Prawo krajowe (wewnętrzne, wewnątrzpaństwowe), prawo publiczne międzynarodowe, unijne prawo pierwotne, unijne prawo pochodne, orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.
Ogólnie prawo można podzielić na krajowe (wewnętrzne, wewnątrzpaństwowe) i międzynarodowe publiczne.
Przedmiotem regulacji prawa krajowego (wewnętrznego, wewnątrzpaństwowego) są stosunki między jednostkami oraz między jednostkami a organami państwowymi wewnątrz danego państwa. Prawo międzynarodowe publiczne dotyczy zaś stosunków między państwami i rządowymi organizacjami międzynarodowymi na arenie międzynarodowej, ewentualnie pozycji jednostek lub ich grup na takiej arenie – np. w kontekście tzw. zbrodni przeciwko ludzkości lub prawa narodów do samostanowienia.
Na prawo międzynarodowe składają się: a) umowy międzynarodowe; b) kształtujące zobowiązania międzynarodowe akty jednostronne; c) zwyczajowe prawo międzynarodowe; d) zasady ogólne prawa międzynarodowego; e) uchwały organizacji międzynarodowych, zwłaszcza Organizacji Narodów Zjednoczonych.
Do umów międzynarodowych należą umowy bilateralne (dwustronne) i umowy multilateralne (wielostronne). Umowy te mogą być przy tym „otwarte” w sensie dopuszczające przystąpienie do nich innych jeszcze państw lub rządowych organizacji międzynarodowych oraz „zamknięte” w sensie nieprzewidujące takiej możliwości. Umowy międzynarodowe mogą być zawierane zarówno na czas określony (tzw. umowy terminowe), jak i na czas nieokreślony (tzw. umowy bezterminowe). Do zawarcia niektórych umów międzynarodowych (tzw. umów wykonawczych) może też dochodzić w celu zrealizowania innych zawartych już wcześniej umów międzynarodowych (tzw. umów głównych). Dość szczególnym rodzajem umowy międzynarodowej są tzw. konkordaty, jakie są zawierane przez poszczególne państwa ze Stolicą Apostolską1. Przy tym umowy międzynarodowe mogą przyjmować bardzo różne nazwy, zwłaszcza gdy są multilateralne – takie jak np. konwencja, traktat, pakt, układ.
Zwyczaje prawne w prawie międzynarodowym powstają wskutek wykształcenia się powszechnej i zgodnej praktyki w jakimś zakresie. Do ich wykształcenia się może też jednak dojść drogą milczącego przyzwolenia ze strony innych państw na jakieś działanie któregoś lub którychś z państw (tzw. po łacinie tacitus consensus).
Do ogólnych zasad prawa międzynarodowego należą np.: zasada, iż umów należy dotrzymywać, zasada wykonywania zaciągniętych zobowiązań w dobrej wierze, zasada wolności mórz pełnych, zasada równouprawnienia i samostanowienia narodów, zasada suwerennej równości wszystkich państw (niezależnie od wielkości ich terytorium, liczby ich populacji, potencjału militarnego i gospodarczego), zasada niemieszania się w sprawy wewnętrzne innego państwa i szanowania jego niepodległości politycznej, zasada poszanowania nienaruszalności granic i integralności terytorialnej innego państwa, zasada pokojowego rozwiązywania sporów i powstrzymania się z groźbami użycia siły oraz stosowania siły, zasada poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności oraz ewentualnie możliwość tzw. interwencji humanitarnej w przypadku ewidentnego i nagminnego naruszenia tych praw w jakimś państwie2.
Uchwały rządowych organizacji międzynarodowych – o ile nie powielają ogólnych zasad prawa międzynarodowego lub ich zawartość nie przyczynia się do powstania pokrywającego się z nimi zwyczajowego prawa międzynarodowego – obowiązują tylko te państwa lub rządowe organizacje międzynarodowe, które są członkami tych organizacji.
Stosunek prawa międzynarodowego publicznego do prawa krajowego (wewnętrznego, wewnątrzpaństwowego) wyrażają dwie konkurencyjne zasady: 1) zasada monizmu i 2) zasada dualizmu. Zgodnie z zasadą monizmu prawo międzynarodowe publiczne staje się automatycznie (ex proprio vigore) częścią krajowego porządku prawnego. Zgodnie z zasadą dualizmu prawo międzynarodowe publiczne, by stać się częścią krajowego porządku prawnego, musi zostać do tego porządku przetransponowane. Przy tym od strony technicznej przetransponowanie takie polega najczęściej na wydaniu ustawy o treści pokrywającej się z prawem międzynarodowym, jakie ma się stać częścią krajowego porządku prawnego, albo na wymienieniu w ustawie danej umowy międzynarodowej wraz ze wskazaniem, że ma ona wejść do tego porządku.
W Polsce – odmiennie niż np. w Wielkiej Brytanii – co do zasady obrano zasadę monizmu. Wedle mianowicie art. 91. ust. 1 Konstytucji RP „ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy [zwłaszcza dlatego, że ona sama tak stanowi]”. Reguła ta dotyczy przy tym zarówno umów międzynarodowych ratyfikowanych za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie, jak i umów międzynarodowych ratyfikowanych bez takiej zgody3. Nie wchodzą natomiast do polskiego krajowego porządku prawnego inne źródła prawa międzynarodowego4, w tym umowy międzynarodowe, jakie były zawierane (przystępowano do nich) przez organ wyznaczony przez Prezesa Rady Ministrów do prowadzenia negocjacji, a następnie związanie nimi nastąpiło przez zatwierdzenie ich ze strony Rady Ministrów bez ich ratyfikacji, oraz umowy, do skutecznego związania się którymi doszło w drodze ich podpisania, wymiany not lub w inny jeszcze sposób dopuszczony przez prawo międzynarodowe. Takie umowy wiążą państwo polskie tylko na arenie międzynarodowej. Do ich wypowiadania uprawniona jest Rada Ministrów. Są one (wraz z dotyczącymi ich oświadczeniami rządowymi, a w przypadku konieczności poczynienia ich tłumaczenia na język polski, również z tekstem takiego tłumaczenia) ogłaszane w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” – z wyjątkiem jednak sytuacji, w których istotny interes państwa polskiego, w szczególności interes obronności, bezpieczeństwa państwa polskiego i jego obywateli przemawia za tym, żeby ich tam nie ogłaszać. Przy tym ich ogłoszenie zarządza i ewentualną decyzję o odstąpieniu od niego podejmuje Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra kierującego działem administracji rządowej właściwego do spraw, których dotyczy tego rodzaju umowa międzynarodowa5, 6.
Szczególną postacią prawa międzynarodowego jest prawo Unii Europejskiej, zwane dawniej w związku z funkcjonującą wtedy Wspólnotą Europejską wspólnotowym7. Przy tym według jednej z podstawowych zasad tego prawa – zwanej zasadą prymatu (supremacji, nadrzędności) prawa unijnego – prawo to ma pierwszeństwo nad prawem krajowym państw będących członkami Unii Europejskiej8, będąc w tym sensie prawem ponadnarodowym. Spod tak rozumianej zasady prymatu nie są też – zgodnie z treścią samej tej zasady – wyłączone postanowienia krajowych konstytucji.
W Polsce podstawę prawną dla przystąpienia do Unii Europejskiej – które miało miejsce dnia 1 maja 2004 r. po wcześniejszym uzyskaniu na to zgody polskich obywateli wyrażonej w referendum przeprowadzonym w dniach 7-8 czerwca 2003 r. – stanowi art. 90 ust. 1 Konstytucji RP9. Za podstawę prawną dla przyznania wyższej rangi prawu unijnemu niż mają polskie ustawy służy zaś art. 91 ust 3 Konstytucji RP10. Pierwszeństwo prawa unijnego nad polskim prawem konstytucyjnym nie jest w polskim prawie krajowym nigdzie potwierdzone11. Ewentualny projekt decyzji o wystąpieniu Polski z Unii Europejskiej po podjęciu stosownej uchwały przez Radę Ministrów i uzyskaniu zgody na niego w ustawie przedkładany jest przez ministra właściwego do spraw zagranicznych Prezydentowi RP. Przy tym decyzja ta – po jej podjęciu przez Prezydenta RP – ma zostać ogłoszona w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, a Prezes Rady Ministrów ma ją notyfikować Radzie Europejskiej12.
Prawo unijne dzieli się na pierwotne („konstytucyjne”) i wtórne (pochodne).
Na unijne prawo pierwotne składają się: a) traktaty założycielskie, traktaty akcesyjne, protokoły i oświadczenia załączone do tych traktatów, aneksy i załączniki do tych traktatów, ich ewentualne poprawki i uzupełnienia; b) zasady ogólne prawa unijnego, w tym zaliczane do nich z mocy art. 6 ust. 3 Traktatu o Unii Europejskiej prawa podstawowe wynikające z tradycji konstytucyjnych wspólnych Państwom będącym członkami Unii Europejskiej; c) zwyczajowe prawo unijne; d) prawo międzynarodowe, w tym umowy zawarte przez Unię Europejską z innymi państwami i rządowymi organizacjami międzynarodowymi łącznie z umowami stowarzyszeniowymi. Ponadto za unijne prawo pierwotne mogą być też uważane umowy międzynarodowe zawierane pomiędzy państwami będącymi członkami Unii Europejskiej, które dotyczą spraw ściśle związanych z funkcjonowaniem Unii Europejskiej, co do których organy (instytucje) unijne nie posiadają kompetencji do regulowania ich prawem unijnym.
Unijne prawo wtórne stanowi prawo tworzone przez organy (instytucje) Unii Europejskiej. Należą do niego przede wszystkim, przyjmowane przez Radę Unii Europejskiej i Parlament Europejski na wniosek Komisji Europejskiej lub innego podmiotu, rozporządzenia (ang. regulations) i dyrektywy (ang. directives)13. Pierwsze mają charakter ogólny, wiążą w całości i są bezpośrednio stosowalne w krajowych porządkach prawnych. Państwa będące członkami Unii Europejskiej mają obowiązek zmiany sprzecznego z nimi prawa krajowego. Nie powielają się już natomiast ich zawartości w prawie krajowym (aktach jego prawa stanowionego). Drugie, wiążąc państwa będące członkami Unii Europejskiej co do rezultatów (wyników, skutków), jakie są w nich zakreślone, pozostawiają tym państwom swobodę wyboru formy i środków, jakie mają prowadzić do osiągnięcia/wywołania takich rezultatów (wyników, skutków). W efekcie co do zasady nie są one bezpośrednio stosowalne w krajowych porządkach prawnych i wymagają implementacji (transpozycji, włączenia) ich do tych porządków drogą ustanowienia odpowiedniego prawa krajowego, jakie będzie realizowało wyznaczone przez nie cele. W razie jednak niezaimplementowania przez dane państwo dyrektywy w przepisanym na to terminie albo dokonania przez nie niewłaściwej implementacji postanowienia dyrektywy mogą odnieść skutek bezpośredni w krajowym porządku prawnym pod warunkiem, że są one bezwarunkowe oraz wystarczająco jasne i precyzyjne, a ponadto dotyczą relacji jednostka-państwo, a nie stosunków między samymi tylko jednostkami (zob. np. wyrok Trybunału Sprawiedliwości w sprawie Yvonne van Duyn przeciwko Home Office z dnia 4 grudnia 1974 r. (C- 41/74)). W przypadku braku terminowej implementacji lub implementacji nienależytej – oprócz tego, iż stanowi to niewykonanie obowiązku wobec Unii Europejskiej – jednostki mają też do państwa, które się tego dopuściło, roszczenie o naprawienie poniesionej z tego powodu szkody. Rozporządzenia służą do unifikacji (ujednolicenia) prawa, jakie obowiązywać ma w państwach należących do Unii Europejskiej, a dyrektywy są środkiem harmonizacji takiego prawa (ich celem jest zbliżanie do siebie treści praw krajowych, a nie koniecznie czynienie ich jednakowymi). Decyzje (ang. decisions) wydawane przez organy (instytucje) Unii Europejskiej w przypadkach przewidzianych w traktatach wiążą w całości i mogą być ogólne (nieokreślające adresata) albo kierowane do określonego adresata lub adresatów, którymi mogą być zarówno państwa będące członkami Unii Europejskiej, jak i jednostki. Mają one skutek bezpośredni. Gdy ich adresatem jest dane państwo lub państwa, skutek ten ogranicza się jednak do relacji między państwem a jednostkami, nie obejmując już stosunków między samymi jednostkami. Przy tym takie rozporządzenia, dyrektywy i decyzje zwane są tu aktami ustawodawczymi.
Ponadto w skład unijnego prawa pochodnego wchodzą akty prawnie niewiążące (tzw. soft law), zwłaszcza w postaci tzw. opinii (ang. opinions), które mieszczą w sobie ocenę/pogląd na coś, i zaleceń (ang. recommendations), które zawierają wskazówki odnośnie do tego, jak w danych sprawach/materiach należy postępować. Do takich aktów należą też tzw. białe i zielone księgi (ang. white papers i green papers), komunikaty, obwieszczenia czy noty Komisji Europejskiej.
Poza aktami prawnymi, których rodzaje już zostały wymienione, w unijnym prawie pochodnym wyróżnia się jeszcze akty nieustawodawcze (delegowane) i akty wykonawcze. Akty nieustawodawcze mają zasięg ogólny i mogą być wydawane przez Komisję Europejską – na podstawie udzielonego jej upoważnienia – w celu uzupełnienia lub zmiany niektórych, innych niż istotne, elementów dyrektyw, rozporządzeń i decyzji. Są to tzw. wówczas rozporządzenia delegowane, dyrektywy delegowane i decyzje delegowane. Akty wykonawcze przyjmowane są wtedy, gdy konieczne jest zapewnienie jednolitych warunków dla wdrażania poszczególnych dyrektyw, rozporządzeń i decyzji. Do ich wydawania może zostać upoważniona Komisja Europejska, a czasem także Rada Unii Europejskiej. Przy tym nazywa się je odpowiednio rozporządzeniami wykonawczymi, dyrektywami wykonawczymi i decyzjami wykonawczymi.
Do aktów nieustawodawczych włącza się również przyjmowane w obszarze wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa: a) decyzje, jakie określają działania prowadzone przez Unię Europejską; b) decyzje, jakie określają stanowiska, które powinny być podjęte przez Unię Europejską; c) decyzje, jakie określają zasady wykonania decyzji dwóch poprzednich rodzajów. W obszarze wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa przez Radę Europejską określane są też strategiczne interesy i cele Unii Europejskiej, ogólne wytyczne oraz wspólne podejścia (je może też określać Rada Unii Europejskiej), a także, gdy wymaga tego sytuacja międzynarodowa, strategiczne kierunki polityki Unii Europejskiej. Ponadto Rada Europejska określa również tzw. strategiczne wytyczne planowania prawodawczego i operacyjnego w przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości.
Akty ustawodawcze oraz nieustawodawcze rozporządzenia, dyrektywy, które są skierowane do wszystkich państw będących członkami Unii Europejskiej, i decyzje, które nie wskazują adresata, są publikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej, w serii L14. Europejski Bank Centralny może postanowić, że wydana przez niego decyzja, zalecenie lub opinia ma zostać w tym dzienniku opublikowana15. Akty prawa unijnego posiadają przy tym tyle wersji językowych, ile jest języków urzędowych Unii Europejskiej, czyli 24. Wszystkie te wersje są też autentyczne przy jednoczesnym braku przyznania którejś z nich statusu wersji rozstrzygającej na wypadek, gdyby okazały się one rozbieżne16.
Orzeczenia sądów unijnych, czyli tzw. Trybunału Sprawiedliwości i Sądu, zwłaszcza te, które są wydawane w odpowiedzi na tzw. pytania prejudycjalne, jakie zadają sądy krajowe w celu rozwiania wątpliwości co do ważności i należytej interpretacji prawa unijnego17, są zgodnie z prawem unijnym wiążące dla sędziów orzekających w sądach krajowych państw będących członkami Unii Europejskiej – choć nie wynika to bezpośrednio z traktatów założycielskich i jest przedmiotem sporów w nauce prawa. Sędziowie tacy, gdy nie zgadzają się ze stanowiskiem zawartym w jakimś orzeczeniu pochodzącym od sądu unijnego, mogą wystąpić do Trybunału Sprawiedliwości z pytaniem prejudycjalnym w kwestii będącej przedmiotem tego stanowiska. W razie też wystosowania takiego pytania, niezależnie od tego, co Trybunał Sprawiedliwości w niej stwierdzi, będą oni związani udzieloną przez niego odpowiedzią. Orzeczenia sądów unijnych są publikowane w Elektronicznym Zbiorze Orzeczeń18. Ich sentencje są zamieszczane również w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej, w serii C. Ponadto dostęp do ich treści możliwy jest za pośrednictwem strony internetowej Curia19. Ich publikacja odbywa się przy tym w każdym z języków urzędowych Unii Europejskiej, co wymaga sporządzenia stosownych tłumaczeń. Ewentualne rozbieżności, jakie mogą powstać pomiędzy ich poszczególnymi wersjami językowymi, zwykło się też rozstrzygać na korzyść tej z tych wersji, jakiej język odpowiada językowi, w którym było prowadzone postępowanie, w jakim zapadło dane orzeczenie.
Dawniej na oznaczenie dorobku prawnego Unii Europejskiej i Wspólnot Europejskich, jakie istniały w tym czasie, używano określenia acquis communitaire20.
Literatura:
1 Zob. art. 25 ust. 4 Konstytucji RP: „Stosunki między Rzeczypospolitą Polską a Kościołem Katolickim określają umowa międzynarodowa zawarta ze Stolicą Apostolską i ustawy”.
2 Por. art. 2 Karty Narodów Zjednoczonych (Dz.U. 1947 nr 23 poz. 90), Deklarację zasad prawa międzynarodowego dotyczących przyjaznych stosunków i współdziałania państw zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych (będącą rezolucją Zgromadzenia Ogólnego Organizacji Narodów Zjednoczonych nr 2625 (XXV) z dnia 24 października 1970 r.) i Deklarację zasad rządzących wzajemnymi stosunkami między państwami uczestniczącymi (zawartą w Akcie końcowym Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie sporządzonym w Helsinkach w dniu 1 sierpnia 1975 r.).
3 Stan sprzed wejścia w życie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., tj. sprzed dnia 17 października 1997 r., nie jest pod tym względem do końca jasny. Zdarzały się w tym czasie orzeczenia sądowe, w których w stosunku do ratyfikowanych umów międzynarodowych przyjmowano, że co do zasady są one bezpośrednio stosowalne w polskim prawie wewnętrznym.
4 Nie oznacza to jednak, że zgodnie z polskim prawem krajowym Polska nie jest nimi związana na arenie międzynarodowej – jak bez czynienia w tym względzie jakichkolwiek rozróżnień expressis verbis stanowi tu art. 9 Konstytucji RP, „Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego”.
5 Zob. 146 ust, 1 pkt 1 Konstytucji RP i art. 5, 6, art. 12 ust. 1 i 3 i art. 13, 18 ust. 3 i 4 Ustawy z dnia 14 kwietnia 2000 r. o umowach międzynarodowych (Dz.U. 2000 nr 39 poz. 443 z późn. zm.).
6 Takie umowy międzynarodowe są ogłaszane jednak (wraz z dotyczącymi ich oświadczeniami rządowymi,
a w przypadku konieczności poczynienia ich tłumaczenia na język polski również z tekstem takiego tłumaczenia) – tak jak umowy ratyfikowane – w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, ilekroć: a) ustawa upoważniała do ich zawarcia; b) mają one charakter wykonawczy w stosunku do obowiązującej ratyfikowanej umowy międzynarodowej; c) ich celem była zmiana obowiązującej ratyfikowanej umowy międzynarodowej, w tym załącznika do takiej umowy. Przy tym ich ogłoszenie w tym dzienniku zarządza wtedy Prezydent RP na wniosek ministra właściwego do spraw zagranicznych (zob. art. 18 ust. 1 i 2 Ustawy z dnia 14 kwietnia 2000 r. o umowach międzynarodowych (Dz.U. 2000 nr 39 poz. 443 z późn. zm.)).
Zgodnie też z § 12 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 sierpnia 2000 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o umowach międzynarodowych (Dz.U. 2000 nr 79 poz. 891) „ogłoszenie umowy międzynarodowej zatwierdzanej obejmuje zamieszczenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej albo w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” oświadczenia rządowego: 1) o związaniu Rzeczypospolitej Polskiej umową międzynarodową, wskazującego sposób jej zawarcia i datę jej wejścia w życie w stosunku do Rzeczypospolitej Polskiej, wraz z: a) polskim tekstem umowy międzynarodowej albo tekstem jej tłumaczenia na język polski, b) tekstem umowy międzynarodowej przynajmniej w jednym z języków obcych, w których umowę międzynarodową sporządzono, c) tekstem zastrzeżeń, deklaracji lub sprzeciwów, które złożyła strona polska, 2) o mocy obowiązującej umowy międzynarodowej lub uczestnictwie w niej innych stron, w tym tekstów zastrzeżeń, deklaracji lub sprzeciwów złożonych przez strony umowy międzynarodowej oraz innych dokumentów załączonych do umowy międzynarodowej lub ją uzupełniających, przynajmniej w jednym z języków obcych, w których umowę międzynarodową sporządzono, oraz tekst ich tłumaczenia na język polski”.
7 Od wejścia w życie Traktatu z Lizbony, tj. z dniem 1 grudnia 2009 r., Wspólnota Europejska przestała istnieć, a jej kompetencje przejęła Unia Europejska, jaka została utworzona Traktem o Unii Europejskiej podpisanym w Maastricht w dniu 7 lutego 1992 r., który wszedł w życie z dniem 1 listopada 1993 r. Nadal funkcjonuje natomiast powołana do życia z dniem 1 stycznia 1958 Europejska Wspólnota Energii Atomowej.
8 Zasada prymatu prawa unijnego nad prawem krajowym – której obowiązywanie zostało po raz pierwszy „potwierdzone” („proklamowane”) w wyroku Trybunału Sprawiedliwości z dnia 15 lipca 1964 r. w sprawie Flaminio Costa vs. ENEL (C-6/64) – do dzisiaj nie znalazła jednak odzwierciedlenia w jakimkolwiek postanowieniu traktatowym. W art. 291 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej mowa jest jedynie o tym, że „Państwa Członkowskie przyjmują wszelkie środki prawa krajowego niezbędne do wprowadzenia w życie prawnie wiążących aktów Unii [Europejskiej]”.
9 „Rzeczpospolita Polska może na podstawie umowy międzynarodowej przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach”.
10 „Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy konstytuującej organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami”.
11 Zob. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 11 maja 2005, sygn. akt K 18/04, podług którego: „Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej nie podważa statusu Konstytucji [Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.] jako „najwyższego prawa Rzeczypospolitej Polskiej” (art. 8 ust. 1). Na terytorium Rzeczypospolitej przysługuje Konstytucji pierwszeństwo obowiązywania i stosowania, także w stosunku do wszystkich wiążących Polskę umów międzynarodowych, nie wyłączając umów przekazujących kompetencje władz państwowych organizacjom międzynarodowym, a tym bardziej – w stosunku do norm pochodnego prawa wspólnotowego. Przewidziane w art. 91 ust. 1 i 3 Konstytucji pierwszeństwo stosowania ratyfikowanej umowy międzynarodowej, a także prawa ustanowionego przez organizację międzynarodową na podstawie takiej umowy przed polską ustawą, w żadnym wypadku nie oznacza ich pierwszeństwa przed Konstytucją. Po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej mamy do czynienia z równoległym obowiązywaniem dwóch autonomicznych porządków prawnych – polskiego i unijnego. Nie wyklucza to ich wzajemnego oddziaływania, a z drugiej strony – ewentualnego powstania kolizji między prawem europejskim a Konstytucją. W wypadku wystąpienia takiej kolizji do suwerennej decyzji Rzeczypospolitej Polskiej należałoby albo dokonanie odpowiedniej zmiany Konstytucji, albo spowodowanie zmian w regulacjach wspólnotowych, albo – ostatecznie – wystąpienie z Unii Europejskiej”.
Zgodnie z art. 12 ust. 2a Ustawy z dnia 14 kwietnia 2000 r. o umowach międzynarodowych (Dz.U. 2000 nr 39 poz. 443 z późn. zm.) i odpowiednimi postanowieniami unijnych traktatów ratyfikacji przez Polskę – do związania się przez nią nimi – wymagają też takie akty prawne Unii Europejskiej jak: decyzja Rady Europejskiej zmieniającą wszystkie lub część postanowień części trzeciej Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej; przepisy uchwalone przez Radę Unii Europejskiej w celu uzupełnienia praw przewidzianych w unijnych traktatach, z jakich korzystają obywatele Unii Europejskiej, wymienionych w art. 20 ust. 2 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej; decyzja Rady Unii Europejskiej dotycząca przystąpienia przez Unię Europejską do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności; projekt, jaki ma zostać opracowany przez Parlament Europejski w celu ustanowienia przepisów niezbędnych do umożliwienia wybrania jego członków w powszechnych wyborach bezpośrednich zgodnie z jednolitą procedurą we wszystkich państwach będących członkami Unii Europejskiej lub zgodnie z zasadami wspólnymi dla wszystkich takich państw; postanowienia Rady Unii Europejskiej w sprawie przyznania Trybunałowi Sprawiedliwości Unii Europejskiej, w określonym przez nią zakresie, właściwości w odniesieniu do sporów dotyczących stosowania aktów przyjętych na podstawie unijnych traktatów, które tworzą europejskie tytuły prawne w dziedzinie własności intelektualnej; decyzja Rady Unii Europejskiej określająca przepisy mające zastosowanie do systemu zasobów własnych Unii Europejskiej.
Również możliwość stosowania w stosunku do Polski postanowień Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (Dz.U. C 326 z 26.10.2012) wydaje się znacznie ograniczona z racji załączenia do traktatów unijnych Protokołu (nr 30) w sprawie stosowania Karty praw podstawowych Unii Europejskiej do Polski i Zjednoczonego Królestwa. Jak bowiem stanowią art. 1 ust. 1 i 2 i art. 2 tego protokołu, „Karta [praw podstawowych Unii Europejskiej] nie rozszerza zdolności Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej ani żadnego sądu lub trybunału Polski lub Zjednoczonego Królestwa do uznania, że przepisy ustawowe, wykonawcze lub administracyjne, praktyki lub działania administracyjne Polski lub Zjednoczonego Królestwa są niezgodne z podstawowymi prawami, wolnościami i zasadami, które są w niej potwierdzone”, „w szczególności i w celu uniknięcia wszelkich wątpliwości nic, co zawarte jest w tytule IV Karty [„Solidarność”] nie tworzy praw, które mogą być dochodzone na drodze sądowej, mających zastosowanie do Polski lub Zjednoczonego Królestwa, z wyjątkiem przypadków gdy Polska lub Zjednoczone Królestwo przewidziały takie prawa w swoim prawie krajowym”, „jeżeli dane postanowienie Karty odnosi się do ustawodawstw i praktyk krajowych, ma ono zastosowanie do Polski lub Zjednoczonego Królestwa wyłącznie w zakresie, w jakim prawa i zasady zawarte w tym postanowieniu są uznane przez ustawodawstwo lub praktyki Polski lub Zjednoczonego Królestwa”. Por. tu też M. Jaśkowski, Konsekwencje prawne Protokołu nr 30 w sprawie stosowania Karty praw podstawowych Unii Europejskiej do Polski i Zjednoczonego Królestwa, „Zeszyty Prawnicze” nr 4/2013, s. 29-50.
12 Zob. art. 22a Ustawy z dnia 14 kwietnia 2000 r. o umowach międzynarodowych (Dz.U. 2000 nr 39 poz. 443 z późn. zm.).
13 Do wydawania rozporządzeń upoważniony jest też – z mocy art. 132 ust. 1 tiret pierwsze Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej – Europejski Bank Centralny.
14 Dziennik ten dostępny jest pod adresem internetowym: https://eur-lex.europa.eu/oj/direct-access.html.
15 Zob. art. 132 ust 2 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.
16 Zob. art. 68, 132 i 288-299 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej i art. 22, 25, 26 i 32 Traktatu o Unii Europejskiej.
17 W myśl art. 267 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej „Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej jest właściwy do orzekania w trybie prejudycjalnym: a) o wykładni Traktatów; b) o ważności i wykładni aktów przyjętych przez instytucje, organy lub jednostki organizacyjne Unii; W przypadku gdy pytanie z tym związane jest podniesione przed sądem jednego z Państw Członkowskich, sąd ten może, jeśli uzna, że decyzja w tej kwestii jest niezbędna do wydania wyroku, zwrócić się do Trybunału z wnioskiem o rozpatrzenie tego pytania. W przypadku gdy takie pytanie jest podniesione w sprawie zawisłej przed sądem krajowym, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu według prawa wewnętrznego, sąd ten jest zobowiązany wnieść sprawę do Trybunału. Jeżeli takie pytanie jest podniesione w sprawie zawisłej przed sądem krajowym dotyczącej osoby pozbawionej wolności, Trybunał stanowi w jak najkrótszym terminie”.
18 https://eur-lex.europa.eu/collection/eu-law/eu-case-law/reports.html.
20 Zarówno umowy międzynarodowe, jakie obowiązują bezpośrednio w krajowym porządku prawnym danego państwa, jak i pierwotne prawo unijne można próbować traktować z perspektywy jednostek jako prawo stanowione, a nie kontraktowe – ponieważ najczęściej powstało ono dla tych jednostek, tak jak prawo ustawowe, w wyniku nieuzgadnianej z nimi decyzji odpowiednich organów państwa.