Teksty różnych aktów prawnych, zawartość dotychczas wydanych orzeczeń sądowych i decyzji administracyjnych, inne dokumenty urzędowe, opracowania doktrynalne, prawo obce, materiały przygotowawcze: ich rodzaje i argumenty przemawiające na korzyść i niekorzyść sięgania do nich.
Z wykładnią prawa ściśle wiąże się kwestia materiałów, jakie mogą zostać na jej użytek wykorzystane. Do ustalenia znaczenia językowego danego wyrażenia, określenia celu, jaki przyświeca danej regulacji prawnej tudzież odkrycia kontekstu, w jakim to wyrażenie czy regulacja się znajduje, przydatne mogą się okazać w szczególności: a) teksty różnych aktów prawnych;
b) orzeczenia sądów krajowych i unijnych tudzież inne krajowe i unijne dokumenty urzędowe, zwłaszcza zawierające rezultaty wykładni legalnej i autentycznej; c) opinie doktryny prawniczej; d) prawo obce, w tym przede wszystkim zagraniczne akty prawne i zagraniczne orzeczenia sądowe; e) opracowania z zakresu pozaprawnej wiedzy naukowej; f) tzw. materiały przygotowawcze.
W celu przeprowadzenia wykładni jakiegoś aktu prawnego (lub orzeczenia sądowego albo innego jeszcze tekstu prawnego) lub jego fragmentu można sięgać do innych aktów prawnych, zwłaszcza należących do tej samej dziedziny (gałęzi) prawa. W takich aktach po pierwsze mogą być obecne definicje pojęć, jakie występują w interpretowanym tekście prawnym, lub znaczenie tych pojęć może być w nich, z racji kontekstu, w jakim zostały użyte, jaśniejsze. Po drugie w aktach takich mogą się znajdować lub dawać z nich wywnioskować ogólne zasady prawa lub cele i wartości, jakie są realizowane/chronione prawem i jakie mogą mieć przełożenie na sposób rozumienia interpretowanego tekstu prawnego. Po trzecie zawartość aktów prawnych, jakie obowiązywały w przeszłości i jakie zostały następnie uchylone lub zmienione, może dostarczać informacji na temat tego, co nie było celem regulacji prawnej, jaka je zastąpiła, a także wskazywać na cele/wartości, jakie obecnie nie są przez prawo promowane.
Przy tym w odniesieniu do najważniejszych aktów prawnych istnieją ich oficjalne publikatory. W Polsce jest tak w przypadku wszystkich aktów prawnych zaliczanych do prawa powszechnie obowiązującego oraz części aktów prawnych o charakterze wewnętrznym. Konstytucja RP, ustawy o zmianie Konstytucji, ustawy, rozporządzenia z mocą ustawy, rozporządzenia i ratyfikowane umowy międzynarodowe są oficjalnie publikowane w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, akty prawa miejscowego w wojewódzkich dziennikach urzędowych, a akty prawne o charakterze wewnętrznym w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”, dziennikach urzędowych ministrów kierujących działami administracji rządowej, dziennikach urzędowych wchodzących w skład Rady Ministrów przewodniczących określonych w ustawach komitetów i dziennikach urzędowych urzędów centralnych1. To samo dotyczy oficjalnie sporządzonych tekstów jednolitych tych aktów. W razie też wystąpienia rozbieżności między tekstem aktu prawnego, jaki został opublikowanych w którymś z ww. dzienników, a tekstem, jaki akt ten miał w momencie przyjmowania go przez dany organ, należy ją – jak się wydaje – rozstrzygać na korzyść tego pierwszego tekstu do czasu, do kiedy nie zostanie on sprostowany lub znowelizowany – tj. przynajmniej wówczas, gdy na taką rozbieżność powołuje się jednostka w sporze z państwem lub jednostką samorządu terytorialnego. Tekst aktu prawnego opublikowanego w dzienniku urzędowym zwykło się przy tym określać mianem tekstu autentycznego: ma on bowiem pierwszeństwo w razie jego niezgodności z tekstem tego samego aktu prawnego udostępnionym gdzie indziej2.
Ponadto dostęp do zawartości aktów prawnych daje w Polsce wiele nieoficjalnych stron internetowych oraz elektroniczne bazy danych typu LEX, LEX Kancelaria Podatkowa, Legalis lub bezpłatny ISAP (Internetowy System Aktów Prawnych)3 i GOFIN.PL4 tudzież w części nieodpłatny serwis ArsLege5. Zawsze należy się jednak upewnić, czy źródło, z jakiego się tu korzysta, udostępnia aktualne teksty aktów prawnych w ich ujednoliconej wersji, i to również wtedy, gdy nie zostały jeszcze oficjalnie sporządzone teksty jednolite tych aktów. Ergo, powinno się sprawdzić, czy źródło to na bieżąco sprawdza, które akty prawne jeszcze obowiązują, a które zostały już uchylone, oraz śledzi historię zmian, jakie zostały w tych aktach poczynione od momentu ich uchwalenia/wydania, samemu nanosząc takie zmiany na ich teksty do czasu ogłoszenia ich oficjalnego tekstu jednolitego. Poza tym warto korzystać ze źródeł, które podają informacje na temat tego, że w treści danego aktu prawnego była zmiana wraz z podaniem daty wejścia w życie poszczególnych zmian oraz dostępem do zawartości postanowień, jakie zostały w wyniku takich zmian zmodyfikowane lub uchylone.
Akty prawa unijnego są oficjalnie publikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej, jaki wydawany jest przez Urząd Oficjalnych Publikacji Komisji Europejskiej6. Mają one tyle wersji językowych, ile jest języków urzędowych w Unii Europejskiej (obecnie 24), przy czym wszystkie te wersje są uważane za autentyczne. Tekst jednolity (z naniesieniem poprawek i uzupełnień oraz poczynionych sprostowań) danego aktu prawnego nazywa się tu wersją skonsolidowaną takiego aktu. W przypadku umów międzynarodowych sporządzanych w wielu wersjach językowych z reguły wskazuje się na to, która lub które z tych wersji mają być uważane za autentyczne („oficjalne”). W sytuacji gdy ich autentycznych wersji językowych jest więcej niż jedna, określa się też czasem, która z takich wersji ma być rozstrzygająca w razie, gdyby okazało się, że różnią się one między sobą.
Przy dokonywaniu wykładni prawa można także korzystać z uzasadnień dołączonych do dotychczas wydanych wyroków sądowych. W takich uzasadnieniach nie tylko można znaleźć gotowe propozycje wykładni poszczególnych przepisów prawa lub rozumienia któregoś z wcześniejszych orzeczeń sądowych, ale często też dyrektywy wykładni I i II stopnia, jakie zdaniem sędziów powinno się stosować w danej dziedzinie (gałęzi) lub porządku prawnym. Ponadto w uzasadnieniach takich mogą zostać wskazane różne cele i wartości, jakie w danym systemie lub podsystemie prawa uznaje się za godne ochrony/realizacji tudzież rodzaje argumentów i sposoby argumentacji, jakimi wolno się posługiwać w takim systemie/podsystemie. Poszczególne orzeczenia sądowe można znaleźć zarówno w internecie, zwłaszcza na stronach sądów, które je wydały, jak i w ich drukowanych zbiorach oraz elektronicznych bazach danych, przykłady których zostały podane dwa akapity wcześniej.
W Polsce orzeczenia Sądu Najwyższego są udostępniane na stronie internetowej tego sądu za pośrednictwem tzw. bazy orzeczeń7 oraz zakładki: „najnowsze orzeczenia”8. Poza tym informacje o nich mogą się też znaleźć w innych miejscach, do jakich odsyła „Biuletyn Informacji Publicznej”, do którego dostęp daje ta strona9. Przy tym dotyczy to zwłaszcza: „Biuletynu Sądu Najwyższego”, „Biuletynu Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych”, „Biuletynu Izby Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych”, „Izby Cywilnej Biuletyn Sądu Najwyższego” i „Biuletynu Prawa Karnego”10. Ponadto polski Sąd Najwyższy wydaje również trzy urzędowe zbiory swoich orzeczeń w postaci drukowanej: „Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna (OSNC)”, „Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Karna i Izba Wojskowa (OSNKW)” i „Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych (OSNP)”11. Jeśli chodzi o możliwość dostępu do wyroków wszystkich polskich sądów powszechnych, to szczególnie godny uwagi jest tu: Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych12.
Dostęp do orzecznictwa polskiego Naczelnego Sądu Administracyjnego możliwy jest za pośrednictwem Centralnej Bazy Orzeczeń i Informacji o Sprawach rozpoznawanych w sądach administracyjnych oraz w sądach europejskich13. Baza ta – zgodnie z informacją podaną na jej stronie internetowej – nie ma mieć jednak charakteru zbioru urzędowego, a jedynie służyć „celom informacyjnym i edukacyjnym”. Poza tym polski Naczelny Sąd Administracyjny wydaje w postaci drukowanej urzędowy zbiór orzeczeń o nazwie: „Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego i wojewódzkich sądów administracyjnych”14.
Orzeczenia pochodzące od polskiego Trybunału Konstytucyjnego – wraz z ich uzasadnieniami i zdaniami odrębnymi – są publikowane, w wydawanym przez ten trybunał, urzędowym zbiorze orzeczeń pt.: „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy”. Od
1 stycznia 2016 r. zbiór ten posiada wersję elektroniczną, jaka jest zamieszczana na stronie internetowej tego trybunału15. Wcześniej w formie „zeszytów” o takiej samej nazwie ukazywał się on w postaci drukowanej16. Na ogół w Polsce orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego podlegają również ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej lub w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”, ewentualnie w dziennikach urzędowych ministrów kierujących działami administracji rządowej, dziennikach urzędowych wchodzących w skład Rady Ministrów przewodniczących określonych w ustawach komitetów i dziennikach urzędowych urzędów centralnych17.
Orzeczenia sądów unijnych są obecnie publikowane w elektronicznym Zbiorze Orzeczeń18, 19. Dostęp do ich treści zapewniony jest ponadto za pośrednictwem strony internetowej Curia20. Ich sentencje można znaleźć także w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej, w serii C. Przy tym ich publikacja odbywa się w każdym z języków urzędowych Unii Europejskiej. Ewentualne zaś rozbieżności, jakie mogą tu powstać pomiędzy poszczególnymi wersjami językowymi, zwykło się rozstrzygać na korzyść tej wersji, w języku której było prowadzone postępowanie sądowe.
Jeśli chodzi o inne niż teksty orzeczeń sądowych urzędowe materiały (dokumenty), w jakich mogą się znajdować propozycje wykładni poszczególnych przepisów prawa lub być określone zasady, według jakich wykładnia prawa może lub powinna być przeprowadzana, to należy przede wszystkim wskazać na interpretacje prawa podatkowego dokonywane przez Ministra Finansów (tzw. interpretacje ogólne przepisów prawa podatkowego i objaśnienia podatkowe) i Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej oraz wójtów, burmistrzów, prezydentów miast, starostów i marszałków województw (tzw. indywidualne interpretacje przepisów prawa podatkowego). Także inni ministrowie mogą – na prośbę zainteresowanych lub z urzędu – produkować dokumenty, w których będą mieścić się propozycje wykładni przepisów prawa administracyjnego, jakie wiążą się z działalnością działu administracji rządowej, jakim oni kierują. To samo dotyczy kierowników innych urzędów centralnych niż ministerstwo w zakresie, w jakim sprawują oni nadzór i kontrolę nad wykonaniem jakiejś ustawy i wydanych w celu jej wykonania rozporządzeń. Ponadto wskazówki odnośnie do tego, jak należy interpretować prawo, mogą być też obecne w uzasadnieniach decyzji administracyjnych i podatkowych.
W opracowaniach przedstawicieli nauki prawa (doktrynalnych) można znaleźć zarówno rezultaty wykładni poszczególnych przepisów prawa lub orzeczeń sądowych, propozycje dyrektyw wykładni I i II stopnia, jak i przeróżne inne koncepcje dotyczące problematyki wykładni prawa. Przy tym opracowania takie mogą się odwoływać do tych z dotychczas wydanych orzeczeń sądowych, w których dokonano w jakiś sposób wykładni prawa lub w jakich wypowiedziano się w jakiś sposób na temat tego, jak powinno się lub można przeprowadzać wykładnię prawa. Rezultaty wykładni przepisów prawa lub innego rodzaju objaśnienia tych przepisów obecne są tu przede wszystkim w tzw. komentarzach do poszczególnych aktów prawa stanowionego (takich jak np. „Komentarz do Kodeksu cywilnego”, „Komentarz do Kodeksu postępowania cywilnego”, „Komentarz do Kodeksu karnego”), które nieraz bywają tak obszerne, że są dzielone na tomy. Uwagi odnośnie do tego, czy jakaś wykładnia została przeprowadzona przez sąd w sposób prawidłowy lub nie, są natomiast nieodłącznym elementem tzw. glos – aprobujących (częściowo aprobujących) lub krytycznych (częściowo krytycznych) – do konkretnych orzeczeń sądowych.
Materiały dotyczące prawa obcego, na które składają się zwłaszcza teksty obcych aktów prawa stanowionego, orzeczenia sądów mających siedzibę za granicą i opinie zagranicznej doktryny prawniczej, dostarczają informacji, jakie mogą być wykorzystane dla celów wykładni komparatystycznej (porównawczej). Niekiedy pozwalają się w nich też znaleźć nieznane jeszcze w Polsce dyrektywy i koncepcje wykładni prawa, które można próbować wykorzystać również przy dokonywaniu wykładni prawa polskiego.
Ponadto prawo obce jest szczególnie przydatne w przypadku, gdy dane orzeczenie lub decyzja albo akt prawa stanowionego lub umowa międzynarodowa są sporządzone również w innym języku niż polski (jak się wydaje, zwłaszcza w języku angielskim, który jawi się być o wiele bardziej precyzyjny niż język polski i teksty napisane w którym jest bardzo trudno, tym bardziej wiernie, tłumaczyć na język polski). Wówczas bowiem ich niejasne fragmenty – nawet w sytuacji gdy jedyna wersja autentyczna lub rozstrzygająca jest w języku polskim, co nie należy wcale do sytuacji typowych – mogą być poprzez odniesienie się do ich odpowiednika w takim innym języku objaśnione.
Opracowania naukowe z zakresu wiedzy pozaprawnej, takie jak kompendia, encyklopedie, leksykony, statystyki, ekspertyzy (wraz z zamówionymi na potrzeby danej sprawy, w tym w postaci opinii biegłych sądowych) są źródłem informacji, jakie mogą być wykorzystane przy wysuwaniu argumentów z konsekwencji lub odwołujących się do tego, co jest rozsądne, słuszne lub sprawiedliwe. Mogą one także pomóc ustalić, jaka powinna być funkcja lub cel danej regulacji prawnej, tudzież stwierdzić, jakie rozumienie określonego przepisu prawa jest prawidłowe przy założeniu, że prawodawca działa w sposób „racjonalny”. Słowniki oraz inne prace i opinie pochodzące od lingwistów (językoznawców) mogą się natomiast okazać użyteczne w trakcie dokonywania wykładni językowej.
Materiały przygotowawcze (fr. travaux préparatoires) służą do poznania celu, jaki przyświeca danej regulacji prawnej, a dokładnie tzw. historycznej intencji historycznego prawodawcy. Takimi materiałami są w szczególności: a) projekt danego aktu prawnego; b) uzasadnienie projektu danego aktu prawnego; c) projekt założeń projektu danego aktu prawnego; d) projekty danego aktu prawnego, jakie nie zostały uchwalone, i ich uzasadnienia; e) zapisy stenograficzne i zapisy wideo z posiedzeń komisji parlamentarnych i sporządzane na ich podstawie tzw. skrócone informacje oraz sprawozdania (raporty) takich komisji; f) sprawozdania stenograficzne i zapisy wideo z posiedzeń plenarnych oraz protokoły z takich posiedzeń; g) wypowiedzi projektodawców, zwłaszcza w formie odpowiedzi na pytania zadane im w związku z zaproponowanym przez nich projektem danego aktu prawnego; h) opinie osób i ciał, z którymi skonsultowany został projekt danego aktu prawnego lub które opiniowały taki projekt, biorąc udział w jego opracowaniu; i) protokoły z posiedzeń komisji kodyfikacyjnej, jaka przygotowała projekt ustawy będącej kodeksem; j) w zasadzie wszystkie inne materiały, jakie powstały w związku z procesem legislacyjnym21. Przy tym największe znaczenie wydaje się mieć tu rządowe uzasadnienie projektu ustawy, w szczególności gdy pochodzi ono od rządu, którego szef jest jednocześnie przewodniczącym partii, która zdobyła większość mandatów w parlamencie, lub jaki z innego powodu ma zapewnione stałe poparcie dla swoich działań ze strony większości parlamentarzystów22. W przypadku umów międzynarodowych materiałem przygotowawczym może być w szczególności tekst, jaki był przedmiotem prowadzonych negocjacji i na podstawie którego dokonano później tłumaczenia na inne języki. Ponadto do takich materiałów można próbować zaliczać tutaj także utrwaloną korespondencję, do jakiej wytworzenia doszło w związku z zawieraniem lub przystępowaniem do danej umowy międzynarodowej.
Za korzystaniem z materiałów przygotowawczych na potrzeby dokonywania wykładni prawa przemawiają różne racje. Należy do nich zwłaszcza to, że a) materiały te pozwalają dowiedzieć się o tym, jakie były powody, które przemówiły za przyjęciem danej regulacji prawnej (co stanowiło ratio legis tej regulacji); b) w przypadku ustaw uchwalanych przez parlament sięganie do tych materiałów wydaje się być na swój sposób uzasadnione demokratycznie, tj. porównywalne do odwoływania się do samych takich ustaw; c) dzięki temu, że zostały w nich dopowiedziane różne szczegóły, tekst ustawy może pozostać relatywnie zwięzły; d) opieranie się na nich służy pewności prawa; e) mogą one stanowić wytyczną odnośnie do tego, jak interpretować dany tekst prawny, zanim jeszcze powstaną do niego odpowiednie komentarze i opracowania doktryny prawniczej; f) stanowią one alternatywę dla zwyczajów prawnych i ustalonej praktyki interpretacyjnej, do jakich powstania w przeciwieństwie do nich potrzeba czasu;
g) przywiązywanie do nich wagi podczas interpretacji prawa powinno skutkować tym, że będą one starannie opracowywane przez ekspertów, a tym samym będzie warto poświęcać im uwagę; h) bazowanie na nich w ramach przeprowadzania wykładni prawa sprawia, że władza ustawodawcza czuje się bezpieczna i przez to nie próbuje ingerować w to, jak interpretują prawo sędziowie (narzucać sędziom jakichś określonych zasad wykładni, jakie miałyby być stosowane w stosunku do prawa ustawowego)23.
Przeciwko czynieniu w trakcie wykładni prawa użytku z materiałów przygotowawczych można natomiast podnosić, że a) poza samym rządowym projektem i jego uzasadnieniem często są one marnej jakości; b) mogą być równie niejasne albo nawet jeszcze bardziej niejasne niż postanowienia ustawy [innego aktu prawnego, którego dotyczą], w konsekwencji czego poleganie na nich może skutkować nie zwiększeniem pewności prawa, lecz jej zmniejszeniem24; c) sięganie do nich generuje dodatkowe koszty, w tym podraża ceny usług prawniczych25;
d) poleganie na nich nie jest wcale do końca demokratyczne, bo liczyć się powinno to, co zostało powiedziane w ustawie, a nie to, co jakiś członek albo ich grupa, rządu lub parlamentu w danej materii uważa i co nie było poddane pod dyskusję w trakcie plenarnej debaty parlamentarnej26; e) członkowie legislatury podczas uchwalania danej ustawy mogą w ogóle nie być świadomi treści, jaką one mają27; f) korzystanie z nich może powodować, iż teksty ustaw będą opracowywane mniej starannie28; g) ograniczają one możliwości interpretacyjne po stronie judykatury, co osłabia jej pozycję ustrojową29; h) ich zawartość może nie być znana adresatom prawa, którzy mogą działać w zaufaniu do tego, co zostało zapisane w tekście ustawy [innego aktu prawnego, którego one dotyczą]30; i) ponieważ nie można dokonywać w nich zmian, może dojść do sytuacji, w której – by przerwać ich wpływ na wynik interpretacji prawa – trzeba będzie zmodyfikować tekst ustawy [innego aktu prawnego, którego one dotyczą], mimo iż sam ten tekst jest prawidłowy31.
Wymienione wyżej powody przemawiające za i przeciwko sięganiu do materiałów przygotowanych podczas przeprowadzania wykładni prawa sprawiają, że odmienny – nawet krańcowo – może być stosunek do takich materiałów w poszczególnych państwach. Tak materiały te wykorzystywane są niemalże w pełnej rozciągłości w krajach skandynawskich, w szczególności w Szwecji32, gdzie ich waga jako źródła prawa jest, zwłaszcza w dziedzinach, które nie są normowane prawem unijnym, porównywalna lub nawet większa niż orzecznictwa sądowego33, które ma tam status zbliżony do precedensów sądowych ustanawianych w prawie anglosaskim34. W Polsce korzystanie z nich jest dopuszczalne, ale nie jest też jakoś nadzwyczaj popularne. Ich moc argumentacyjna nie jest tu też wielka – choć nie można wykluczyć, że w jakimś konkretnym przypadku będzie inaczej i okażą się one decydujące. Do niedawna powoływanie się na nie było natomiast prawie że całkowicie zabronione w Wielkiej Brytanii (wyjątek dotyczył sięgnięcia do nich w celu ustalenia tego, co było problemem („złem”), jakiemu chciano zaradzić poprzez ustanowienie danego prawa, tj. w ramach tzw. tam the mischief rule)35. Przy tym pierwszą sprawą sądową, w jakiej odstąpiono od ogólnego zakazu korzystania z takich materiałów, była tu sprawa Pepper v. Hart z 1993 r.36
Możliwe jest również wprowadzanie przeróżnych obostrzeń dla korzystania z materiałów przygotowawczych na użytek dokonywania wykładni prawa, takich jak np. to, że: a) wolno sięgać tylko do takich materiałów przygotowawczych, jakie są dostatecznie jasne (zrozumiałe)37; b) liczą się tylko te materiały przygotowawcze, które ukazały się drukiem38; c) materiały przygotowawcze, jakie rozsądnie rzecz biorąc nie są dostępne dla adresatów danego aktu prawnego, nie powinny być brane pod uwagę39; d) nie powinno się powoływać na materiały przygotowawcze, jakie powstały zbyt późno lub zbyt wcześnie, przy czym za powstałe zbyt późno można uważać tu te materiały przygotowawcze, jakie stały się dostępne dopiero po wydaniu (uchwaleniu) aktu prawnego, jakiego dotyczą40; e) wraz z wiekiem materiały przygotowawcze tracą na swoim znaczeniu41, 42.
Literatura:
1 Zgodnie z art. 26-29b Ustawy z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (Dz.U. 2000 nr 62 poz. 718) Prezes Rady Ministrów prowadzi w postaci elektronicznej zbiory Dziennika Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej i Dziennika Urzędowego Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” wraz ze skorowidzami do nich, wojewodowie prowadzą w postaci elektronicznej zbiory wydawanych przez siebie wojewódzkich dzienników urzędowych, a ministrowie kierujący działami administracji rządowej, wchodzący w skład Rady Ministrów przewodniczący określonych w ustawach komitetów i kierownicy urzędów centralnych prowadzą w postaci papierowej zbiór wydawanych przez siebie dzienników. Zbiory te łącznie ze wspomnianym skorowidzami – wraz z Dziennikiem Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” i Dziennikiem Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej oraz zawartymi w nich aktami normatywnymi i innymi aktami prawnymi, w tym orzeczeniami – są udostępniane nieodpłatnie przez terenowe organy administracji rządowej oraz organy samorządu terytorialnego: 1) do wglądu i do pobrania w formie dokumentu elektronicznego; 2) w postaci elektronicznej do powszechnego wglądu w godzinach pracy urzędów obsługujących te organy, w miejscu do tego przeznaczonym i powszechnie dostępnym. Terenowe organy administracji rządowej udostępniają też nieodpłatnie w postaci elektronicznej zbiory Dziennika Unii Europejskiej w języku polskim. Ponadto starosta prowadzi w postaci elektronicznej zbiór aktów prawa miejscowego stanowionych przez powiat, a wójt (burmistrz, prezydent miasta) zbiór aktów prawa miejscowego stanowionych przez gminę (miasto na prawach powiatu), które również są udostępniane: 1) do wglądu i do pobrania w formie dokumentu elektronicznego; 2) w postaci elektronicznej do powszechnego wglądu w godzinach pracy urzędu gminy (miasta)/starostwa powiatowego, w miejscu do tego przeznaczonym i powszechnie dostępnym. Kierownik urzędu, w którym są udostępnione do wglądu dzienniki urzędowe i zbiory aktów prawa miejscowego stanowionych przez powiat lub gminę (miasto), ustala cenę arkusza wydruku aktu normatywnego lub innego aktu prawnego tak, aby wydruki te były powszechnie dostępne, a cena pokrywała wyłącznie koszty ich sporządzenia.
2 Pewien problem powstaje w przypadku, gdy różnią się ze sobą tekst wydanego aktu prawnego i treść poczynionych w nim zmian z późniejszym oficjalnym tekstem jednolitym tego aktu prawnego. Wydaje się, że autentyczny pozostanie ten pierwszy, a podmioty, które poniosły szkodę, działając w zaufaniu do tekstu jednolitego – o ile jego niezgodność nie polegała na jakimś bardzo łatwym do zauważenia błędzie – będą miały roszczenie odszkodowawcze do Skarbu Państwa.
4 http://www.przepisy.gofin.pl.
6 https://eur-lex.europa.eu/oj/direct-access.html.
7 http://www.sn.pl/orzecznictwo/SitePages/Baza_orzeczen.aspx.
8 http://www.sn.pl/orzecznictwo/SitePages/Najnowsze_orzeczenia.aspx.
9 http://www.sn.pl/BIP/SitePages/Menu%20przedmiotowe.aspx.
10 http://www.sn.pl/orzecznictwo/SitePages/Biuletyny.aspx.
11 Zob. art. 8 i 9, 87 § 2, 132 Ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym (Dz.U. 2018 poz. 5 z późn. zm.), § 4 pkt 11, § 80, 114 i 115 Rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 29 marca 2018 r. – Regulamin Sądu Najwyższego (Dz.U. 2018 poz. 660) oraz § 37-38 Zarządzenia nr 23/2018 Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego z dnia 19 kwietnia 2018 r. w sprawie organizacji i zakresu działania sekretariatów sądowych oraz innych jednostek administracyjnych w Sądzie Najwyższym (Instrukcja Biurowa).
12 https://orzeczenia.ms.gov.pl/search/advanced.
13 http://orzeczenia.nsa.gov.pl/cbo/query.
14 Zob. art. 42 Ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. – Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz.U. 2002 nr 153 poz. 1269 z późn. zm.), § 3 ust. 1 pkt 6 Regulaminu wewnętrznego urzędowania Naczelnego Sądu Administracyjnego stanowiącego załącznik do Uchwały Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 8 listopada 2010 r. w sprawie regulaminu wewnętrznego urzędowania Naczelnego Sądu Administracyjnego (M.P. 2010 nr 86 poz. 1007), Zarządzenie nr 9 Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 11 lipca 2007 r. w sprawie utworzenia Centralnej Bazy Orzeczeń i Informacji o Sprawach sądów administracyjnych i udostępniania orzeczeń przez Internet, § 9 ust. 2 Zarządzenia nr 13 Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 6 sierpnia 2015 r. w sprawie publikowania informacji na stronie podmiotowej Biuletynu Informacji Publicznej oraz stronie internetowej Naczelnego Sądu Administracyjnego), § 19 ust. 1 pkt 9 Rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 5 sierpnia 2015 r. – Regulamin wewnętrznego urzędowania wojewódzkich sądów administracyjnych (Dz.U. z 2015 r. poz. 1177).
15 http://otkzu.trybunal.gov.pl.
16 Zob. art. 115 ust. 1 i 2 Ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (Dz.U. 2016 poz. 2072) i § 12 Regulaminu Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27 lipca 2017 r. stanowiącego załącznik do Uchwały Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27 lipca 2017 r. w sprawie Regulaminu Trybunału Konstytucyjnego (M.P. 2017 poz. 767).
17 Zob. art. 190 ust. 2 Konstytucji RP oraz art. 9 ust. 1 pkt 6, art. 10 ust. 1 pkt 4, art. 10 ust. 2 pkt 5 i 6, art. 12 ust. 1 pkt 3 i art. 29 Ustawy z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (Dz.U. 2000 nr 62 poz. 718) w związku z art. 114 ust. 1 Ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (Dz.U. 2016 poz. 2072).
18 https://eur-lex.europa.eu/collection/eu-law/eu-case-law/reports.html.
19 Jest on też, począwszy od dnia 1 stycznia 2012 r. – a w stosunku do orzeczeń działającego do 1 września 2016 r. Sądu do spraw Służby Publicznej Unii Europejskiej oraz orzeczeń Sądu dotyczących unijnej służby publicznej od dnia 1 stycznia 2010 r. – jedynym ich publikatorem oficjalnym. Dla wcześniejszych orzeczeń tych sądów oficjalne są wydane w postaci drukowanej (papierowej): Ogólny Zbiór Orzeczeń oraz Zbiór Orzeczeń – Służba Publiczna [wyroki Sądu do spraw Służby Publicznej Unii Europejskiej oraz wyroki Sądu dotyczące unijnej służby publicznej]. Przy tym do dnia 1 września 2016, w którym w sprawach z zakresu unijnej służby publicznej właściwy stał się Sąd, dzielił się on na ogólny Zbiór Orzeczeń, w którym były ujmowane orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości i Sądu, oraz Zbiór Orzeczeń – Służba Publiczna, w którym były ujmowane orzeczenia Sądu dotyczące unijnej służby publicznej i orzeczenia Sądu do spraw Służby Publicznej. Po tej dacie orzeczenia Sądu i Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej dotyczące unijnej służby publicznej są publikowane wraz z innymi orzeczeniami tych sądów w jego zbiorze ogólnym.
21 Por. S. Summers, Statutory Interpretation in the United States, [w]: Interpreting Statutes. A Comparative Study, red. D.N. MacCormick i R.S. Summers, Aldershot 1991, s. 425-426.
22 Zob. A. Peczenik i G. Bergholtz, Statutory Interpretation in Sweden, [w:] Interpreting Statutes. A Comparative Study, red. D.N. MacCormick i R.S. Summers, Aldershot 1991, s. 325, 327-328.
23 Takie mniej więcej argumenty przemawiające za korzystaniem z materiałów przygotowawczych zostały wymienione w: A. Peczenik i G. Bergholtz, op. cit., s. 327-328. Zob. też A. Peczenik, On Law and Reason, wyd. 2., 2009, s. 282-289.
24 Zob. A. Peczenik, op. cit., s. 288.
25 Por. Z. Bankowski i D.N. MacCormick, Statutory Interpretation in the United Kingdom, [w:] Interpreting Statutes. A Comparative Study, red. D.N. MacCormick i R.S. Summers, Aldershot 1991, s. 381-382 i R.S. Summers, op. cit., s. 438.
26 Por. Z. Bankowski i D.N. MacCormick, op. cit., s. 381 i A. Peczenik, op. cit., s. 288-289.
27 Por. R.S. Summers, op. cit., s. 437-438.
28 Zob. A. Peczenik, op. cit., s. 288.
29 Zob. A. Peczenik, op. cit., s. 288.
30 Zob. R.S. Summers, op. cit., s. 438; por. też A. Peczenik, op. cit., s. 288.
31 Zob. A. Peczenik, op. cit., s. 289.
32 Zob. A. Peczenik i G. Bergholtz, op. cit., s. 324-328 i A. Peczenik, op. cit., s. 290-291.
33 Zob. G. Bergholz i A. Peczenik, Precedent in Sweden, [w:] Interpreting Precedents. A Comparative Study, red. D.N. MacCormick i R.S. Summers, Aldershot 1997, s. 312.
34 Zob. G. Bergholz i A. Peczenik, Precedent in Sweden, [w:] Interpreting Precedents. A Comparative Study, red. D.N. MacCormick i R.S. Summers, Aldershot 1997, s. 293.
35 Zob. Z. Bankowski i D.N. MacCormick, op. cit., s. 378-379, 380-381.
36 Zob. Z. Bankowski, D.N. MacCormick i G. Marshall, Precedent in the United Kingdom, [w:] Interpreting Precedents. A Comparative Study, red. D.N. MacCormick i R.S. Summers, Aldershot 1997, s. 349.
37 Por. A. Peczenik, op. cit., s. 294.
38 Zob. A. Peczenik, op. cit., s. 292 i A. Peczenik i G. Bergholtz, op. cit., s. 325.
39 Zob. S. Summers, op. cit., s. 424-425.
40 Zob. S. Summers, op. cit., s. 425.
41 Zob. A. Peczenik i G. Bergholtz, op. cit., s. 326-327 oraz A. Peczenik, op. cit., s. 292.
42 W prawie międzynarodowym zgodnie z art. 31 ust 1-4, art. 32 i 33 ust. 1-4 Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów sporządzonej w Wiedniu dnia 23 maja 1969 r. (Dz.U. 1990 nr 74 poz. 439) „traktat należy interpretować w dobrej wierze, zgodnie ze zwykłym znaczeniem, jakie należy przypisywać użytym w nim wyrazom w ich kontekście, oraz w świetle jego przedmiotu i celu.” „Dla celów interpretacji traktatu kontekst obejmuje, oprócz tekstu, łącznie z jego wstępem i załącznikami: a) każde porozumienie dotyczące traktatu, osiągnięte między wszystkimi stronami w związku z zawarciem traktatu; b) każdy dokument sporządzony przez jedną lub więcej stron w związku z zawarciem traktatu, przyjęty przez inne strony jako dokument odnoszący się do traktatu.” „Łącznie z kontekstem należy brać pod uwagę: a) każde późniejsze porozumienie między stronami, dotyczące interpretacji traktatu lub stosowania jego postanowień; b) każdą późniejszą praktykę stosowania traktatu, ustanawiającą porozumienie stron co do jego interpretacji; c) wszelkie odpowiednie normy prawa międzynarodowego, mające zastosowanie w stosunkach między stronami.” „Specjalne znaczenie należy przypisywać wyrazowi wówczas, gdy ustalono, że taki był zamiar stron.” „Można odwołać się do uzupełniających środków interpretacji, łącznie z pracami przygotowawczymi do traktatu oraz okolicznościami jego zawarcia, aby potwierdzić znaczenie wynikające z zastosowania artykułu 31 lub aby ustalić znaczenie, gdy interpretacja oparta na artykule 31: a) pozostawia znaczenie dwuznacznym lub niejasnym albo b) prowadzi do rezultatu wyraźnie absurdalnego lub nierozsądnego.” „Jeżeli tekst traktatu został ustalony jako autentyczny w dwóch lub więcej językach, ma jednakową moc w każdym z nich, chyba że traktat postanawia lub strony uzgodniły, iż w przypadku rozbieżności określony tekst jest rozstrzygający.” „Wersja traktatu w języku innym niż jeden z tych, w których tekst został ustalony jako autentyczny, będzie uważana za autentyczną tylko wówczas, gdy traktat tak postanawia lub strony tak uzgodnią.” „Przyjmuje się domniemanie, że wyrazy użyte w traktacie mają to samo znaczenie w każdym z tekstów autentycznych.” „Z wyjątkiem wypadków, w których określony tekst zgodnie z ustępem 1 jest rozstrzygający, gdy porównanie tekstów autentycznych wykazuje różnicę w znaczeniu, której nie usuwa zastosowanie artykułów 31 i 32, należy przyjąć znaczenie, które przy uwzględnieniu przedmiotu i celu traktatu najlepiej godzi te teksty.”