W Polsce ciałem powołanym do tworzenia prawa w postaci ustaw jest dwuizbowy parlament, który składa się z Sejmu i Senatu. Tryb, w jakim dochodzi od uchwalenia poszczególnych ustaw, reguluje Konstytucja RP (jej art. 90, 118-122, 219-224, 235) oraz regulaminy Sejmu i Senatu. Co do zasady jest on jawny1 w sensie dostępny dla publiczności2. Przy tym możemy wyróżnić w ramach niego: a) tryb podstawowy; b) tryb, w jakim są przyjmowane ustawy, których projekty uchwaliła Rada Ministrów, uznając je za pilne3; c) tryb, w jakim są przyjmowane ustawy budżetowe i ustawy o prowizorium budżetowym; d) tryb, w jakim są przyjmowane „ustawy o zmianie Konstytucji”; e) tryb, w jakim są przyjmowane ustawy wyrażające zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej, na podstawie której Polska przekaże rządowej organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach.
Pierwszym etapem procedury ustawodawczej jest przeprowadzenie konsultacji społecznych lub zasięganie opinii ciał doradczych (pomocniczych), jeśli jest to wymagane przez prawo lub projektodawca to sobie zaplanował, a następnie złożenie projektu ustawy parlamentowi. W Polsce projekty ustaw wraz z ich uzasadnieniem składa się na ręce Marszałka Sejmu (do tzw. laski marszałkowskiej)4. Mogą to jednak zrobić tylko takie podmioty, które posiadają prawo do tzw. inicjatywy ustawodawczej. Należą do nich: grupa co najmniej 15 posłów lub komisja sejmowa, Senat, Prezydent RP i Rada Ministrów. Ponadto prawo takie ma także grupa co najmniej 100 tysięcy obywateli, którzy są pełnoletni i nie są prawomocnym orzeczeniem sądu ubezwłasnowolnieni lub pozbawieni praw publicznych albo wyborczych (jest to tzw. obywatelska albo ludowa inicjatywa ustawodawcza). W przypadku ustawy o zmianie Konstytucji prawo do inicjatywy ustawodawczej przysługuje grupie co najmniej 92 posłów, Senatowi i Prezydentowi RP. W stosunku natomiast do ustawy budżetowej i ustawy o prowizorium budżetowym prawo do inicjatywy ustawodawczej posiada wyłącznie Rada Ministrów. To samo dotyczy ustaw, których projekty zostały uznane przez tę radę za pilne oraz ustaw o zaciąganiu długu publicznego i ustaw o udzielaniu przez państwo polskie gwarancji finansowych.
Drugim etapem procedury ustawodawczej są tzw. czytania projektu ustawy. W Polsce są trzy czytania. W przypadku projektu ustawy, który nie pochodzi od Prezydenta RP lub Rady Ministrów, Marszałek Sejmu przed skierowaniem go do pierwszego czytania zarządza sporządzenie przez ekspertów Kancelarii Sejmu opinii w sprawie jego zgodności z prawem unijnym5. W odniesieniu do większości projektów ustaw pierwsze czytanie odbywa się w odpowiednich komisjach sejmowych, a drugie i trzecie jest przeprowadzane na posiedzeniu plenarnym Sejmu. Jeśli pierwsze czytanie miało miejsce in pleno6, drugie z reguły przebiega w komisjach sejmowych7. Trzecie czytanie zawsze odbywa się na posiedzeniu plenarnym. W drugim czytaniu projekt ustawy może też zostać ponownie skierowany do komisji sejmowych, które go rozpatrywały. W ramach pierwszego czytania projekt ustawy jest uzasadniany przez wnioskodawcę, ma miejsce debata nad jego ogólnymi zasadami, posłowie zadają wnioskodawcy pytania, na które ten udziela im odpowiedzi. W ramach drugiego czytania jest przedstawiane sprawozdanie komisji sejmowych o projekcie ustawy, są zgłaszane ewentualne poprawki i wnioski oraz jest prezentowane poprawione sprawozdanie komisji sejmowych w razie ponownego skierowania projektu do tych komisji w ramach tego czytania. Przy tym komisje sejmowe w swoim sprawozdaniu, jakie sporządzają wspólnie, zamieszczają wniosek: a) o przyjęcie projektu ustawy bez poprawek; b) o przyjęcie projektu ustawy z określonymi poprawkami w formie jego tekstu jednolitego; c) o odrzucenie projektu ustawy. Do wnoszenia poprawek i zgłoszenia wniosku o odrzucenie projektu ustawy podczas drugiego czytania są uprawnieni: Komisja do Spraw Petycji, grupa co najmniej 15 posłów, przewodniczący lub upoważniony przez niego wiceprzewodniczący klubu poselskiego (do jego utworzenia potrzeba co najmniej 15 posłów), przewodniczący lub upoważniony przez niego wiceprzewodniczący koła poselskiego (do jego utworzenia potrzeba co najmniej 3 posłów) oraz Rada Ministrów. W trzecim czytaniu jest przedstawiane dodatkowe sprawozdanie komisji sejmowych (które wcześniej rozpatrywały projekt), do których ponownie kieruje się projekt po drugim czytaniu, ilekroć w czytaniu tym doszło do zgłoszenia nowych poprawek i wniosków. Jeśli zaś Sejm postanowił o niekierowaniu ponownie projektu do takich komisji, poprawki i wnioski zgłoszone podczas drugiego czytania prezentuje w trzecim czytaniu poseł sprawozdawca. Trzecie czytanie kończy się głosowaniem nad projektem ustawy. Najpierw głosuje się nad wnioskiem o odrzucenie projektu ustawy w całości, jeżeli wniosek taki został postawiony, potem nad poprawkami wniesionymi do poszczególnych jego artykułów (począwszy od poprawek, których przyjęcie lub odrzucenie rozstrzyga o innych poprawkach) i na końcu nad projektem ustawy w całości w brzmieniu zaproponowanym przez komisje ze zmianami wynikającymi z przegłosowanych poprawek. Sejm może również postanowić o poddaniu projektu pod głosowanie w całości, łącznie z poprawkami, jeżeli nie zgłoszono sprzeciwu. Przy tym do czasu rozpoczęcia pierwszego czytania wnioskodawca może wnieść autopoprawkę, która jest wprowadzana do tekstu projektu ustawy bez konieczności głosowania nad nią. W pierwszym czytaniu mającym miejsce in pleno można również odrzucić projekt ustawy – w razie też odrzucenia go w nim w całości nie kieruje się go już do dalszych czytań.
Aby wynik głosowania był ważny, konieczne jest oddanie pewnej liczby głosów za8, a także udział w nim pewnej liczby osób, a więc zachowanie tzw. kworum (quorum). W Polsce ustawy uchwala się zwykłą większością głosów przy kworum wynoszącym połowę ustawowej liczby posłów, a więc 230 z nich. Do uchwalenia ustawy o zmianie Konstytucji i ustawy wyrażającej zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej, na podstawie której Polska przekazuje organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach, jest wymagana jednak kwalifikowana większość oddanych głosów, dokładnie 2/3 takich głosów.
Trzecim etapem procedury ustawodawczej w przypadku parlamentów dwuizbowych jest poddanie ustawy uchwalonej przez pierwszą izbę pod obrady drugiej izby. W Polsce ustawę przyjętą przez Sejm przekazuje się do Senatu9, gdzie jest ona kierowana przez Marszałka Senatu najpierw do odpowiednich komisji senackich, a potem na posiedzenie plenarne. Przy tym Senat może – uchwałą podjętą w ciągu 30 dni zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów, czyli 50 z nich – przyjąć przekazaną mu ustawę bez wprowadzania w niej zmian, odrzucić ją lub wprowadzić do niej poprawki. W tych dwóch ostatnich przypadkach ustawę zwraca się do Sejmu, który bezwzględną większością oddanych głosów w obecności co najmniej 230 posłów może nie zgodzić się z decyzją Senatu, tj. odrzucić poprawki wprowadzone przez Senat lub odrzucenie przez niego ustawy. Na ogół głosowanie odbywa się tu po wcześniejszym zajęciu stanowiska przez komisje sejmowe, które wcześniej rozpatrywały projekt danej ustawy. Gdy Sejm nie zdoła odrzucić poprawek wprowadzonych przez Senat, ustawę uważa się za przyjętą w kształcie uwzględniającym poprawki Senatu. Gdy Sejm nie zdoła odrzucić uchwały Senatu odrzucającej ustawę, ustawie nie nadaje się dalszego biegu. Brak odrzucenia ustawy lub wprowadzenia do niej poprawek przez Senat w ciągu 30 dni od dnia, kiedy została mu ona przekazana, powoduje, że ustawa zostaje przyjęta w postaci uchwalonej przez Sejm. W przypadku ustaw, których projekt został uznany przez Radę Ministrów za pilny, termin na ich rozpatrzenie przez Senat wynosi 14 dni, a w odniesieniu do ustaw budżetowych i ustaw o prowizorium budżetowym 20 dni. Tych dwóch ostatnich Senat nie może też odrzucić.
Ustawę o zmianie Konstytucji Senat może po przekazaniu mu jej przez Sejm przyjąć w ciągu 60 dni bezwzględną większością oddanych głosów w obecności co najmniej 50 senatorów. Senat nie jest uprawniony do wprowadzania poprawek w tego rodzaju ustawach. W razie ich nieprzyjęcia przez niego w brzmieniu zaproponowanym przez Sejm w ciągu 60 dni nie nadaje się im dalszego biegu. Jeśli ustawa o zmianie Konstytucji dotyczy przepisów rozdziału I, II lub XII Konstytucji RP (normują one podstawowe zasady, prawa, wolności i obowiązki człowieka i obywatela oraz tryb, w jakim ma być zmieniana konstytucja), to po jej przyjęciu przez Senat zarówno on sam, jak i grupa co najmniej 92 posłów oraz Prezydent RP mogą jeszcze w terminie 45 dni zażądać przeprowadzenia tzw. referendum zatwierdzającego. Wówczas też treść Konstytucji RP zostaje zmieniona, gdy opowie się za tym większość osób biorących udział w takim referendum.
Do przyjęcia przez Senat ustawy wyrażającej zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej, na podstawie której Polska przekazuje organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach, konieczna jest większość 2/3 oddanych głosów i obecność na głosowaniu co najmniej 50 senatorów10.
Czwarty etap procedury ustawodawczej polega zazwyczaj na przekazaniu ustawy do podpisu prezydentowi, który może posiadać prawo veta11 i/lub możliwość zwrócenia się do Trybunału (Sądu) Konstytucyjnego, aby ten zbadał zgodność ustawy z konstytucją jeszcze przed jej przez niego podpisaniem12.
W Polsce Prezydent RP według swojego wyboru – po przekazaniu mu ustawy przez Marszałka Sejmu – ma 21 dni na: a) podpisanie ustawy, b) przekazanie ustawy z umotywowanym wnioskiem Sejmowi do ponownego rozpatrzenia (skorzystanie z tzw. potocznie weta prezydenckiego), c) wystąpienie do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o sprawdzenie zgodności ustawy (jej treści, trybu, w jakim została uchwalona) z Konstytucją RP.
Sejm większością 3/5 oddanych głosów w obecności co najmniej 230 posłów może ponownie uchwalić ustawę, jaka została mu przekazana przez Prezydenta RP z umotywowanym wnioskiem do ponownego rozpatrzenia (przed głosowaniem ustawę taką Marszałek Sejmu kieruje do komisji, które rozpatrywały wcześniej jej projekt). Po ponownym uchwaleniu przez Sejm ustawy Prezydent RP nie może już wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o sprawdzenie jej zgodności z Konstytucją RP, mając 7 dni na jej podpisanie.
W razie skierowania przez Prezydenta RP ustawy do Trybunału Konstytucyjnego trybunał ten może uznać ją za zgodną lub niezgodną – w całości lub części – z Konstytucją RP. Jeśli ustawa zostanie uznana za zgodną z Konstytucją RP, Prezydent RP ją podpisuje. Jeżeli niezgodność z Konstytucją RP dotyczy tylko poszczególnych przepisów ustawy, a Trybunał Konstytucyjny nie orzeknie, że są one nierozerwalnie związane z całą ustawą, Prezydent RP, po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu, podpisuje ustawę z pominięciem przepisów uznanych za niezgodne z Konstytucją RP albo zwraca ustawę Sejmowi w celu nadania jej kształtu, w jakim będzie ona zgodna z Konstytucją RP, i następnie po jej takim zmienieniu przez niego podpisuje. W przypadku orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny, że ustawa jest cała niezgodna z Konstytucją RP albo w części, jaka jest nierozerwalnie związana z jej całością, ustawę uważa się za nieprzyjętą.
W odniesieniu do ustaw budżetowych i ustaw o prowizorium budżetowym oraz ustaw, których projekt został uznany przez Radę Ministrów za pilny, termin na ustosunkowanie się do nich ze strony Prezydenta RP ulega skróceniu z dni 21 do 7. Ustaw budżetowych i ustaw o prowizorium budżetowym Prezydent RP nie może też przekazywać z umotywowanym wnioskiem Sejmowi do ponownego rozpatrzenia.
Ustawy o zmianie Konstytucji Prezydent RP zobowiązany jest podpisać w ciągu 21 dni. Ewentualnie przed ich sygnowaniem może on skierować je do Trybunału Konstytucyjnego w celu sprawdzenia, czy zostały uchwalone w przepisanej procedurze. Ustawy te – z racji niewyłączenia w Polsce spod możliwości zmiany jakichś postanowień konstytucyjnych – nie mogą być natomiast badane od strony merytorycznej pod względem ich zgodności z Konstytucją RP.
Piąty etap procedury ustawodawczej polega na ogłoszeniu ustawy. Nazywa się go promulgacją. W Polsce po podpisaniu ustawy Prezydent RP zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.
W podobny sposób jak ustawy – z tym że w ich przypadku odbywają się dwa, a nie trzy czytania i nie kieruje się ich już do Senatu ani do podpisu przez Prezydenta RP – Sejm uchwala swoje uchwały13. Uchwały Senatu są rozpatrywane w różnych trybach w zależności od ich rodzaju. Uchwały dotyczące inicjatywy ustawodawczej Senatu i zmiany Regulaminu Senatu są podejmowane w trzech czytaniach, a tzw. uchwały okolicznościowe w dwóch czytaniach. Z wnioskiem o podjęcie danej uchwały może tu wystąpić komisja senacka lub grupa co najmniej 10 senatorów.
W Polsce nie uchwala się/ nie wydaje się ustaw w drodze referendum (brak jest tzw. referendów ustawodawczych). Referendum ogólnokrajowe może zostać przeprowadzone tu w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa. Zarządza je Sejm bezwzględną większością oddanych głosów w obecności co najmniej 230 posłów albo Prezydent RP za zgodą Senatu wyrażoną bezwzględną większością oddanych głosów w obecności co najmniej 50 senatorów. Jego wynik jest wiążący pod warunkiem, że weźmie w nim udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania14. Przy tym bycie wiążącym zdaje się tutaj oznaczać obowiązek po stronie Sejmu i Senatu przyjęcia nowych i uchylenia dotychczasowych ustaw, jakie czyniłoby zadość takiemu wynikowi, i nieprzyjmowania i nieuchylania ustaw, jakie byłoby przeciw takiemu wynikowi.
Na szczeblu lokalnym i regionalnym w Polsce mogą być też przeprowadzane tzw. referenda lokalne: gminne, powiatowe i wojewódzkie. Zgodnie z art. 2 ust. 1 i 2 Ustawy z dnia 15 września 2000 r. o referendum lokalnym (Dz.U. 2000 nr 88 poz. 985 z późn. zm.) w referendum lokalnym mieszkańcy danej jednostki samorządu terytorialnego jako członkowie wspólnoty samorządowej wyrażają w drodze głosowania swoją wolę: a) w sprawie odwołania organu stanowiącego tej jednostki; b) co do sposobu rozstrzygania sprawy dotyczącej tej wspólnoty, mieszczącej się w zakresie zadań i kompetencji organów tej jednostki; c) w innych istotnych sprawach dotyczących społecznych, gospodarczych lub kulturowych więzi łączących tę wspólnotę. Ponadto przedmiotem referendum gminnego może być również: a) odwołanie wójta (burmistrza, prezydenta miasta); b) samoopodatkowanie się mieszkańców na cele publiczne mieszczące się w zakresie zadań i kompetencji organów gminy. Zgodnie z art. 55 Ustawy z dnia 15 września 2000 r. o referendum lokalnym (Dz.U. 2000 nr 88 poz. 985 z późn. zm.) referendum lokalne jest ważne, jeżeli wzięło w nim udział co najmniej 30% uprawnionych do głosowania, a w przypadku gdy dotyczy ono odwołania organu jednostki samorządu terytorialnego pochodzącego z wyborów bezpośrednich, jeśli uczestniczyło w nim nie mniej niż 3/5 liczby osób, które brały udział w wyborach, w jakich został wyłoniony organ, o którego odwołaniu się w nim decyduje. Przy tym wynik takiego referendum – zgodnie z art. 56 Ustawy z dnia 15 września 2000 r. o referendum lokalnym (Dz.U. 2000 nr 88 poz. 985 z późn. zm.) – jest rozstrzygający, jeżeli za jednym z rozwiązań w sprawie poddanej pod głosowanie oddano więcej niż połowę ważnych głosów, w przypadku zaś gdy jego przedmiotem było samoopodatkowania się mieszkańców na cele publiczne, jeśli za takim samoopodatkowaniem oddano co najmniej 2/3 ważnych głosów.
Uchwały podejmowane przez organy stanowiące jednostkę samorządu terytorialnego są przyjmowane zgodnie z procedurą określoną w odpowiednim statucie gminy, statucie miasta na prawach powiatu, statucie powiatu i statucie województwa. W stosunku do niektórych takich uchwał podmioty mające inicjatywę uchwałodawczą zostały wymienione w przepisach prawa. Ponadto inicjatywa uchwałodawcza przysługuje tu określonej liczbowo grupie mieszkańców danej wspólnoty samorządowej (jest to tzw. obywatelska inicjatywa uchwałodawcza)15. W związkach międzygminnych, powiatowo-gminnych i powiatowych uchwały są podejmowane przez zgromadzenie związku, bezwzględną większością głosów statutowej liczby członków takiego zgromadzenia. W przypadku związku międzygminnego, którego utworzenie nie było obligatoryjne, każdy, kto wchodzi w skład zgromadzenia związku, w ciągu 7 dni może wnieść pisemny sprzeciw do uchwały podjętej przez to zgromadzenie. Wniesienie takiego sprzeciwu powoduje wstrzymanie wykonania uchwały, której on dotyczy, i konieczność ponownego rozpatrzenia objętej tą uchwałą sprawy. Wniesienie kolejnego sprzeciwu – niezależnie do tego, jaki będzie wynik takiego ponownego rozpatrzenia – jest już jednak niedopuszczalne16. Uchwały organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego i ich związków podpisuje oraz kieruje do publikacji w wojewódzkim dzienniku urzędowym przewodniczący odpowiednio rady gminy, rady miasta, rady powiatu, rady województwa17 lub zgromadzenia związku.
Ustawy mogą być uchylane lub zmieniane (nowelizowane) w tej samej procedurze, jaka jest przewidziana dla ich przyjęcia. Zmiana ustawy polega na uchyleniu niektórych jej przepisów, zastąpieniu niektórych jej przepisów jakimiś innymi przepisami lub na dodaniu do niej jakichś nowych przepisów.
Ustawę nowelizuje się w Polsce bądź specjalnie przyjętą w tym celu ustawą zmieniającą, bądź tzw. przepisem zmieniającym zamieszczonym w jakiejś innej ustawie, która reguluje sprawy, jakie należą do zakresu przedmiotowego lub podmiotowego ustawy nowelizowanej, albo sprawy, które się z takimi sprawami wiążą. Przy tym nowelizacja powinna mieć w Polsce zawsze charakter wyraźny. To znaczy, że niedopuszczalna jest tu tzw. nowelizacja dorozumiana, polegająca na tym, że przyjmuje się nowy przepis mający zastąpić przepis dotychczasowy bez jednoczesnego wskazania, że dochodzi do zmiany prawa. W przypadku też gdy zmiany wprowadzane w jakiejś ustawie miałyby być liczne albo miałyby naruszać konstrukcję tej ustawy lub jej spójność albo gdy ustawa ta była już wielokrotnie nowelizowana, nie powinno się dokonywać jej nowelizacji, lecz wydaje się nową ustawę18. Ustawę regulującą dotychczas daną dziedzinę spraw uchyla się wtedy w całości, bez pozostawiania w mocy poszczególnych jej jednostek systematyzacyjnych, zwłaszcza pojedynczych przepisów19. Przy tym ilekroć uchyla się ustawę albo zawarty w niej przepis upoważniający, na podstawie którego doszło do wydania aktu wykonawczego, akt taki traci moc obowiązującą odpowiednio z dniem wejścia w życie ustawy uchylającej tę ustawę albo z dniem wejścia w życie przepisu uchylającego przepis zawierający upoważnienie do wydania tego aktu20. Wyjątkowo taki akt wykonawczy może zostać zachowany czasowo w mocy – tj. do dnia wejścia w życie przepisów wykonawczych wydanych na podstawie nowego albo zmienionego przepisu upoważniającego – jeśli nie jest niezgodny z nową albo ze znowelizowaną ustawą21. W przypadku uchylania ustawy głównej, jakiej wydanie było połączone z wydaniem tzw. ustawy „wprowadzającej”, w ustawie uchylającej tę pierwszą ustawę co do zasady nie zamieszcza się przepisu uchylającego tę drugą ustawę22.
Analogiczne zasady stosuje się w przypadku zmieniania lub uchylania aktów prawa miejscowego, rozporządzeń i aktów prawnych o charakterze wewnętrznym23.
W razie gdy doszło do wprowadzenia zmian w ustawie, rozporządzeniu, akcie prawa miejscowego lub akcie prawnym o charakterze wewnętrznym lub mu podobnym, ogłasza się, nie rzadziej niż raz na 12 miesięcy, tzw. tekst jednolity. Termin ogłoszenia tekstu jednolitego może być też wyznaczony aktem prawnym zmieniającym dany akt prawny. Tekst jednolity jest tekstem, jaki uwzględnia wszystkie zmiany, jakie zostały poczynione w treści danego aktu prawnego od daty jego ogłoszenia lub wydania, gdy nie był ogłaszany. W tekście jednolitym aktu prawnego, którego jakaś jednostka redakcyjna lub systematyzacyjna została uchylona, pozostawia się oznaczenie tej jednostki, opatrując je słowem „uchylony” (dawniej wyrazem „skreślony”). Przy uchylonych i zmienionych jednostkach redakcyjnych lub systematyzacyjnych podaje się przy tym w odnośnikach tytuły aktów prawnych, które je uchyliły/zmieniły. W takich odnośnikach omawia się też inne zmiany, do jakich doszło w tekście pierwotnym, w tym zmiany o charakterze wyłącznie formalnym (niemerytorycznym) i wynikające z orzeczeń wydanych przez Trybunał Konstytucyjny. W przypadku kolejnych tekstów jednolitych tego samego aktu prawnego w odnośnikach do tych tekstów omawia się tylko zmiany wprowadzone po ogłoszeniu ostatniego tekstu jednolitego takiego aktu. Teksty jednolite ustaw ogłasza Marszałek Sejmu. Teksty jednolite aktów prawa stanowionego innych niż ustawy są ogłaszane przez organ właściwy do wydania danego aktu lub reprezentanta/przewodniczącego takiego organu – tj. Marszałka Sejmu i Marszałka Senatu (w przypadku regulaminów Sejmu i Senatu), Prezesa Rady Ministrów (w przypadku aktów prawa stanowionego wydawanych przez Radę Ministrów), Przewodniczącego Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji (w przypadku aktów prawa stanowionego wydanych przez Krajową Radę Radiofonii i Telewizji). Tekst jednolity danego aktu prawnego ogłasza się w formie obwieszczenia – do którego tekst ten stanowi załącznik – w dzienniku urzędowym, w którym akt ten został ogłoszony24.
Błędy – zwłaszcza polegające na omyłkach pisarskich (takich jak np. błędy ortograficzne, literówki) – w tekstach ustaw i innych aktów normatywnych, jakie zostały ogłoszone w dziennikach urzędowych, można prostować. Sprostowanie nie może jednak prowadzić do wprowadzenia merytorycznej zmiany w dotychczasowej treści danego aktu prawnego. Dokonuje się go w formie obwieszczenia, jakie ogłasza się w tym samym dzienniku urzędowym, w którym ogłoszony był objęty nim akt prawny. Błędy w tekstach ustaw prostuje Marszałek Sejmu. Błędy w tekstach innych aktów normatywnych ogłoszonych w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej i Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” na ogół prostuje Prezes Rady Ministrów z własnej inicjatywy lub na wniosek właściwego organu. W przypadku aktów prawnych ogłoszonych w innych dziennikach urzędowych błędy w tych aktach prostują organy wydające te dzienniki25.
Akty pochodnego (wtórnego) prawa unijnego są przyjmowane przede wszystkim w tzw. procedurze ustawodawczej. Przy tym procedura ta może być zwykła i specjalna. Pierwsza polega na przyjęciu rozporządzenia, dyrektywy lub decyzji wspólnie przez Parlament Europejski i Radę Unii Europejskiej na wniosek Komisji Europejskiej – a w szczególnych przypadkach przewidzianych w unijnych traktatach – z inicjatywy grupy Państw Członkowskich lub Parlamentu Europejskiego, na zalecenie Europejskiego Banku Centralnego lub na wniosek Trybunału Sprawiedliwości lub Europejskiego Banku Inwestycyjnego26. Druga polega na przyjęciu rozporządzenia, dyrektywy lub decyzji – w szczególnych przypadkach przewidzianych w unijnych traktatach – przez Parlament Europejski z udziałem Rady Unii Europejskiej lub przez Radę Unii Europejskiej z udziałem Parlamentu Europejskiego.
Akty unijnego prawa pochodnego (wtórnego) są uzasadniane, w tym pod względem nienaruszania przez nie zasady pomocniczości (subsydiarności)27 i proporcjonalności28, oraz odnoszą się do propozycji, inicjatyw, zaleceń, wniosków lub opinii, jakich obligatoryjne lub fakultatywne sporządzenie przewidziane jest w unijnych traktatach. Do opinii takich należą zwłaszcza ewentualne opinie powstałe w ramach obowiązkowych konsultacji z parlamentami narodowymi co do naruszania przez dany akt unijnego prawa pochodnego zasady pomocniczości (subsydiarności)29 oraz opinie wydawane w wyniku obowiązkowych lub nieobowiązkowych konsultacji z Komitetem Ekonomiczno-Społecznym i Komitetem Regionów oraz Europejskim Bankiem Centralnym. Ogólny obowiązek prowadzenia szerokich konsultacji, jakie, w stosownym przypadku, powinny uwzględniać wymiar regionalny i lokalny przewidywanych działań, spoczywa przy tym na Komisji Europejskiej – za wyjątkiem sytuacji szczególnie pilnych.
Projekt aktu prawnego, jaki ma zostać przyjęty w zwykłej procedurze ustawodawczej, przedstawia się Parlamentowi Europejskiemu i Radzie Unii Europejskiej30. Prace nad takim projektem toczą się następnie w tzw. czytaniach, których liczba zależy od tego, w jaki sposób ustosunkuje się do niego Parlament Europejski, Rada Unii Europejskiej i Komisja Europejska.
W czytaniu pierwszym Parlament Europejski uchwala swoje stanowisko i przekazuje je Radzie Unii Europejskiej. Jeżeli Rada UE zatwierdzi stanowisko Parlamentu Europejskiego, akt prawny zostaje przyjęty w brzmieniu, które odpowiada stanowisku Parlamentu Europejskiego. Jeżeli Rada UE nie podziela stanowiska Parlamentu Europejskiego, zajmuje własne stanowisko i przekazuje je Parlamentowi Europejskiemu, informując go w pełni o powodach swojego stanowiska. Również Komisja Europejska informuje wtedy Parlament Europejski w pełni o swoim stanowisku i dochodzi do tzw. drugiego czytania.
W drugim czytaniu, jeżeli w terminie trzech miesięcy od przekazania mu stanowiska zajętego przez Radę Unii Europejskiej Parlament Europejski: a) zatwierdzi stanowisko Rady UE zajęte w pierwszym czytaniu lub nie wypowie się – dany akt prawny uważa się za przyjęty w brzmieniu, które odpowiada temu stanowisku; b) odrzuci, większością głosów jego członków, stanowisko Rady UE zajęte w pierwszym czytaniu – proponowany akt prawny uważa się za nieprzyjęty; c) zaproponuje większością głosów jego członków poprawki do stanowiska Rady UE zajętego w pierwszym czytaniu – zmieniony w ten sposób tekst aktu prawnego przekazywany jest Radzie UE i Komisji Europejskiej, która wydaje opinię w przedmiocie tych poprawek. Jeżeli w terminie trzech miesięcy od otrzymania poprawek Parlamentu Europejskiego Rada UE, stanowiąc większością kwalifikowaną31, a gdy poprawki te zostały zaopiniowane negatywnie przez Komisję Europejską, jednomyślnie: a) przyjmie wszystkie te poprawki – dany akt prawny uważa się za przyjęty w kształcie uwzględniającym te poprawki; b) nie przyjmie wszystkich poprawek – przewodniczący Rady UE w porozumieniu z przewodniczącym Parlamentu Europejskiego w terminie sześciu tygodni zwołuje komitet pojednawczy. Przy tym termin trzech miesięcy na ustosunkowanie się Parlamentu Europejskiego do stanowiska Rady UE i na ustosunkowanie się Rady UE do poprawek Parlamentu Europejskiego może być tu przedłużany o nie więcej niż miesiąc z inicjatywy Parlamentu Europejskiego lub Rady UE. Wydłużony z inicjatywy tych organów może też zostać – nie więcej niż o dwa tygodnie – termin na zwołanie komitetu pojednawczego.
Zadaniem komitetu pojednawczego, w którego skład wchodzą członkowie Rady Unii Europejskiej lub ich przedstawiciele oraz taka sama liczba członków reprezentujących Parlament Europejski, jest doprowadzenie do wypracowania wspólnego projektu aktu prawnego. W jego pracach uczestniczy też Komisja Europejska, która ma za zadanie podejmować wszelkie niezbędne inicjatywy na rzecz zbliżenia stanowiska Parlamentu Europejskiego i stanowiska Rady UE. Jeżeli komitetowi pojednawczemu, w terminie sześciu tygodni od daty jego zwołania, uda się zatwierdzić wspólny projekt aktu prawnego, większością kwalifikowaną członków Rady UE lub ich przedstawicieli oraz większością głosów członków reprezentujących w nim Parlament Europejski, to dochodzi do tzw. trzeciego czytania. W przeciwnym razie proponowany akt prawny uważa się za nieprzyjęty. Wspomniany termin sześciu tygodni może przy tym zostać wydłużony o nie więcej niż dwa tygodnie z inicjatywy Parlamentu Europejskiego lub Rady UE.
W trzecim czytaniu, w ciągu sześciu tygodni od zatwierdzenia wspólnego projektu aktu prawnego przez komitet pojednawczy, Parlament Europejski i Rada Unii Europejskiej mogą przyjąć taki projekt. Parlament Europejski stanowi tu większością oddanych głosów, a Rada UE większością kwalifikowaną. W razie gdy nie uczynią one tego, proponowany akt prawny uważa się za nieprzyjęty. Z inicjatywy Parlamentu Europejskiego lub Rady UE wspomniany termin sześciu tygodni może też zostać przedłużony o nie więcej niż dwa kolejne tygodnie.
Rada Unii Europejskiej może zmienić wniosek Komisji Europejskiej o przyjęcie aktu prawnego w procedurze ustawodawczej jedynie jednomyślnie. Nie dotyczy to jednak postępowania w ramach komitetu pojednawczego, w jakim jej członkowie lub przedstawiciele dochodzą wraz z członkami reprezentującymi Parlament Europejski do porozumienia w sprawie wspólnego projektu aktu prawnego, oraz przyjmowania przez nią później takiego projektu wraz z Parlamentem Europejskim w trzecim czytaniu. Komisja Europejska może zmienić swój projekt w każdej chwili aż do momentu, w jakim dojdzie do przyjęcia proponowanego aktu prawnego.
Jeśli proponowany akt prawny jest poddawany zwykłej procedurze ustawodawczej nie na wniosek Komisji Europejskiej, lecz z inicjatywy grupy Państw Członkowskich, na zalecenie Europejskiego Banku Centralnego lub na wniosek Trybunału Sprawiedliwości, Parlament Europejski i Rada Unii Europejskiej przekazują projekt takiego aktu wraz ze stanowiskami, jakie zajęły w pierwszym i drugim czytaniu, Komisji Europejskiej. Komisja ta nie ustosunkowuje się tu natomiast do proponowanego aktu prawnego w pierwszym czytaniu. Parlament Europejski lub Rada UE mogą jednak zwrócić się do niej o opinię na jego temat. Może ona również wydać taką opinię z własnej inicjatywy. Gdy dojdzie do zwołania komitetu pojednawczego, jest ona ponadto uprawniona, gdy uzna to za niezbędne, uczestniczyć w pracach tego komitetu. Jeśli też negatywnie zaopiniuje ona w drugim czytaniu poprawki Parlamentu Europejskiego, jakie zgłosił on do stanowiska zajętego przez Radę UE w pierwszym czytaniu (która nie zgadzała się ze stanowiskiem, jakie uchwalił on w tym czytaniu), to Rada UE nie stanowi w przedmiocie tych poprawek jednomyślnie, a jedynie większością kwalifikowaną.
Akty prawne przyjęte zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą są podpisywane przez przewodniczącego Parlamentu Europejskiego i przewodniczącego Rady Unii Europejskiej. Akty prawne przyjęte w specjalnej procedurze ustawodawczej są podpisywane przez przewodniczącego instytucji, która je przyjęła. Akty prawne przyjęte w procedurze ustawodawczej publikuje się w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej. Wchodzą one w życie z dniem w nich określonym, a w jego braku dwudziestego dnia po ich publikacji32.
Zalecenia są wydawane przez Radę Unii Europejskiej – w przypadkach, gdy traktaty unijne przewidują przyjmowanie przez nią aktów unijnego prawa pochodnego na wniosek Komisji Europejskiej, na wniosek tej komisji, a w dziedzinach, w których do przyjęcia aktu unijnego prawa pochodnego wymagana jest jednomyślność, jednomyślnie – i Komisję Europejską, a w szczególnych przypadkach przewidzianych w unijnych traktatach również przez Europejski Bank Centralny33. Ten ostatni może też w dziedzinach podlegających jego kompetencji przedkładać opinie właściwym instytucjom, organom lub jednostkom organizacyjnym Unii Europejskiej bądź władzom krajowym34. Zalecenia publikuje się w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej w serii L. Europejski Bank Centralny może zadecydować o opublikowaniu wydanych przez siebie zaleceń i opinii35.
Literatura:
1 Zgodnie z art. 113 zd. 2 i art. 124 Konstytucji RP oraz art. 172 ust. 2 Regulaminu Sejmu i art. 36 ust. 2 Regulaminu Sejmu „jeżeli wymaga tego dobro państwa, Sejm (Senat) może bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (senatorów) uchwalić tajność obrad”, „Sejm, na wniosek Prezydium Sejmu lub co najmniej 30 posłów, może uchwalić tajność obrad, jeżeli wymaga tego dobro Państwa”, „Senat na wniosek Marszałka Senatu lub co najmniej 10 senatorów może uchwalić tajność obrad, jeżeli wymaga tego dobro państwa. Uchwałę w tej sprawie Senat podejmuje bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów”.
2 Zob. art. 172 ust. 1 zd. 2 Regulaminu Sejmu: „Jawność posiedzeń Sejmu zapewnia się w szczególności poprzez: 1) wcześniejsze informowanie opinii publicznej o posiedzeniach Sejmu, 2) umożliwienie prasie, radiu i telewizji sporządzania sprawozdań z posiedzeń Sejmu, 3) umożliwienie publiczności obserwowania obrad Sejmu z galerii w sali posiedzeń Sejmu, na zasadach określonych przez Marszałka Sejmu w przepisach porządkowych”.
3 Zgodnie z art. 123 ust. 1 Konstytucji RP „Rada Ministrów może uznać uchwalony przez siebie projekt ustawy za pilny, z wyjątkiem projektów ustaw podatkowych, ustaw dotyczących wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej [Polskiej], Sejmu, Senatu oraz organów samorządu terytorialnego, ustaw regulujących ustrój i właściwość władz publicznych, a także kodeksów”.
4 Uzasadnienie projektu ustawy powinno: a) wyjaśniać potrzebę i cel wydania ustawy; b) przedstawiać rzeczywisty stan w dziedzinie, która ma zostać unormowana; c) wykazywać różnicę pomiędzy dotychczasowym a projektowanym stanem prawnym; d) przedstawiać przewidywane skutki społeczne, gospodarcze, finansowe i prawne; e) wskazywać źródła finansowania, jeżeli projekt ustawy pociąga za sobą obciążenie budżetu państwa lub budżetów jednostek samorządu terytorialnego; f) przedstawiać założenia projektów podstawowych aktów wykonawczych; g) zawierać oświadczenie o zgodności projektu ustawy z prawem Unii Europejskiej albo oświadczenie, że przedmiot projektowanej regulacji nie jest objęty prawem Unii Europejskiej; h) zawierać przedstawienie możliwości podjęcia alternatywnych w stosunku do uchwalenia projektowanej ustawy środków umożliwiających osiągnięcie zamierzonego celu, ze wskazaniem, czy środki te zostały podjęte, a w przypadku ich podjęcia przedstawienie osiągniętych wyników; i) zawierać szczegółowe wyjaśnienie potrzeby wejścia w życie projektowanej ustawy albo jej poszczególnych przepisów w terminie krótszym niż 14 dni od dnia ogłoszenia, jeżeli projekt ustawy przewiduje takie postanowienia. W przypadku projektów ustaw, które dotyczą majątkowych praw i obowiązków przedsiębiorców lub praw i obowiązków przedsiębiorców wobec organów administracji publicznej jako odrębną część uzasadnienia przedstawia się ocenę przewidywanego wpływu projektu ustawy na działalność mikroprzedsiębiorców oraz małych i średnich przedsiębiorców. Uzasadnienie projektu ustawy powinno zawierać również wyniki przeprowadzanych konsultacji oraz informować o przedstawionych wariantach i opiniach, w szczególności jeżeli obowiązek zasięgania takich opinii wynika z przepisów jakiejś ustawy (komisyjne i poselskie projekty ustaw, w stosunku do których nie przeprowadzono konsultacji, Marszałek Sejmu – przed skierowaniem ich do pierwszego czytania – kieruje do konsultacji w trybie i na zasadach określonych w odpowiednich ustawach). Uzasadnienie projektu ustawy wniesionego przez Radę Ministrów powinno ponadto zawierać m.in. ocenę przewidywanych skutków społeczno-gospodarczych. Należy też do niego dołączyć projekty podstawowych aktów wykonawczych – zob. art. 34 Regulamin Sejmu, § 27-30 Uchwały nr 190 Rady Ministrów z dnia 29 października 2013 r. – Regulamin pracy Rady Ministrów (M.P. 2013 poz. 979 z późn. zm.) i § 12 Załącznika do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej” (Dz.U. 2002 nr 100 poz. 908 z późn. zm.).
Przygotowanie rządowych projektów ustaw – poza konsultowaniem ich zawartości ze środowiskami społecznymi – jest poprzedzone też często pracami wewnątrz danego ministerstwa (resortu) i konsultacjami międzyministerialnymi (międzyresortowymi) oraz zasięgnięciem opinii Rady Legislacyjnej, jaka działa przy Prezesie Rady Ministrów. Takie projekty są także uzgadniane pod względem prawnym z Rządowym Centrum Legislacji – zob. § 31-52 Uchwały nr 190 Rady Ministrów z dnia 29 października 2013 r. – Regulamin pracy Rady Ministrów (M.P. 2013 poz. 979 z późn. zm.).
5 Zob. art. 34 ust. 9 Regulaminu Sejmu.
6 Zgodnie z art. 37 ust. 2 i 3 Regulaminu Sejmu „pierwsze czytanie na posiedzeniu Sejmu [in pleno] przeprowadza się w odniesieniu do projektów ustaw: o zmianie Konstytucji [RP], budżetowych, podatkowych, dotyczących wyboru Prezydenta, Sejmu i Senatu oraz organów samorządu terytorialnego, regulujących ustrój i właściwość władz publicznych, a także kodeksów”, „Marszałek Sejmu może skierować do pierwszego czytania na posiedzeniu Sejmu również inne projekty ustaw, jeżeli przemawiają za tym ważne względy”.
7 Wyjątkowo – w szczególnie uzasadnionych przypadkach – można w ogóle nie kierować projektu ustawy do komisji sejmowych – zob. art. 51 Regulaminu Sejmu.
8 Zazwyczaj wystarczająca jest tu tzw. większość zwykła. W przypadku niektórych rodzajów ustaw może być to jednak większość bezwzględna, a nawet kwalifikowana. Większość zwykła (względna) oznacza więcej głosów za niż przeciw, podczas gdy głosy wstrzymujące się nie są brane pod uwagę. Większość bezwzględna oznacza więcej głosów za niż głosów przeciw oraz głosów wstrzymujących się albo więcej głosów za niż połowa głosów oddanych lub też – choć rzadziej się tak przyjmuje – co najmniej tyle głosów za, ile stanowi połowa oddanych głosów plus jeden. Większość kwalifikowana oznacza większość większą od większości bezwzględnej, ale mniejszą od większości absolutnej, czyli np. 3/5, 2/3, 3/4 itp. oddanych głosów lub głosów, jakie przysługują w sumie wszystkim członkom danego organu. Większość absolutna (jednomyślność) oznacza 100% głosów za, ewentualnie bez uwzględniania głosów wstrzymujących się.
9 Tekst uchwalonej przez Sejm ustawy potwierdzony swoim podpisem Marszałek Sejmu przesyła też Prezydentowi RP – zob. art. 52 ust. 1 Regulaminu Sejmu.
10 Wyrażenie zgody na ratyfikację takiej umowy przez Polskę może się też odbyć się w referendum ogólnokrajowym, którego wynik będzie wiążący wówczas, gdy weźmie w nim udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania. Formę wyrażenia zgody (ustawa przyjęta przez Sejm i Senat kwalifikowaną większością głosów czy referendum) wybiera Sejm, podejmując w tej kwestii uchwałę bezwzględną większością oddanych głosów w obecności co najmniej 230 posłów.
11 Weto może być albo absolutne (bezwzględne), albo zawieszające. Weto absolutne powoduje, że zawetowaną ustawę uważa się za nieprzyjętą. Weto zawieszające polega na tym, że parlament może je – jakąś określoną większością głosów – odrzucić. Dawniej prawo do korzystania z weta absolutnego przysługiwało monarchom. Dzisiaj w państwach demokratycznych prezydenci posiadają weto o charakterze zawieszającym. W niektórych krajach, jak np. w Szwajcarii, spotykane jest także weto ludowe, tzn. obywatele mogą zainicjować tam przeprowadzenie referendum, którego wynik zdecyduje o przyjęciu lub odrzuceniu danej ustawy.
12 Jest to wówczas tzw. kontrola o charakterze prewencyjnym, ponieważ następuje ona jeszcze przed ogłoszeniem ustawy w dzienniku urzędowym i jej wejściem w życie. W Polsce na wniosek Prezydenta RP w ramach kontroli prewencyjnej poza samymi ustawami mogą być też badane umowy międzynarodowe przed ich przez niego ratyfikowaniem (zob. art. 133 ust. 2 Konstytucji RP).
Po ogłoszeniu ustawy w dzienniku urzędowym kontrola jej zgodności z konstytucją ma charakter następczy. W Polsce do wystąpienia z wnioskiem o zbadanie zgodności ustawy, rozporządzenia, ratyfikowanej umowy międzynarodowej, aktów prawnych wydawanych przez centralne organy państwowe z aktem wyższego rzędu w ramach kontroli następczej są uprawnieni: Prezydent RP, Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, Prezes Rady Ministrów, 50 posłów, 30 senatorów, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, Prokurator Generalny, Prezes Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich, a w ograniczonym przedmiotowo zakresie także Krajowa Rada Sądownictwa, organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego, ogólnokrajowe organy związków zawodowych oraz ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców i organizacji zawodowych, kościoły i inne związki wyznaniowe (zob. art. 191 Konstytucji RP). Ponadto każdy sąd (skład orzekający) może w Polsce przedstawić Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne w wyżej wymienionym zakresie, jeżeli od odpowiedzi na takie pytanie zależy rozstrzygnięcie sprawy, jaka jest przez niego rozpoznawana (zob. art. 193 Konstytucji RP). Każdy zaś, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, po wyczerpaniu innych przysługujących mu środków zaskarżenia może w terminie 3 miesięcy wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją RP ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji RP (zob. art. 79 Konstytucji RP).
Trybunał Konstytucyjny – przy orzekaniu w ich przedmiocie – jest związany zakresem zaskarżenia wskazanym we wniosku, pytaniu prawnym albo skardze konstytucyjnej, jaki obejmuje wskazanie kwestionowanego aktu prawnego lub jego części (określenie przedmiotu kontroli) oraz sformułowanie zarzutu niezgodności z Konstytucją RP, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą (wskazanie wzorca kontroli). Przy tym bada on zarówno treść zakwestionowanego aktu prawnego, jak i kompetencje oraz dochowanie trybu wymaganego przepisami prawa do jego wydania lub zawarcia i ratyfikowania, gdy stanowi on umowę międzynarodową (zob. art. 67 i 68 Ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (Dz.U. 2016 poz. 2072)). Przy tym do dnia wydania przez niego wyroku domniemuje się, że akt prawny ogłoszony w odpowiednim dzienniku urzędowym jest aktem prawnym zgodnym z aktami wyższego rzędu, jakie zostały przyjęte w przepisanej prawem procedurze.
Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z aktem wyższego rzędu aktu prawego, na podstawie którego zostało wydane prawomocne orzeczenie sądowe, ostateczna decyzja administracyjna lub inne rozstrzygnięcie, stanowi w Polsce podstawę do wznowienia postępowania albo uchylenia takiej decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego rodzaju postępowania (zob. art. 190 ust. 4 Konstytucji RP). W razie też gdy na skutek przyjęcia aktu prawa stanowionego, którego niezgodność została stwierdzona takim orzeczeniem, lub wydanego na podstawie takiego aktu prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji administracyjnej została wyrządzona komuś szkoda, odpowiednio Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego są obowiązane do jej naprawienia – zob. art. 4171 § 1 i 2 Kodeksu cywilnego.
Kontroli zgodności aktów prawa miejscowego z aktami wyższego rzędu nie dokonuje w Polsce Trybunał Konstytucyjny, lecz sądy administracyjne (zob. art. 184 Konstytucji RP).
13 Zgodnie z art. 53 Regulaminu Sejmu „o powziętych przez Sejm uchwałach Marszałek Sejmu zawiadamia Prezydenta, Marszałka Senatu i Prezesa Rady Ministrów oraz przesyła im podpisane przez siebie teksty uchwał”.
14 Zob. art. 125 Konstytucji RP.
15 Zob. art. 41a Ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. 1990 nr 16 poz. 95 z późn. zm.), art. 42a Ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz.U. 1998 nr 91 poz. 578 z późn. zm.) i art. 89a Ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (Dz.U. 1998 nr 91 poz. 576 z późn. zm.).
16 Zob. art. 71 i 72 Ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. 1990 nr 16 poz. 95 z późn. zm.) oraz art. 70 Ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz.U. 1998 nr 91 poz. 578 z późn. zm.).
17 Zob. art. 43 Ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz.U. 1998 nr 91 poz. 578 z późn. zm.) i art. 89 ust. 2 Ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (Dz.U. 1998 nr 91 poz. 576 z późn. zm.).
18 Zob. § 3 ust. 3 i § 82-97 Załącznika do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej” (Dz.U. 2002 nr 100 poz. 908 z późn. zm.).
19 Używając w nowej ustawie zwrotu: „Traci moc ustawa … [podanie pełnego tytuł ustawy, jaka ma zostać zastąpiona]” – zob. § 40 Załącznika do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej” (Dz.U. 2002 nr 100 poz. 908 z późn. zm.).
20 Zob. § 32 ust. 1 Załącznika do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej” (Dz.U. 2002 nr 100 poz. 908 z późn. zm.).
21 Wówczas też zgodnie z § 33 Załącznika do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej” (Dz.U. 2002 nr 100 poz. 908 z późn. zm.) używa się w ustawie uchylającej lub zmieniającej przepis upoważniający następującego zwrotu: „Dotychczasowe przepisy wykonawcze wydane na podstawie art. … ustawy, o której mowa w art. … [podanie artykułu uchylającego dotychczasową ustawę], zachowują moc do dnia wejścia w życie przepisów wykonawczych wydanych na podstawie art. … niniejszej ustawy, jednak nie dłużej niż … [oznaczenie dnia albo okresu wyrażonego w miesiącach].” w przypadku zachowywania czasowo w mocy aktu wykonawczego wydanego na podstawie uchylanego przepisu upoważniającego oraz „Dotychczasowe przepisy wykonawcze wydane na podstawie art. … ustawy zmienianej w art. … [podanie artykułu wprowadzającego zmiany w dotychczasowej ustawie], zachowują moc do dnia wejścia w życie przepisów wykonawczych wydanych na podstawie art. … ustawy zmienianej w art. … [podanie artykułu wprowadzającego zmiany w dotychczasowej ustawie], w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, jednak nie dłużej niż … [oznaczenie dnia albo okresu wyrażonego w miesiącach].” w przypadku zachowywania czasowo w mocy aktu wykonawczego wydanego na podstawie zmienianego przepisu upoważniającego.
22 Zob. § 50 Załącznika do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej” (Dz.U. 2002 nr 100 poz. 908 z późn. zm.).
23 Zob. § 132, 141 i 143 Załącznika do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej” (Dz.U. 2002 nr 100 poz. 908 z późn. zm.).
Uchylić rozporządzenie i zarządzenie ministra oraz przewodniczącego określonego w ustawie komitetu, który został powołany w skład Rady Ministrów, może również Rada Ministrów uchwałą podjętą na wniosek jej Prezesa (zob. art. 149 ust. 2 zd. 2 Konstytucji RP). Przy tym takie uchwały Rady Ministrów podlegają ogłoszeniu odpowiednio w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej i dziennikach urzędowych ministrów kierujących działami administracji rządowej lub dziennikach urzędowych przewodniczących określonych w ustawach komitetów będących członkami Rady Ministrów (zob. art. 9 ust. 1 pkt 7 i art. 12 ust. 1 pkt 2 Ustawy z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (Dz.U. 2000 nr 62 poz. 718 z późn. zm.)).
24 Zob. § 98-110 Załącznika do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej” (Dz.U. 2002 nr 100 poz. 908 z późn. zm.) i art. 16 ust. 1, 3 i 4 Ustawy z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (Dz.U. 2000 nr 62 poz. 718 z późn. zm.).
25 Zob. § 111-114 Załącznika do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej” (Dz.U. 2002 nr 100 poz. 908 z późn. zm.) oraz art. 17 Ustawy z dnia 20 lipca
2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (Dz.U. 2000 nr 62 poz. 718 z późn. zm.).
Błędy w umowie międzynarodowej polegające na niezgodności między wersjami językowymi, w których taką umowę sporządzono, błędy w tłumaczeniu umowy międzynarodowej na język polski polegające na jego niezgodności z taką umową sporządzoną w języku obcym oraz błędy w oświadczeniu rządowym dotyczącym umowy międzynarodowej prostuje, w formie obwieszczenia, minister, który występował z wnioskiem o ogłoszenie danej umowy międzynarodowej w dzienniku urzędowym – zob. art. 18b Ustawy z dnia 14 kwietnia 2000 r. o umowach międzynarodowych (Dz.U. 2000 nr 39 poz. 443 z późn. zm.).
26 Odnośnie do poszczególnych instytucji (organów) Unii Europejskiej, w tym ich składu i kompetencji, zob. Rozdział III Apendyksu (Ustrój polityczny Unii Europejskiej).
27 Zgodnie z tą zasadą w dziedzinach, które nie należą do jej wyłącznej kompetencji, Unia Europejska może podejmować działania tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele zamierzonego przez nią działania nie mogą zostać osiągnięte w sposób wystarczający przez Państwa Członkowskie (na ich poziomie centralnym lub regionalnym albo lokalnym), i tylko wtedy, gdy ze względu na rozmiary lub skutki takiego działania możliwe jest lepsze osiągnięcie tych celów na jej poziomie.
28 Zgodnie z tą zasadą zakres i forma działania Unii Europejskiej nie mogą wykraczać poza to, co jest konieczne do osiągnięcia celów zakreślonych w unijnych traktatach.
29 W przedmiocie wymogu przeprowadzania konsultacji z parlamentami narodowymi co do zgodności aktu unijnego prawa pochodnego z zasadą pomocniczości (subsydiarności) zob. ostatnie akapity Rozdziału III Apendyksu (Ustrój polityczny Unii Europejskiej).
30 Jeżeli traktaty unijne nie określają rodzaju przyjmowanego aktu, wyboru w tym względzie dokonuje się w poszanowaniu obowiązujących procedur oraz zasady proporcjonalności.
31 Wynosi ona co najmniej 55% członków Rady UE, jednak nie mniej niż piętnastu z nich, reprezentujących Państwa Członkowskie, których łączna liczba ludności stanowi co najmniej 65% ludności Unii Europejskiej. Przy tym mniejszość blokująca musi obejmować co najmniej czterech członków Rady UE, w przeciwnym bowiem razie uznaje się, że większość kwalifikowana została osiągnięta. Jeśli Rada UE nie stanowi na wniosek Komisji Europejskiej lub Wysokiego Przedstawiciela Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa, większość kwalifikowana wynosi co najmniej 72% członków Rady UE reprezentujących Państwa Członkowskie, których łączna liczba ludności stanowi co najmniej 65% ludności Unii Europejskiej.
W przypadku gdy w zastosowaniu unijnych traktatów nie wszyscy członkowie Rady UE biorą udział w głosowaniu, większość kwalifikowana wynosi co najmniej 55% członków Rady UE reprezentujących uczestniczące w niej Państwa Członkowskie, których łączna liczba ludności stanowi co najmniej 65% ludności tych państw. Przy tym mniejszość blokująca musi obejmować co najmniej minimalną liczbę członków Rady UE reprezentujących ponad 35% ludności uczestniczących w niej Państw Członkowskich plus jeden członek, w przeciwnym bowiem razie uznaje się, że większość kwalifikowana została osiągnięta. Jeśli Rada UE nie stanowi na wniosek Komisji Europejskiej lub Wysokiego Przedstawiciela Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa, większość kwalifikowana wynosi co najmniej 72% członków Rady UE reprezentujących uczestniczące w niej Państwa Członkowskie, których łączna liczba ludności stanowi co najmniej 65% ludności tych państw.
32 Zob. art. 289 i 293-297 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, art. 5 Traktatu o Unii Europejskiej oraz Protokół (nr 2) w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności do Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.
Odnośnie do procedury (zwykłej i uproszczonej), w jakiej mogą być zmieniane unijne traktaty, zob. art. 48 Traktatu o Unii Europejskiej.
33 Zob. art. 132 ust. 1 tiret trzecie i art. 292 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.
34 Zob. art. 127 ust 4 i art. 132 ust. 1 tiret trzecie Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.
Europejski Bank Centralny uprawniony jest również do wydawania decyzji i rozporządzeń – zob. art. 132 ust. 1 tiret pierwsze i drugie Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.
35 To samo dotyczy wydanych przez niego decyzji – zob. art. 132 ust. 2 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.