28 wykładów ze wstępu do prawoznawstwa. Wydanie rozszerzone o trzy wykłady ze wstępu do nauki o państwie by Maciej Koszowski - HTML preview

Rozdział XXVI 

Gałęzie prawa

Prawo publiczne, prawo prywatne i prawo procesowe; prawo cywilne, prawo rodzinne i opiekuńcze, prawo spółek handlowych, prawo spółdzielcze, prawo pracy, prawo własności intelektualnej, prawo wekslowe i czekowe, prawo przewozowe, prawo prywatne międzynarodowe, prawo konstytucyjne, prawo karne, prawo administracyjne, prawo finansowe, prawo postępowania cywilnego, prawo postępowania karnego, prawo postępowania administracyjnego, prawo postępowania podatkowego; prawo publiczne międzynarodowe i prawo Unii Europejskiej; prawo kanoniczne; specyfika poszczególnych gałęzi (dziedzin) prawa.

Wyróżnia się różne gałęzie (dziedziny, działy) prawa. Zasadniczo prawo dzielimy na prawo prywatne i prawo publiczne oraz prawo procesowe.

Prawo prywatne ma regulować stosunki prawne, jakie zachodzą między jednostkami, przy założeniu równości (równorzędności) podmiotów tych stosunków. Przy tym stosunki te są kształtowane głównie drogą dobrowolnych umów i innych dobrowolnych czynności prawnych. Od woli jednostek zależy tu też w znacznej mierze realizacja i dochodzenie przysługujących im praw. To znaczy, że zasadniczo one same muszą inicjować tutaj procesy sądowe, które co do zasady opierają się na zasadzie skargowości (sędzia pełni w nich rolę obserwatora poczynań stron, nie może zasądzać ponad ich żądania ani na własną rękę poszukiwać niezgłoszonych przez nie dowodów). Do nich należy też decyzja o wszczęciu postępowania mającego na celu wykonanie orzeczeń, jakie zapadły w tych procesach. Państwo i jednostki samorządu terytorialnego działają zaś w tym prawie na takich samych zasadach jak jednostki, nie będąc na ogół w żaden – zwłaszcza szczególny – sposób uprzywilejowanymi1.

Prawo publiczne ma natomiast regulować stosunki prawne, jakie zachodzą między jednostką a państwem (jego instytucjami, organami, funkcjonariuszami) lub między jednostką a jednostkami samorządu terytorialnego (ich instytucjami, organami, funkcjonariuszami). Przy tym podmioty stosunków prawnych mają być tutaj względem siebie nierówne. Państwo i jednostki samorządu terytorialnego (uosabiające je instytucje, organy i funkcjonariusze administracji rządowej i samorządowej) mają być z definicji podmiotem silniejszym, a jednostki podmiotem słabszym (podporządkowanym, subordynowanym). Te pierwsze mają dysponować również tzw. władztwem publicznym (administracyjnym), które polega na możliwości jednostronnego kształtowania uprawnień i obowiązków jednostek oraz na nakładaniu na nie kar i stosowaniu wobec nich środków przymusu. Rzadko kiedy – poza udzieleniem im różnych zgód (licencji, koncesji) ze strony władzy publicznej lub wydawaniu na ich rzecz dokumentów i zaświadczeń – stosunki prawne powstają tu też w wyniku dobrowolnych czynności prawnych dokonywanych przez jednostki, będąc na ogół ściśle wyznaczonymi przez prawo. Reakcja zaś na naruszenie prawa – przynajmniej w teorii – jest tutaj z zasady podejmowana z urzędu (ex officio), tj. z chwilą, kiedy odpowiedni organ lub funkcjonariusz państwowy albo samorządowy dowiedział się o nim, a nie z inicjatywy jednostki2.

Przy tym w starożytności przyjmowano, że w prawie prywatnym chodzi o ochronę interesu prywatnego (indywidualnego interesu jednostek), a w prawie publicznym liczy się interes państwa (interes ogółu)3.

Prawo procesowe normuje z kolei procedurę, w jakiej zapadają orzeczenia sądowe i decyzje administracyjne oraz podatkowe i w jakiej te orzeczenia/decyzje są potem wykonywane (egzekwowane). Z racji iż postępowanie, którego ono dotyczy, toczy się zazwyczaj przed organem państwowym, można je też próbować zaliczać do prawa publicznego4.

Prawo prywatne dzieli się na: prawo cywilne, prawo rodzinne i opiekuńcze, prawo spółek handlowych, prawo spółdzielcze, prawo pracy, prawo własności intelektualnej, prawo wekslowe i czekowe, prawo przewozowe, prawo prywatne międzynarodowe.

Prawo publiczne dzieli się na: prawo konstytucyjne, prawo karne, prawo administracyjne i prawo finansowe.

Prawo procesowe (proceduralne, formalne) dzieli się na: prawo postępowania cywilnego, prawo postępowania karnego, prawo postępowania administracyjnego i prawo postępowania podatkowego.

Prawo cywilne dzieli się na ogólne, zobowiązań umownych, zobowiązań pozaumownych (zobowiązań powstających z tytułu tzw. deliktów (czynów niedozwolonych) i bezpodstawnego wzbogacenia), prawo rzeczowe i prawo spadkowe. Normuje ono kwestie związane ze zdolnością prawną i zdolnością do dokonywania czynności prawnych, oświadczeniami woli, dobrami osobistymi, przedawnieniem roszczeń majątkowych, zawieraniem i wykonywaniem umów, prawem własności, prawem użytkowania wieczystego i ograniczonymi prawami rzeczowymi (tj. prawami na rzeczy cudzej, takimi jak: użytkowanie, służebność, zastaw, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu i hipoteka), posiadaniem, cywilnoprawną odpowiedzialnością za wyrządzenie szkody, obowiązkiem zwrócenia bezpodstawnie uzyskanej korzyści majątkowej, losami majątku po śmierci osoby fizycznej. W jego ramach wyróżnia się też czasem prawo handlowe (gospodarcze) jako dotyczące czynności prawnych dokonywanych między przedsiębiorcami oraz prawo konsumenckie jako dotyczące czynności prawnych dokonywanych między przedsiębiorcami a konsumentami. Ponadto wyszczególnia się na jego tle również prawo lokalowe (lub węziej: lokatorskie), jakiego przedmiotem są zagadnienia związane z korzystaniem z lokali (mieszkalnych).

Prawo własności intelektualnej obejmuje prawo autorskie oraz prawo własności przemysłowej. Prawo autorskie dotyczy kwestii utworów i ich wykonań oraz ich ochrony, podczas gdy prawo własności przemysłowej odnosi się do wynalazków. Prawo rodzinne i opiekuńcze, które czasem uznaje się za dział prawa cywilnego, reguluje instytucję małżeństwa, władzy rodzicielskiej, obowiązku alimentacyjnego, przysposobienia (adopcji), opieki i kurateli. Prawo wekslowe i czekowe dotyczy kwestii związanych z wystawieniem weksli i czeków oraz obrotem nimi. Prawo spółek handlowych odnosi się do spółek takich jak spółka jawna, partnerska, komandytowa, komandytowo-akcyjna, z ograniczoną odpowiedzialnością i akcyjna, w tym ich likwidacji oraz przekształcania. Prawo spółdzielcze dotyczy zakładania i działalności spółdzielni. Prawo pracy obejmuje zagadnienia związane ze świadczeniem pracy na podstawie stosunku pracy (tzw. indywidualne prawo pracy) oraz działalnością związków zawodowych i organizacji pracodawców (tzw. zbiorowe prawo pracy).

Prawo prywatne międzynarodowe dzieli się na sensu stricto i sensu largo. Prawo prywatne międzynarodowe sensu stricto (prawo „konfliktów”, prawo kolizyjne) wskazuje na to, prawo jakiego państwa (części składowej federacji) jest dla danego stanu faktycznego właściwe (ma znaleźć w nim zastosowanie)5. Na prawo prywatne międzynarodowe sensu largo składają się natomiast ponadto różnego rodzaju regulacje prawne, w tym wynikające z zawartych przez dane państwo umów międzynarodowych, które znajdują zastosowanie w stosunkach prawnych z tzw. elementem obcym6. Pokrewna prawu prywatnemu międzynarodowemu jest też problematyka określania tego, sądy jakiego państwa są upoważnione do orzekania w danym stanie faktycznym, która normowana jest prawem procesowym w zakresie, w jakim prawo to dotyczy tzw. jurysdykcji danego państwa7.

Prawo karne (penalne) dzieli się na prawo karne ogólne, prawo wykroczeń i prawo karne skarbowe. Definiuje ono czyny, jakie zabronione są pod rygorem sankcji karnej (zbrodnie, występki i wykroczenia)8 oraz wyznacza zasady, na jakich ma być ponoszona odpowiedzialność karna, w tym podając warunki, od jakich spełnienia ta odpowiedzialność zależy, i formy popełnienia przestępstwa (np. sprawstwo, współsprawstwo, sprawstwo kierownicze, podżeganie, pomocnictwo, usiłowanie, przygotowanie, dokonanie). Poza szczegółowymi dyrektywami odnośnie do wymierzania wysokości kary określa ono również rodzaje sankcji karnych (kar i środków karnych) oraz rodzaje środków zabezpieczających. Przy tym celem tych ostatnich jest zapobieżenie ponownemu popełnieniu czynu zabronionego przez osobę, która takiego czynu się już dopuściła9.

Prawo konstytucyjne (zwane też czasem prawem państwowym) normuje podstawy ustroju prawnego, politycznego, gospodarczego i społecznego danego państwa. Określa ono przede wszystkim rodzaje, strukturę i sposób działania naczelnych organów państwowych oraz zawiera katalog podstawowych praw i wolności obywatelskich.

Prawo administracyjne dzieli się na ustrojowe prawo administracyjne (państwowe i samorządowe) i materialne prawo administracyjne. W ramach tego drugiego można wyróżnić prawo publiczne gospodarcze, prawo zamówień publicznych, prawo o ruchu drogowym, prawo wodne, prawo ochrony środowiska, prawo oświatowe, prawo szkolnictwa wyższego, prawo stowarzyszeń, prawo o aktach stanu cywilnego, prawo ochrony danych osobowych, prawo bankowe, prawo lotnicze, prawo rolne, prawo morskie, prawo turystyczne, prawo budowlane, prawo telekomunikacyjne, prawo energetyczne, prawo geologiczne i górnicze, prawo ubezpieczeń społecznych, prawo medyczne, prawo weterynaryjne i sanitarne, prawo wyborcze, prawo wojskowe, prawo policyjne, prawo łowieckie, prawo wyznaniowe i wiele, wiele innych. Normuje ono szczegółowo organizację i sposób funkcjonowania organów państwowych i samorządowych oraz relacje między takimi organami a jednostkami. Wkracza przy tym w różne sfery ludzkiej aktywności, ustalając – często bardzo rozbudowane – zasady, na jakich ludzie mogą lub mają w tych sferach postępować.

Prawo finansowe (zwane czasem też skarbowym) dotyczy materii związanych ze środkami płatniczymi, dochodami (przychodami) i wydatkami (rozchodami) oraz instrumentami finansowymi. Dzieli się ono przede wszystkim na prawo budżetowe (które normuje kwestie związane z przygotowaniem i uchwaleniem budżetu państwa i jednostek samorządu terytorialnego), prawo podatkowe (które normuje kwestie związane z nakładaniem i poborem podatków oraz innych podobnych opłat i danin publicznych), prawo celne (które normuje kwestie związane z opłatami celnymi), prawo dewizowe (które normuje kwestie związane ze środkami płatniczymi), prawo rynku finansowego (które normuje kwestie związane z obrotem instrumentami finansowymi) i prawo rachunkowe (które normuje sposób, w jaki mają być prowadzone księgi rachunkowe).

Prawo postępowania cywilnego dotyczy postępowania przed sądem w sprawach z obszaru prawa prywatnego (w sprawach cywilnych, gospodarczych, rodzinnych i opiekuńczych, z zakresu prawa spółek, prawa pracy, prawa autorskiego, prawa własności intelektualnej, prawa wekslowego i czekowego, prawa spółdzielczego) i niektórych sprawach z obszaru prawa publicznego (jak np. w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych). Wyróżnia się w ramach niego: a) tzw. postępowanie rozpoznawcze, na które składają się postępowanie procesowe (dawniej zwane spornym), postępowanie nieprocesowe (dawniej zwane niespornym) i postępowanie w razie zaginięcia lub zniszczenia akt; b) postępowanie międzynarodowe, w tym postępowanie o uznanie i stwierdzanie wykonalności orzeczeń sądów państw obcych lub rozstrzygnięć innych organów państw obcych oraz ugód zawartych przed takimi sądami i organami lub przez nie zatwierdzonych i postępowanie o uznanie i wykonanie niektórych orzeczeń sądów państw będących członkami Unii Europejskiej oraz pochodzących z tych państw ugód i dokumentów urzędowych; c) postępowanie przed sądem polubownym; d) postępowanie zabezpieczające;
e) postępowanie egzekucyjne. W postępowaniach tych sądy, rozstrzygając przedłożone im sprawy i kwestie merytoryczne, wydają wyroki i postanowienia (łącznie zwane orzeczeniami). Do postępowania cywilnego zalicza się też tzw. postępowanie upadłościowe i restrukturyzacyjne (dawniej zwane upadłościowym i naprawczym), które zajmuje się rozdysponowaniem majątku podmiotów, które stały się niewypłacalne, i zakańczaniem działalności takich podmiotów oraz ewentualnie pomocą podmiotom, które jeszcze nie stały się niewypłacalne, ale grozi im niewypłacalność lub które da się wyprowadzić z długów. Przy tym obejmuje ono także ogłaszanie upadłości osób nieprowadzących działalności gospodarczej lub zawodowej (co potocznie nazywa się upadłością konsumencką).

Prawo karne procesowe normuje tryb wykrywania, ścigania i stawiania w stan oskarżenia (obwinienia) osób, które podejrzewa się lub którym zarzuca się popełnienie przestępstwa (wykroczenia), a także rodzaje i zasady stosowania środków zapobiegawczych, takich jak np. tymczasowe aresztowanie, poręczenie majątkowe, poręczenie społeczne, poręczenie osoby godnej zaufania, dozór Policji lub przełożonego wojskowego, nakaz okresowego opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym czy zakaz opuszczania kraju. Przy tym można w ramach niego wyróżnić prawo postępowania w sprawach o przestępstwa, prawo postępowania w sprawach o przestępstwa skarbowe, prawo postępowania w sprawach o wykroczenia i prawo postępowania w sprawach o wykroczenie skarbowe. Pokrewne mu jest też prawo karne wykonawcze, które określa zasady, na jakich mają być wykonywane – po ich orzeczeniu – sankcje karne (kary i środki karne), środki zabezpieczające oraz kary porządkowe i środki przymusu skutkujące pozbawieniem wolności (w stosunku do prawa dotyczącego kwestii wykonywania kary pozbawienia wolności mówi się o prawie penitencjarnym).

Prawo postępowania administracyjnego dzieli się na prawo administracyjnego postępowania sądowego, prawo postępowania administracyjnego (niesądowego), postępowanie porządkowe i dyscyplinarne (w stosunku do mianowanych pracowników państwowych) oraz postępowanie egzekucyjne w administracji. Prawo postępowania administracyjnego sądowego normuje zasady rozstrzygania spraw sądowych z zakresu prawa administracyjnego i podatkowego. Prawo postępowania administracyjnego (niesądowego) reguluje tryb wydawania decyzji administracyjnych w sprawach indywidualnych, w tym również w przypadku nakładania lub wymierzania kar pieniężnych takimi decyzjami, tryb wydawania zaświadczeń oraz tryb rozpatrywania skarg i wniosków kierowanych do organów administracji publicznej, organów przedsiębiorstw państwowych i innych państwowych jednostek organizacyjnych, a także organizacji i instytucji społecznych w związku z wykonywanymi przez nie zadaniami zleconymi z zakresu administracji publicznej. Prawo postępowania podatkowego normuje tryb wydawania decyzji podatkowych i zabezpieczania należności podatkowych oraz przeprowadzenia kontroli podatkowej i czynności sprawdzających. Prawo postępowania egzekucyjnego w administracji reguluje egzekucję pieniężnych i niepieniężnych obowiązków administracyjnych i podatkowych.

Należy tu jednak zauważyć, że często gałęzie prawa tradycyjnie zaliczane do prawa prywatnego lub administracyjnego zawierają w sobie również unormowania z zakresu innego rodzaju prawa. Jest tak na przykład w prawie pracy, w którym wiele regulacji prawnych ma charakter publicznoprawny, w tym prawnokarny. Również w prawie spółek można znaleźć postanowienia karne. W prawie bankowym znajdują się zaś regulacje z zakresu prawa prywatnego dotyczące czynności bankowych (np. umowy kredytu lub gwarancji bankowej). Tego rodzaju regulacje występują też w prawie rolnym i prawie morskim. Z kolei na prawo konsumenckie poza unormowaniami cywilnoprawnymi składają się różne unormowania publicznoprawne, które w chwili obecnej wydają się nawet w tym prawie dominować, co więcej, pojawiają się w nim organy państwa, które pomogą konsumentom w ich sporach z przedsiębiorcami – jak np. powiatowi (miejscy) rzecznicy konsumentów (w sprawach indywidualnych) lub Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (w przypadku gdy są zagrożone zbiorowe interesy konsumentów)10.

W efekcie wyznacznikiem, za pomocą jakiego dochodzi do wyróżniania poszczególnych gałęzi prawa, staje się coraz częściej nie kryterium metody regulacji (równorzędność podmiotów lub jej braku) i rodzaju sankcji (karna: zwłaszcza kara pozbawienia wolności, aresztu, ograniczenia wolności i grzywna; cywilnoprawna: sankcja nieważności i możliwości przeprowadzenia sądowej (komorniczej) egzekucji; administracyjnoprawna: kary pieniężne, przymus fizyczny, egzekucja administracyjna), ale kryterium przedmiotowe lub podmiotowe. To znaczy, że o wyszczególnieniu danej gałęzi prawa decyduje współcześnie w znacznej mierze rodzaj spraw (zagadnień) lub podmiotów, których prawo mające się na nią składać kompleksowo dotyczy. W ten sposób zostały też wyłonione takie działy prawa jak np. prawo bankowe, prawo rolne, prawo morskie, prawo lotnicze, prawo górnicze i geologiczne czy prawo konsumenckie.

Przy tym prawo ogólnie zdaje się regulować dzisiaj coraz większy zakres stosunków społecznych (co nazywamy jurydyzacją życia społecznego) i przybierać coraz bardziej publicznoprawny charakter – w związku też z czym mówi się o zjawisku tzw. jego publicyzacji albo administratywizacji.

Warto również mieć na uwadze, że nie każda gałąź prawa ma „kodeks” lub akt do niego zbliżony („prawo o …”, „ordynację” lub dedykowaną jej ustawę), w jakim byłyby zbiorczo ujęte wchodzące w jej skład przepisy prawne11. Regulacje prawne z zakresu danej gałęzi prawa mogą się bowiem znajdować w większej liczbie aktów prawnych lub ich częściach – czego koronnym przykładem może być umieszczenie uregulowań z zakresu procedury administracyjnej (niesądowej) w wielu ustawach innych niż Kodeks postępowania administracyjnego poświęconych zadaniom różnych organów i instytucji publicznych.

Katalog gałęzi prawa nie jest też oczywiście katalogiem zamkniętym i w przyszłości mogą powstać jakieś nowe gałęzie (dziedziny, działy) prawa. Dzisiaj za taką niedawno powstałą (świeżą) gałąź prawa można by uznać prawo informatyczne (łac. lex informatica).

Na gałęzie w prawie wewnętrznym, o jakich była mowa dotychczas, nakłada się prawo międzynarodowe publiczne i prawo Unii Europejskiej. Dawniej potrafiło się na nie nakładać też prawo kanoniczne.

Prawo międzynarodowe publiczne (zwane dawniej też prawem narodów) dotyczy stosunków między państwami, rządowymi organizacjami międzynarodowymi i jednostkami lub ich zbiorowościami na arenie międzynarodowej.

Prawo Unii Europejskiej zawarte jest przede wszystkim w traktatach założycielskich oraz prawie stanowionym przez organy i instytucje Unii Europejskiej. Można je – kierując się kryterium przedmiotowym i podmiotowym – dzielić na poszczególne sektory (segmenty), wyróżniając w ten sposób np. unijne prawo gospodarcze, unijne prawo konsumenckie lub unijne prawo ochrony środowiska.

Prawo kanoniczne normuje wewnętrzne sprawy Kościoła katolickiego i jego członków (wiernych)12.

Każda – przynajmniej z głównych – gałęzi prawa ma swoją specyfikę. Na przykład prawo zobowiązań umownych obfituje w przepisy iuris dispositivi. W prawie pracy i prawie konsumenckim można spotkać przepisy semiimperatywne. W prawie administracyjnym, konstytucyjnym i procesowym obecne są zaś niemalże same przepisy iuris cogentis. Poszczególne gałęzie prawa różnią się też od siebie rodzajem sankcji, jakie są w nich stosowane. W prawie prywatnym – poza sankcją przewidującą obowiązek zapłaty odszkodowania i zadośćuczynienia kompensującego wysokość wyrządzonej szkody i rozmiar doznanej krzywdy psychicznej – występuje sankcja nieważności czynności prawnej i sankcje o charakterze egzekucyjnym. W prawie karnym obecne są głównie sankcje represyjne. W prawie administracyjnym obok sankcji represyjnych stosuje się także sankcje egzekucyjne. Według innych zasad w poszczególnych gałęziach prawa może być również przeprowadzana wykładnia prawa i korzystanie z wnioskowań prawniczych. Ogólnie można powiedzieć, że w prawie administracyjnym i podatkowym dużą wagę przywiązuje się do wykładni językowej. Zabronione jest tu też stosowanie analogii na niekorzyść obywatela/podatnika. W prawie karnym sięga się przede wszystkim do wykładni językowej w zakresie, w jakim to prawo określa czyny, za jakie grożą sankcje karne. Niedopuszczalne jest też w nim korzystanie z analogii, jaka miałaby skutek niekorzystny dla oskarżonego (obwinionego) lub podejrzanego. Przy tym obowiązuje tu zasada, że co nie jest zabronione lub nakazane, jest dozwolone, jaka domyka system prawa karnego, czyniąc go w ten sposób zupełnym. W prawie prywatnym wykładnia może przebiegać zarówno zgodnie z dyrektywami wykładni językowej, jak i celowościowej. Ogólność instytucji tego prawa sprawia jednak, iż większe znaczenie niż sam rodzaj wykładni prawa ma tutaj to, kto jej dokonuje. Przy tym liczy się tu zarówno wykładnia legalna – zwłaszcza gdy chodzi o precedensy de facto – jak i wykładnia doktrynalna prawnicza. Ponadto w prawie prywatnym dozwolone, jeśli nie nakazane, jak np. w przypadku tzw. umów nienazwanych (łac. contracti innominati), jest korzystanie z analogii, i to zarówno legis, jak i iuris. Ogólnie brakuje w nim też zasady, iż co nie jest wyraźnie unormowane prawem, jest prawnie indyferentne (obojętne) tudzież dozwolone albo zabronione. Każdemu przypadkowi, jaki wystąpił w życiu, należy bowiem przypisać jakieś skutki cywilnoprawne, również wtedy, gdy brak jest ogólnych reguł, jakie by te skutki wyznaczały – w tym przy wzięciu pod uwagę niesztampowego (nietypowego) charakteru takiego przypadku13. W prawie międzynarodowym publicznym i prywatnym sensu largo często boryka się z problemem niezgodności pomiędzy poszczególnymi wersjami językowymi danej umowy międzynarodowej, co między innymi daje okazję do czynienia użytku z wykładni celowościowej. Także w prawie unijnym dużą wagę przywiązuje się do celu, jakie miały poszczególne regulacje prawne. Ponadto poza tym, że – tak jak w prawie międzynarodowym publicznym – potrafi się tu uciekać do reguły domniemanych kompetencji, podejmuje się tu również takie zabiegi interpretacyjne zmierzające do zapewnienia efektywności unijnym regulacjom i prawidłowego działania unijnych instytucji, jak przyznanie prawu Unii Europejskiej pierwszeństwa nad prawem krajowym i wyposażenie orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w moc wiążącą w stosunku do sądów państw będących członkami Unii Europejskiej bez wyraźnej, jeśli jakiejkolwiek, podstawy w unijnym prawie pierwotnym (traktatowym) i unijnym prawie pochodnym (wtórnym).

W zależności od gałęzi prawa, z jaką mamy do czynienia, prawo może być też w inny sposób stosowane. W prawie karnym, administracyjnym i podatkowym stosowanie prawa odbywa się – przynajmniej w teorii – głównie drogą sylogizmu prawniczego, w prawie konstytucyjnym drogą modelu argumentacyjnego i ewentualnie drogą „balansowania” przeciwstawnych zasad, a w prawie prywatnym drogą modelu argumentacyjnego i ewentualnie za pośrednictwem sylogizmu prawniczego i analogii. W różnych gałęziach prawa inny jest też stosunek do obchodzenia prawa (działania fraudulentnego – łac. in fraudem legem). W prawie prywatnym obchodzenie prawa – jakie polega tu na niweczeniu celu regulacji prawnych o bezwzględnie wiążącym charakterze lub semiimperatywnych – jest z definicji zabronione14, w prawie karnym, zgodnie z regułą, że co nie jest wyraźnie zakazane lub nakazane, jest dozwolone, obchodzenie prawa jest dopuszczalne, a w prawie podatkowym obchodzenie prawa – jakiego skutkiem jest tutaj odnoszenie korzyści podatkowej, zwłaszcza poprzez unikanie opodatkowania – jest na ogół niedozwolone15. Ponadto w prawie prywatnym nie wolno nie tylko obchodzić prawa, ale i go nadużywać16.

Niejednakowe mogą być też w poszczególnych gałęziach prawa ogólne zasady oraz wartości i cele chronione oraz realizowane przez prawo – np. w prawie cywilnym mamy do czynienia z zasadą swobody umów, w prawie karnym z zasadą domniemania niewinności, w administracyjnym prawie ustrojowym z zasadą, iż organy państwa działają tylko w granicach i na podstawie prawa, a w prawie pracy z zasadą poszanowania godności i dóbr osobistych pracownika. Niektóre gałęzie prawa mogą być również nastawione na zabezpieczanie interesów („dobra”) pewnych grup jednostek, jak np. konsumentów w prawie konsumenckim i pracowników w prawie pracy czy dzieci w prawie rodzinnym.

Jeszcze innym zagadnieniem są wzajemne relacje pomiędzy poszczególnymi gałęziami prawa. Dotykają one zwłaszcza problemu przypisywania pojęciom (terminom), jakie występują w jednej gałęzi prawa, znaczenia, jakie te pojęcia (terminy) posiadają w innej gałęzi prawa – np. rozumienie jednakowo brzmiących słów i wyrażeń obecnych w prawie podatkowym w sposób, w jaki te słowa/wyrażenia są pojmowane w prawie prywatnym lub prawie administracyjnym contra traktowanie ich jako słów/wyrażeń autonomicznych, mających swoje własne prawnopodatkowe znaczenie17 albo rozumienie słów i wyrażeń obecnych w prawie unijnym w sposób, w jaki są one rozumiane w prawodawstwach krajowych państw będących członkami Unii Europejskiej (lub w językach narodowych obywateli tych państw) versus pojmowanie takich słów/wyrażeń w sposób swoisty, uwzględniający specyficzne potrzeby integracji prawnej, jaka dokonuje się w ramach Unii Europejskiej, tudzież rozumienie słów i wyrażeń użytych w pisanej konstytucji tak, jak są one rozumiane w poszczególnych gałęziach prawa państwa, o którego pisaną konstytucję chodzi, innych niż prawo konstytucyjne, contra rozumienie ich w sposób od tych gałęzi niezależny, właściwy temu ostatniemu prawu18. Ponadto w przypadku prawa o wyższej randze dochodzi wymóg pozostawania z nim w zgodności przez prawo o randze niższej, jak jest np. w stosunkach między prawem ustawowym i prawem konstytucyjnym lub prawem krajowym państw będących członkami Unii Europejskiej i prawem tej ostatniej.

Literatura:

1. Nadużycie prawa. Konferencja Wydziału Prawa i Administracji. 1 marca 2002 roku, red. H. Izdebski i A. Stępkowski, Warszawa 2003.