący, komplementarny i jednolity terminologicznie oraz aksjologicznie. Przy tym przedmiotem danego kodeksu może być zarówno całe prawo – jak było np. w przypadku kodeksów powstałych w 1683 r. w Danii, w 1687 r. w Norwegii i w 1734 r. w Szwecji i Finlandii – jak i prawo należące tylko do pewnej gałęzi (dziedziny) prawa lub jej części, czego przykładem są np. francuski Code civil z 1804 r., austriacki Allgemeines Bürgerliches Gesetzbuch (w skrócie ABGB) z 1811 r. czy niemiecki Bürgerliches Gesetzbuch (w skrócie BGB) z 1896 r. tudzież kodeksy, z jakimi spotykamy się dzisiaj w Polsce. Przykładem inkorporacji jest natomiast tzw. Prawo dwunastu tablic (Lex Duodecim Tabularum) powstałe w starożytnym Rzymie w latach 451-449 p.n.e. albo Zbiór Praw Cesarstwa Rosyjskiego z 1832 r. Bliżej do nich niż do kodeksów mają też tzw. konsolidacje, jakie obecnie przeprowadza się w Wielkiej Brytanii.
4 Na przedstawienie Sejmowi projektów ustaw niezbędnych do stosowania Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. Rada Ministrów miała 2 lata od momentu wejścia tej konstytucji w życie , tj. czas do dnia 17 października 1999 r. (zob. art. 236 ust. 1 Konstytucji RP).
5 Zob. art. 9 ust. 1 pkt 2 Ustawy z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (Dz.U. 2000 nr 62 poz. 718 z późn. zm.).
6 Zob. art. 234 Konstytucji RP.
Dawniej do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy mogła być w Polsce upoważniana Rada Ministrów drogą przyjęcia na jej wniosek odpowiedniej ustawy przez Sejm – zob. art. 23 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Dz.U. 1992 nr 84 poz. 426 z późn. zm.) [zwanej potocznie, z racji iż nie regulowała wszystkich kwestii, jakie zazwyczaj normują konstytucje: „Małą konstytucją”]. W czasach II Rzeczypospolitej rozporządzania z mocą ustawy, a później dekrety z mocą ustawy w razie nagłej konieczności państwowej, gdy Sejm i Senat były rozwiązane, lub z upoważnienia udzielonego w ustawie miał prawo wydawać na wniosek Rady Ministrów Prezydent RP. Ilekroć jednak dekrety takie miały dotyczyć organizacji Rządu, zwierzchnictwa Sił Zbrojnych oraz organizacji administracji rządowej, nie wymagały one upoważnienia w ustawie i Prezydent RP mógł je wydawać zawsze. Rozporządzenia te traciły moc, jeśli nie zostały złożone Sejmowi w ciągu 14 dni po zebraniu się przez niego na posiedzenie lub w przypadku gdy Sejm je uchylił. Dekrety takie traciły zaś moc wówczas, gdy zostały uchylone aktem ustawodawczym – z wyjątkiem tych z nich, jakie mogły być wydawane również w razie braku nagłej konieczności państwowej i bez upoważnienia w ustawie, jakie mogły być pozbawione mocy obowiązującej tylko innym dekretem Prezydenta RP – zob. art. 5 Ustawy z dnia 2 sierpnia 1926 r. zmieniającej i uzupełniającej Konstytucję Rzeczypospolitej z dnia 17 marca 1921 r. (Dz.U. 1926 nr 78 poz. 442) [zwanej potocznie nowelą sierpniową] i art. 55 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 23 kwietnia 1935 r. (Dz.U. 1935 nr 30 poz. 227 z późn. zm.) [zwanej potocznie konstytucją kwietniową]. Odnośnie do uprawnienia do wydawania dekretów z mocą ustawy przez Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego, a następnie przez Rząd Tymczasowy Rzeczypospolitej Polskiej, a potem przez Radę Państwa pod koniec i po zakończeniu II wojny światowej zob. Ustawę Krajowej Rady Narodowej z dnia 15 sierpnia 1944 r. o tymczasowym trybie wydawania dekretów z mocą ustawy (Dz.U. 1944 nr 1 poz. 3), Ustawę Krajowej Rady Narodowej z dnia 3 stycznia 1945 r. o trybie wydawania dekretów z mocą ustawy (Dz.U. 1945 nr 1 poz. 1) i art. 25 ust. 1 pkt 4 oraz art. 26 Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uchwalonej przez Sejm Ustawodawczy w dniu 22 lipca 1952 r. (Dz.U. 1952 nr 33 poz. 232).
7 Nie wolno nimi zmieniać postanowień: Konstytucji RP, ordynacji wyborczej do Sejmu, Senatu i organów samorządu terytorialnego, ustawy o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej oraz ustawy o stanach nadzwyczajnych.
8 Dokładnie wyznaczają go art. 18-30 Ustawy z dnia 29 sierpnia 2002 r. o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. 2002 nr 156 poz. 1301 z późn. zm.).
9 Zob. art. 9 ust. 1 pkt 3 Ustawy z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (Dz.U. 2000 nr 62 poz. 718 z późn. zm.).
10 Zob. art. 89 Konstytucji RP.
11 Umowy międzynarodowe dotyczące tych kwestii ratyfikowane przed wejściem w życie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., tj. przed dniem 17 października 1997 r., uznaje się za umowy ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie, jeśli zostały ogłoszone w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej – zob. art. 241 ust. 1 Konstytucji RP.
12 Zgodnie z § 11 ust. 1 i 2 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 sierpnia 2000 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o umowach międzynarodowych (Dz.U. 2000 nr 79 poz. 891) „ogłoszenie ratyfikowanej umowy międzynarodowej obejmuje zamieszczenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej: 1) tekstu dokumentu ratyfikacyjnego, 2) polskiego tekstu umowy międzynarodowej albo tekstu tłumaczenia umowy międzynarodowej na język polski, 3) tekstu umowy międzynarodowej przynajmniej w jednym z języków obcych, w których umowę międzynarodową sporządzono, 4) oświadczeń rządowych o mocy obowiązującej umowy międzynarodowej i uczestnictwie w niej innych stron, w tym tekstów zastrzeżeń, deklaracji lub sprzeciwów złożonych przez strony umowy międzynarodowej oraz innych dokumentów załączonych do umowy międzynarodowej lub ją uzupełniających, przynajmniej w jednym z języków obcych, w których umowę międzynarodową sporządzono, oraz tekst ich tłumaczenia na język polski”, „w razie wypowiedzenia ratyfikowanej umowy międzynarodowej jej ogłoszenie obejmuje zamieszczenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej dokumentu wypowiedzenia”.
13 Zob. art. 89 ust. 2, art. 133 ust. 1 pkt 1 i art. 146 ust. 1 pkt 10 Konstytucji RP oraz art. 5, 6, 12, 14-15, 17, 18 ust. 1 i 2, art. 22-22a, 23 i 25 Ustawy z dnia 14 kwietnia 2000 r. o umowach międzynarodowych (Dz.U. 2000 nr 39 poz. 443 z późn. zm.).
14 W myśl § 68 ust. 1, 2 i 3 Załącznika do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej” (Dz.U. 2002 nr 100 poz. 908 z późn. zm.) „upoważnieniu do wydania rozporządzenia można nadać charakter obligatoryjny albo fakultatywny”, „jeżeli do funkcjonowania ustawy jest niezbędne wydanie rozporządzenia, upoważnieniu nadaje się charakter obligatoryjny. Jeżeli rozstrzygnięcie co do tego, czy i kiedy wydać rozporządzenie, pozostawia się organowi upoważnianemu, upoważnieniu nadaje się charakter fakultatywny”, „przepisowi upoważniającemu do wydania rozporządzenia nadaje się brzmienie: 1) jeżeli przepis ma upoważniać do wydania rozporządzenia, a zarazem wyznaczać upoważnianemu organowi obowiązek jego wydania: „.... (nazwa organu) określi, w drodze rozporządzenia, .....” (upoważnienie obligatoryjne); 2) jeżeli przepis ma upoważniać do wydania rozporządzenia, a zarazem zapewniać swobodę korzystania z tego upoważnienia: „..... (nazwa organu) może określić, w drodze rozporządzenia, ....” (upoważnienie fakultatywne)”.
15 Przy tym delegacja ta może przewidywać współdziałanie takiego organu z jakimś innym określonym organem (lub organami), jaki uprawniony jest do wydawania rozporządzeń – np. poprzez wskazanie, iż dane rozporządzenie ma lub może być wydane przez taki organ łącznie (wspólnie) z którymś takim innym organem lub w porozumieniu, na wniosek albo za zgodą tudzież po zasięgnięciu opinii któregoś takiego innego organu.
16 Zgodnie z § 66 ust. 1 i 2 Załącznika do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej” (Dz.U. 2002 nr 100 poz. 908 z późn. zm.) „wytyczne dotyczące treści rozporządzenia są wskazówkami wyznaczającymi treść rozporządzenia lub sposób ukształtowania jego treści. W wytycznych można wskazać w szczególności: 1) rozstrzygnięcia, których nie wolno przewidzieć w rozporządzeniu; 2) granice, w jakich muszą zmieścić się rozstrzygnięcia rozporządzenia; 3) wymagania, jakim mają odpowiadać rozwiązania przyjęte w rozporządzeniu; 4) cele, jakie mają zostać osiągnięte przez rozporządzenie; 5) okoliczności, jakie należy uwzględnić, tworząc rozporządzenie”, „stopień szczegółowości wytycznych powinien być dostosowany do rodzaju spraw przekazywanych do uregulowania w rozporządzeniu; wytyczne powinny być bardziej szczegółowe, gdy przekazywane sprawy dotyczą sytuacji prawnej obywateli”.
17 Zob. § 69 Załącznika do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej” (Dz.U. 2002 nr 100 poz. 908 z późn. zm.): „Wydanie rozporządzenia można uzależnić od zaistnienia określonego warunku, wskazując ten warunek w przepisie upoważniającym zwrotem: „W razie wystąpienia ..... (określenie warunku), ..... (nazwa organu) określi, w drodze rozporządzenia, .....” albo „Jeżeli nastąpi ..... (określenie warunku), ..... (nazwa organu) może określić, w drodze rozporządzenia, .....”.”
18 Zob. art. 92, art. 142 ust. 1, art. 144 ust. 2, art. 146 ust. 4 pkt 2, art. 148 pkt 3, art. 149 ust. 2 i 3 i art. 213 ust. 2 Konstytucji RP.
19 Ponadto w myśl § 70 Załącznika do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej” (Dz.U. 2002 nr 100 poz. 908 z późn. zm.) „nie przekazuje się do uregulowania w rozporządzeniu spraw niewyjaśnionych lub nasuwających trudności przy opracowywaniu ustawy”.
20 Zob. § 118 Załącznika do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej” (Dz.U. 2002 nr 100 poz. 908 z późn. zm.).
21 Zob. § 117 Załącznika do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej” (Dz.U. 2002 nr 100 poz. 908 z późn. zm.) i art. 42 ust. 1 Konstytucji RP: „Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto dopuścił się czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Zasada ta nie stoi na przeszkodzie ukaraniu za czyn, który w czasie jego popełnienia stanowił przestępstwo w myśl prawa międzynarodowego”.
22 Art. 217 Konstytucji RP: „Nakładanie podatków, innych danin publicznych, określanie podmiotów, przedmiotów opodatkowania i stawek podatkowych, a także zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych od podatków następuje w drodze ustawy”.
23 Zob. art. 9 ust. 1 pkt 4 Ustawy z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (Dz.U. 2000 nr 62 poz. 718 z późn. zm.).
24 Zob. art. 40 ust. 1 i 2 Ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. 1990 nr 16 poz. 95 z późn. zm.), art. 40 ust. 1 i 2 Ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz.U. 1998 nr 91 poz. 578 z późn. zm.) i art. 9 i 89 ust. 1 Ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (Dz.U. 1998 nr 91 poz. 576 z późn. zm.).
25 Zob. art. 69 Ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. 1990 nr 16 poz. 95 z późn. zm.) i art. 69 i 72a ust 2 Ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz.U. 1998 nr 91 poz. 578 z późn. zm.).
26 Zob. art. 59 ust. 1 Ustawy z dnia 23 stycznia 2009 r. o wojewodzie i administracji rządowej w województwie (Dz.U. 2009 nr 31 poz. 206 z późn. zm.).
27 Zob. art. 87 ust. 2 Konstytucji RP.
28 Zgodnie z art. 40 ust. 3 Ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. 1990 nr 16 poz. 95 z późn. zm.) „w zakresie nieuregulowanym w odrębnych ustawach lub innych przepisach powszechnie obowiązujących rada gminy może wydawać przepisy porządkowe, jeżeli jest to niezbędne dla ochrony życia lub zdrowia obywateli oraz dla zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego”, przy czym w myśl art. 15 ust. 2 Ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. 1990 nr 16 poz. 95 z późn. zm.) „jeżeli siedziba rady gminy znajduje się w mieście położonym na terytorium tej gminy, rada [ta] nosi nazwę rady miejskiej”.
29 Zgodnie z art. 41 ust. 1 Ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz.U. 1998 nr 91 poz. 578
z późn. zm.) „w zakresie nieuregulowanym w odrębnych ustawach lub innych przepisach powszechnie obowiązujących, w szczególnie uzasadnionych przypadkach, rada powiatu może wydawać powiatowe przepisy porządkowe, jeżeli jest to niezbędne do ochrony życia, zdrowia lub mienia obywateli, ochrony środowiska naturalnego albo do zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego, o ile przyczyny te występują na obszarze więcej niż jednej gminy”.
30 Na zasadach takich jak rada gminy (rada miejska) i rada powiatu – w związku z art. 92 ust. 2 Ustawy z dnia
5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz.U. 1998 nr 91 poz. 578 z późn. zm.).
31 Zob. art. 41 ust. 2 Ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. 1990 nr 16 poz. 95 z późn. zm.).
32 Zob. art. 42 ust. 2 Ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz.U. 1998 nr 91 poz. 578
z późn. zm.).
33 Zob. art. 41 ust. 3 Ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. 1990 nr 16 poz. 95 z późn. zm.) i art. 42 ust. 3 Ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz.U. 1998 nr 91 poz. 578 z późn. zm.).
34 Zob. art. 14 ust. 1 Ustawy z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (Dz.U. 2000 nr 62 poz. 718 z późn. zm.).
35 Zob. art. 14 ust. 2 Ustawy z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (Dz.U. 2000 nr 62 poz. 718 z późn. zm.).
36 Zob. art. 4. ust. 3 Ustawy z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (Dz.U. 2000 nr 62 poz. 718 z późn. zm.).
37 Zgodnie z art. 60 ust. 1 Ustawy z dnia 23 stycznia 2009 r. o wojewodzie i administracji rządowej w województwie (Dz.U. 2009 nr 31 poz. 206 z późn. zm.) „w zakresie nieuregulowanym w przepisach powszechnie obowiązujących wojewoda może wydawać rozporządzenia porządkowe, jeżeli jest to niezbędne do ochrony życia, zdrowia lub mienia oraz do zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego”.
38 Odmiennie od rozporządzeń nie wymagają one – dla swojej ważności – podpisu (kontrasygnaty) Prezesa Rady Ministrów – zob. art. 144 ust. 3 pkt 29 Konstytucji RP.
39 Zgodnie z § 72 Załącznika do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej” (Dz.U. 2002 nr 100 poz. 908 z późn. zm.) „w przepisie upoważniającym do wydania uchwały albo zarządzenia wskazuje się: 1) podmiot właściwy do wydania aktu normatywnego; 2) rodzaj aktu normatywnego; 3) ogólnie zakres spraw, które w akcie normatywnym muszą albo mogą zostać uregulowane”.
40 Zob. § 135 Załącznika do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej” (Dz.U. 2002 nr 100 poz. 908 z późn. zm.).
41 Por. art. 93 Konstytucji RP.
42 Zob. art. 10 ust. 1 pkt 1 i 2 Ustawy z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (Dz.U. 2000 nr 62 poz. 718 z późn. zm.).
43 Dzienniki te są zwane potocznie dziennikami resortowymi.
44 Zob. art. 12 ust. pkt 1 i 29 Ustawy z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (Dz.U. 2000 nr 62 poz. 718 z późn. zm.).
45 Zob. art. 13 pkt 10 Ustawy z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (Dz.U. 2000 nr 62 poz. 718 z późn. zm.).
46 Np. Zbiór Zasad Etyki Adwokackiej i Godności Zawodu (Kodeks Etyki Adwokackiej) [przyjęty uchwałą Naczelnej Rady Adwokackiej nr 2/XVIII/98 z dnia 10 października 1998 r. z późn. zm.], Kodeks Etyki Radcy Prawnego [stanowiący załącznik do uchwały nr 3/2014 Nadzwyczajnego Krajowego Zjazdu Radców Prawnych z dnia 22 listopada 2014 r.], Zbiór Zasad Etyki Zawodowej Sędziów i Asesorów Sądowych [stanowiący załącznik do uchwały Krajowej Rady Sądownictwa nr 16/2003 z dnia 19 lutego 2003 r. z późn. zm.], Kodeks Etyki Zawodowej Notariusza [przyjęty uchwałą Krajowej Rady Notarialnej nr 19 z dnia 12 grudnia 1997 r. z późn. zm.], Kodeks Etyki Lekarskiej [przyjęty uchwałą Nadzwyczajnego II Krajowego Zjazdu Lekarzy z dnia 14 grudnia 1991 z późn. zm.]. Przy tym takie zbiory zasad/ kodeksy nazywa się również kodeksami deontologicznymi – por. K. Zacharzewski, Znaczenie kodeksów deontologicznych w dziedzinie prawa prywatnego, „Przegląd Prawa Handlowego” nr 6/2011, s. 35-39.
47 Zgodnie z art. 180 § 2 zd. 1 Kodeksu postępowania karnego „osoby obowiązane do zachowania tajemnicy notarialnej, adwokackiej, radcy prawnego, doradcy podatkowego, lekarskiej, dziennikarskiej lub statystycznej oraz tajemnicy Prokuratorii Generalnej mogą być przesłuchiwane co do faktów objętych tą tajemnicą tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu”.
Inne przykładowe zasady etyczne zawodów prawniczych to: a) zakaz reklamy lub ograniczenia w niej; b) unikanie konfliktu interesów (np. zakaz reprezentowania obu stron sporu lub doradzania im); c) zakaz brania udziału w sporach, których wynikiem jest się osobiście zainteresowanym, z wyjątkiem sporów własnych i sporów członków swojej rodziny; d) nakaz dbałości o godność zawodu, jakiego jest się reprezentantem; e) obowiązek dbania o swój rozwój zawodowy poprzez ustawiczne kształcenie (stałe podnoszenie swoich kwalifikacji i aktualizowanie oraz poszerzanie stanu swojej wiedzy); f) obowiązek zważania na własną niezależność, w tym bycie wolnym od nacisków i poleceń zewnętrznych; g) nakaz dbałości o interesy majątkowe swojego klienta (zwłaszcza gdy możliwe jest zmniejszenie wysokości wydatków/kosztów po jego stronie); h) obowiązek uprzejmości, życzliwości, szacunku, lojalności i koleżeństwa wobec innych osób wykonujących ten sam lub zbliżony zawód, w tym udzielania sobie wzajemnej pomocy grzecznościowej i służenia radą w sprawach zawodowych; i) prawo do zwracania uwagi innej osobie reprezentującej ten sam zawód, która postępuje niezgodnie z zasadami etyki zawodowej; j) prawo do złożenia skargi na taką osobę wyłącznie do odpowiedniego organu samorządu zawodowego; k) zakaz publicznego lub wobec klienta albo osoby trzeciej krytykowania innego przedstawiciela tego samego zawodu; l) obowiązek ponoszenia składek i innych opłat na rzecz samorządu zawodowego, którego jest się członkiem; m) obowiązek stosowania się do uchwał organów takiego samorządu i współdziałania z jego władzami; n) obowiązek głosowania w wyborach do organów takiego samorządu lub brania udziału w posiedzeniach takich organów.
Szerzej na temat etyki prawniczej i jej zasad zob. np.: P. Skuczyński, Status etyki prawniczej, Warszawa 2010; M. Król, Etyka radcowska – na egzamin. Komentarz wraz z orzecznictwem do Kodeksu etyki radców prawnych. Teksty przepisów, wyd. 2., Warszawa 2018; Etyka zawodów prawniczych. Etyka prawnicza, red. H. Izdebski i P. Skuczyński, Warszawa 2006; Etyka prawnicza. Stanowiska i perspektywy, red. H. Izdebski i P. Skuczyński, Warszawa 2008; Etyka prawnicza. Stanowiska i perspektywy 2, red. H. Izdebski i P. Skuczyński, Warszawa 2011; Etyka prawnicza. Stanowiska i perspektywy 3, red. H. Izdebski i P. Skuczyński, Warszawa 2013.
48 Regulaminy Sejmu i Senatu określają organizację wewnętrzną i porządek prac każdej z tych izb polskiego parlamentu oraz tryb powoływania i działania jej organów, a także sposób wykonywania konstytucyjnych i ustawowych obowiązków, jakie spoczywają wobec niej na organach państwowych (zob. art. 112 i 124 Konstytucji RP).
49 Zob. np. Uchwałę Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 26 stycznia 2018 r. w sprawie uczczenia 100-lecia Polskiego Towarzystwa Geograficznego (M.P. 2018 poz. 162).
50 Zgodnie z art. 53 ust. 1 i 2 Regulaminu Sejmu „o powziętych przez Sejm uchwałach Marszałek Sejmu zawiadamia Prezydenta, Marszałka Senatu i Prezesa Rady Ministrów oraz przesyła im podpisane przez siebie teksty uchwał”, „Prezes Rady Ministrów zarządza ogłoszenie uchwały Sejmu w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”, jeżeli Marszałek Sejmu tak postanowi”. Zob. też art. 10 ust. 2 pkt 1-3 i ust. 3 Ustawy z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (Dz.U. 2000 nr 62 poz. 718 z późn. zm.), według których w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” ogłasza się pewne uchwały Sejmu, Senatu i Zgromadzenia Narodowego, a także inne uchwały pochodzące od tych organów i postanowienia Marszałka Sejmu, jeżeli ich ogłoszenie w tym dzienniku zostało w nich przewidziane albo jeżeli jest ono wymagane na podstawie odrębnych ustaw.