Parlament Europejski, Rada (Rada Unii Europejskiej), Komisja Europejska, Rada Europejska, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, Wysoki Przedstawiciel Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa, Komitet Ekonomiczno-Społeczny i Komitet Regionów, Trybunał Obrachunkowy, Europejski Bank Centralny, Europejski Bank Inwestycyjny, Europol, Prokuratura Europejska, Eurojust i Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich; kompetencje wyłączne, kompetencje dzielone z Państwami Członkowskimi, kompetencje niewyłączne oddzielne od kompetencji Państw Członkowskich i kompetencje do prowadzenia działań o wymiarze europejskim mających na celu wspieranie, koordynowanie lub uzupełnianie działań Państw Członkowskich; zasada proporcjonalności i zasada pomocniczości; konsultacje z parlamentami narodowymi; obywatelstwo Unii Europejskiej; Europejska Wspólnota Energii Atomowej.
W posiadającej obecnie 27 członków Unii Europejskiej władza jest rozdzielona między następujące instytucje: Rada Europejska, Rada (Rada Unii Europejskiej), Komisja Europejska, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej i Trybunał Obrachunkowy. Pewne zadania w jej ramach wykonują też: Europejski Bank Centralny, Europejski Bank Inwestycyjny, Europol, Prokuratura Europejska, Eurojust i Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich1. Przy tym od chwili wejścia w życie tzw. Traktatu z Lizbony, tj. dnia 1 grudnia 2009 r.2, zastąpiła ona istniejącą wcześniej Wspólnotę Europejską3 i posiada ona, odrębną od podmiotowości prawnej jej członków, podmiotowość prawną na arenie międzynarodowej. Jej członkowie – zgodnie z nomenklaturą przyjętą w jej traktach założycielskich – nazywani są przy tym – przynajmniej na użytek tych traktatów – Państwami Członkowskimi4.
Parlament Europejski składa się z eurodeputowanych wyłanianych przez obywateli Unii Europejskiej na pięcioletnią kadencję w wyborach wolnych, powszechnych, bezpośrednich i odbywających się w głosowaniu tajnym przeprowadzanych w poszczególnych Państwach Członkowskich. Przy tym liczba wszystkich eurodeputowanych nie może przekroczyć siedmiuset pięćdziesięciu, nie licząc jego przewodniczącego, a rozkład w nim mandatów do obsadzenia pomiędzy poszczególnymi Państwami Członkowskimi ma mieć charakter degresywnie proporcjonalny z minimalną liczbą sześciu mandatów i maksymalną liczbą dziewięćdziesięciu sześciu mandatów w przypadku każdego z tych z państw5. Spośród swoich członków wybiera on też swojego przewodniczącego i swoje prezydium.
Parlament Europejski wspólnie z Radą Unii Europejskiej pełni funkcję prawodawczą i budżetową6. Na warunkach przewidzianych w unijnych traktatach wykonuje również funkcję kontroli politycznej i funkcję konsultacyjną. Jego siedzibą jest Strasburg (sesje plenarne) i Bruksela (sesje plenarne i posiedzenia komisji parlamentarnych), a także Luksemburg, gdzie mieści się jego Sekretariat Generalny i biblioteka. Stanowi on większością oddanych głosów – z wyłączeniem przypadków, w których traktaty unijne przewidują co innego. Niezbędne kworum określa jego regulamin wewnętrzny.
W skład Rady (Rady Unii Europejskiej) wchodzi po jednym przedstawicielu szczebla ministerialnego z każdego Państwa Członkowskiego, upoważnionym do zaciągania zobowiązań w imieniu rządu tego państwa oraz do wykonywania prawa głosu. Co do zasady stanowi ona większością kwalifikowaną, która wynosi co najmniej 55% jej członków, jednak nie mniej niż piętnastu z nich, reprezentujących Państwa Członkowskie, których łączna liczba ludności stanowi co najmniej 65% ludności całej Unii Europejskiej. Przy tym mniejszość blokująca musi obejmować tu co najmniej czterech członków Rady, w przeciwnym bowiem razie uznaje się, że większość kwalifikowana została osiągnięta. Ilekroć jednak nie stanowi ona na wniosek Komisji Europejskiej lub Wysokiego Przedstawiciela Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa, większość kwalifikowana wynosi co najmniej 72% jej członków reprezentujących Państwa Członkowskie, których łączna liczba ludności stanowi co najmniej 65% ludności całej Unii Europejskiej7. Poza pełnieniem wraz z Parlamentem Europejskim funkcji prawodawczej i budżetowej określa ona polityki, jakie mają być realizowane, oraz wykonuje funkcję koordynacyjną. Jej siedziba znajduje się w Brukseli.
Na Komisję Europejską składa się 28 komisarzy, w tym przewodniczący i wiceprzewodniczący, po jednym z każdego Państwa Członkowskiego. Jej wiceprzewodniczącym jest Wysoki Przedstawiciel Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa. Pozostali jej członkowie są wybierani na pięcioletnią kadencję spośród osób, których niezależność jest niekwestionowana, przy uwzględnieniu ich ogólnych kwalifikacji i zaangażowania w sprawy europejskie8. Podejmuje ona uchwały większością swoich członków. Jej biura są usytuowane głównie w Brukseli i Luksemburgu.
Komisja Europejska wspiera ogólny interes Unii Europejskiej i podejmuje w tym celu odpowiednie inicjatywy. Pełni funkcje koordynacyjne, wykonawcze i zarządzające. Czuwa nad stosowaniem unijnych traktatów i środków przyjmowanych na ich podstawie przez unijne instytucje. Nadzoruje stosowanie prawa unijnego pod kontrolą Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Wykonuje unijny budżet i zarządza unijnymi programami. Z wyjątkiem wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa oraz innych przypadków przewidzianych w unijnych traktatach zapewnia też reprezentację Unii Europejskiej na zewnątrz. Przy tym w wykonywaniu swoich zadań powinna być ona całkowicie niezależna, a jej członkom nie wolno się zwracać o instrukcje – ani ich przyjmować – do któregoś z rządów, instytucji, organów lub jednostek organizacyjnych. Członkowie ci mają także obowiązek powstrzymania się od podejmowania wszelkich działań, jakie nie dałyby się pogodzić z charakterem ich obowiązków lub wykonywanych przez nich zadań. W swojej pracy korzystają oni z pomocy Sekretariatu Generalnego oraz Dyrekcji Generalnych (odpowiedniki polskich ministerstw).
Komisja Europejska może wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej przeciwko Państwu Członkowskiemu, które uchybiło któremuś ze zobowiązań, jakie ma ono wobec Unii Europejskiej – pod warunkiem, że państwo to nie zastosuje się do jej opinii, wydanej przez nią w tym przedmiocie po uprzednim umożliwieniu mu przedstawienia jego uwag w terminie przez nią określonym. Do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej może ona również zaskarżyć Państwo Członkowskie, które nie podjęło środków zapewniających wykonanie wyroku tego trybunału – po umożliwieniu mu przedstawienia jego uwag. Przy tym w tym ostatnim przypadku, kierując się okolicznościami, wskazuje ona wysokość ryczałtu lub okresowej kary pieniężnej, jaki/jaką będzie mógł nałożyć na takie Państwo Członkowskie Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, jeśli stwierdzi, że nie zastosowało się ono do wydanego przez niego wcześniej wyroku.
Komisja Europejska ponosi odpowiedzialność polityczną przed Parlamentem Europejskim, który może wyrazić jej wotum nieufności uchwałą podjętą większością 2/3 oddanych głosów reprezentującą większość jego członków. W razie otrzymania takiego wotum nieufności jej członkowie kolegialnie rezygnują ze swoich funkcji, a Wysoki Przedstawiciel Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa rezygnuje z pełnienia obowiązków, jakie wykonuje w jej ramach. Członek Komisji Europejskiej składa rezygnację również wtedy, gdy jej przewodniczący tego zażąda.
Unijne prawo pochodne (wtórne) w postaci rozporządzeń, dyrektyw i decyzji ustanawiane jest w trzech rodzajach procedur, tzw. zwykłej procedurze ustawodawczej, specjalnej procedurze ustawodawczej i procedurze nieustawodawczej. W zwykłej procedurze ustawodawczej poszczególne rozporządzenia, dyrektywy i decyzje przyjmowane są wspólnie przez Parlament Europejski i Radę Unii Europejskiej na wniosek Komisji Europejskiej. W szczególnych przypadkach przewidzianych w unijnych traktach akty te mogą być przyjmowane w tej procedurze z inicjatywy grupy Państw Członkowskich lub Parlamentu Europejskiego, na zalecenie Europejskiego Banku Centralnego albo na wniosek Trybunału Sprawiedliwości lub Europejskiego Banku Inwestycyjnego. W specjalnej procedurze ustawodawczej poszczególne rozporządzenia, dyrektywy lub decyzje przyjmowane są przez Parlament Europejski z udziałem Rady Unii Europejskiej lub przez Radę Unii Europejskiej z udziałem Parlamentu Europejskiego w szczególnych przypadkach przewidzianych w unijnych traktatach. W procedurze nieustawodawczej przyjmowane są przede wszystkim wydawane przez Komisję Europejską – na podstawie udzielonego jej w tym celu upoważnienia – rozporządzenia delegowane, dyrektywy delegowane i decyzje delegowane (mogą one uzupełniać lub zmieniać niektóre nieistotne elementy dyrektyw, rozporządzeń i decyzji) oraz wydawane przez Komisję Europejską lub Radę Unii Europejskiej – na podstawie udzielonego im w tym celu upoważnienia – rozporządzenia wykonawcze, dyrektywy wykonawcze i decyzje wykonawcze. Te trzy ostatnie przyjmuje się wtedy, gdy zachodzi potrzeba wprowadzenia jednolitych (jednakowych) warunków wykonywania (wdrażania w życie) odpowiednich dyrektyw, rozporządzeń i decyzji. Rada Unii Europejskiej – w przypadku gdy traktaty unijne przewidują przyjmowanie przez nią aktów na wniosek Komisji Europejskiej, na wniosek tej Komisji – i Komisja Europejska wydają też niewiążące dla ich adresatów zalecenia9.
Parlament Europejski, Rada Unii Europejskiej i Komisja Europejska są wspomagane w swojej działalności przez Komitet Ekonomiczno-Społeczny i Komitet Regionów. W skład Komitetu Ekonomiczno-Społecznego wchodzą przedstawiciele organizacji pracodawców i pracowników oraz innych podmiotów reprezentujących społeczeństwo obywatelskie, w szczególności w obszarach społeczno-ekonomicznych, obywatelskich, zawodowych i kulturalnych. Na Komitet Regionów składają się przedstawiciele społeczności regionalnych i lokalnych posiadający mandat wyborczy społeczności regionalnej lub lokalnej albo odpowiedzialni politycznie przed wybieralnym zgromadzeniem. Członkowie Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów powinni działać w ogólnym interesie Unii Europejskiej i być w pełni niezależni w wykonywaniu swoich obowiązków. Nie wiążą ich żadne instrukcje.
Liczba członków zarówno w przypadku Komitetu Ekonomiczno-Społecznego, jak i Komitetu Regionów nie może być większa niż trzysta pięćdziesiąt. Przy tym dokładny skład każdego z tych komitetów określa Rada Unii Europejskiej na wniosek Komisji Europejskiej, stanowiąc w tym względzie jednomyślnie. Przyjmuje ona też listę członków każdego z tych komitetów oraz ich zastępców w takiej samej liczbie sporządzoną zgodnie z propozycjami każdego z Państw Członkowskich. Członkowie ci i ich zastępcy są mianowani na okres pięciu lat, przy czym po upływie tego okresu mogą zostać powołani w skład tych komitetów ponownie. Oba te komitety mają siedzibę w Brukseli.
Parlament Europejski, Rada Unii Europejskiej i Komisja Europejska konsultują się z Komitetem Ekonomiczno-Społecznym i Komitetem Regionów w przypadkach przewidzianych w unijnych traktach oraz wtedy, gdy uznają to za stosowne. Komitety te mogą wydawać opinie także ze swojej własnej inicjatywy, ilekroć tylko będą widzieć taką potrzebę. Podczas konsultacji Parlament Europejski, Rada Unii Europejskiej i Komisja Europejska – jeśli uznają to za niezbędne – mogą wyznaczyć tym komitetom termin, w jakim ich opinia ma zostać wydana, jaki nie może być krótszy niż miesiąc od daty otrzymania przez ich przewodniczącego powiadomienia w tym przedmiocie. Po upływie tego terminu brak opinii tych komitetów nie stanowi przeszkody w podjęciu dalszych działań przez te instytucje. Opinie Komitetu Regionów i Komitetu Ekonomiczno-Społecznego, jak również protokoły z ich obrad, są przesyłane Parlamentowi Europejskiemu, Radzie Unii Europejskiej i Komisji Europejskiej.
Wysoki Przedstawiciel Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa mianowany jest przez Radę Europejską, stanowiącą większością kwalifikowaną, za zgodą przewodniczącego Komisji Europejskiej. W tej samej procedurze jego kadencja może ulec skróceniu. Prowadzi on wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa Unii Europejskiej oraz czuwa nad spójnością jej działań zewnętrznych. Przewodniczy Radzie do Spraw Zagranicznych i jest jednym z wiceprzewodniczących Komisji Europejskiej, w ramach której odpowiada za spoczywające na niej obowiązki w dziedzinie stosunków zewnętrznych i koordynację innych aspektów zewnętrznych działań Unii Europejskiej.
W skład Rady Europejskiej wchodzą szefowie państw lub rządów Państw Członkowskich, a także jej przewodniczący oraz przewodniczący Komisji Europejskiej. Rada Europejska nadaje Unii Europejskiej impulsy niezbędne do jej rozwoju i określa ogólne kierunki i priorytety polityczne, nie pełniąc jednak funkcji prawodawczej. W jej pracach uczestniczy Wysoki Przedstawiciel Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa. Wybiera ona – na okres dwóch i pół roku – swojego przewodniczącego, którego mandat może zostać jednokrotnie przedłużony (tzw. potocznie Prezydent Unii Europejskiej). Z wyjątkiem sytuacji, w których unijne traktaty przewidują co innego, swoje decyzje podejmuje ona jednomyślnie. Jej siedzibą jest Bruksela.
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej jest zbiorczym określeniem unijnych sądów. Ma on siedzibę w Luksemburgu, a jego zadaniem jest zapewnienie poszanowania unijnego prawa. Składają się na niego takie sądy, jak: a) Trybunał Sprawiedliwości; b) Sąd; c) sądy wyspecjalizowane, jakie mogą zostać utworzone.
W skład Trybunału Sprawiedliwości wchodzi jeden sędzia z każdego Państwa Członkowskiego, a w skład Sądu co najmniej jeden taki sędzia10. Sądy wyspecjalizowane mogą być tworzone przy Sądzie przez Parlament Europejski i Radę Unii Europejskiej w drodze rozporządzenia przyjętego zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą na wniosek Komisji Europejskiej i po konsultacji z Trybunałem Sprawiedliwości albo na wniosek Trybunału Sprawiedli-
wości i po konsultacji z Komisją Europejską. Przy Trybunale Sprawiedliwości działają również tzw. rzecznicy generalni, którzy przedstawiają uzasadnione opinie na temat spraw wnoszonych do tego trybunału przed ich przez niego rozpoznaniem – w czym mają być oni całkowicie bezstronni i niezależni. W przypadku Sądu do wystąpienia w roli takiego rzecznika w danej sprawie może zostać natomiast wezwany któryś z jego sędziów. Sędzia taki nie może brać wtedy udziału w orzekaniu w sprawie, na temat jakiej wydał opinię, występując w roli rzecznika generalnego.
Sędziowie Trybunału Sprawiedliwości i Sądu oraz rzecznicy generalni są mianowani na okres sześciu lat za wspólnym porozumieniem przez rządy Państw Członkowskich – po wcześniejszej konsultacji z komitetem składającym się z siedmiu osób wybranych spośród byłych członków Trybunału Sprawiedliwości i Sądu, członków krajowych sądów najwyższych i prawników o uznanym autorytecie. Przy tym sędziowie i rzecznicy generalni Trybunału Sprawiedliwości mają być wyłaniani spośród osób o niekwestionowanej niezależności i posiadających kwalifikacje wymagane w ich państwach do zajmowania najwyższych stanowisk sądowych lub będących prawnikami o uznanym autorytecie, a członkowie Sądu spośród osób o niekwestionowanej niezależności i mogących zajmować wysokie stanowiska sądowe. Sędziowie sądów wyspecjalizowanych są mianowani przez Radę Unii Europejskiej, stanowiącą jednomyślnie. Przy tym powinni być wyłaniani spośród osób o niekwestionowanej niezależności i mogących zajmować stanowiska sądowe. Co trzy lata następuje częściowe odnowienie składu sędziowskiego i składu rzeczników generalnych na warunkach określonych w Statucie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Ustępujący sędziowie i rzecznicy generalni mogą być mianowani na swój dotychczasowy urząd ponownie.
Sędziowie Trybunału Sprawiedliwości i Sądu wybierają spośród siebie na okres trzech lat prezesa i wiceprezesa odpowiednio Trybunału Sprawiedliwości i Sądu, których mandat może być odnawiany. Każdy z tych sądów mianuje również swojego sekretarza. Trybunał Sprawiedliwości ustanawia swój regulamin proceduralny. W porozumieniu z nim swoje regulaminy proceduralne przyjmują też Sąd i sądy wyspecjalizowane, jeśli dojdzie do ich utworzenia. Regulaminy te podlegają następnie zatwierdzeniu przez Radę Unii Europejskiej.
Trybunał Sprawiedliwości orzeka w pierwszej instancji: a) w zakresie większości skarg wniesionych przez Państwa Członkowskie i instytucje Unii Europejskiej, w tym skarg opartych na zarzucie naruszenia przez akt unijnego prawa pochodnego zasady pomocniczości; b) na wniosek sądów Państw Członkowskich w tzw. trybie prejudycjalnym w kwestii wykładni traktatów unijnych albo wykładni lub (nie)ważności aktów przyjętych przez instytucje, organy lub jednostki organizacyjne Unii Europejskiej. Przy tym sądy z tych państw muszą wystąpić z pytaniem w tym przedmiocie (zwanym pytaniem prejudycjalnym), ilekroć od odpowiedzi na nie zależy sposób rozstrzygnięcia aktualnie rozpoznawanej przez nie sprawy, a od wydanego przez nie w tej sprawie orzeczenia nie będzie przysługiwał według prawa krajowego środek odwoławczy11.
Sąd jest właściwy do rozpatrywania w pierwszej instancji przede wszystkim: a) spraw o naprawianie przez Unię Europejską (lub Europejski Bank Centralny) szkody wyrządzonej przez jej instytucje lub jej pracowników przy wykonywaniu ich zadań i obowiązków na zasadzie odpowiedzialności pozaumownej; b) skarg wnoszonych na mocy klauzuli arbitrażowej umieszczonej w umowie zawartej przez Unię Europejską lub w jej imieniu w prawie publicznym [międzynarodowym] lub prawie prywatnym; c) sporów między Unią Europejską a jej pracownikami; d) wniesionych przez osoby fizyczne lub prawne skarg na legalność aktu unijnego prawa pochodnego, którego osoby te są adresatem lub który dotyczy ich bezpośrednio i indywidualnie, oraz na akty regulacyjne, które dotyczą tych osób bezpośrednio i nie wymagają środków wykonawczych12; e) skarg wnoszonych przez osoby fizyczne lub prawne, które zarzucają danej instytucji, organowi lub jednostce organizacyjnej Unii Europejskiej, iż zaniechała ona wydania aktu skierowanego do tych osób; f) pytań prejudycjalnych w dziedzinach, jakie zostaną określone w Statucie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Ponadto statut ten może rozszerzyć właściwość Sądu na inne jeszcze sprawy (kategorie skarg/postępowań).
Sądy wyspecjalizowane są uprawnione do rozpoznawania w pierwszej instancji spraw, do jakich rozpatrywania zostaną powołane. Należący do takich sądów Sąd do spraw Służby Publicznej Unii Europejskiej, jaki działał od dnia 2 grudnia 2005 r. do dnia 1 września 2016 r., rozstrzygał spory między Unią Europejską a jej pracownikami13.
Od orzeczeń wydanych przez Sąd zasadniczo można wnieść w kwestiach prawnych odwołanie do Trybunału Sprawiedliwości. Podobnie od orzeczeń pochodzących od sądów wyspecjalizowanych można w takich kwestiach odwołać się do Sądu, a jeśli będzie to przewidziane w rozporządzeniu ustanawiającym dany sąd wyspecjalizowany, także w kwestiach faktycznych.
Jeżeli Sąd uzna, że zawisła przed nim sprawa wymaga orzeczenia co do zasad, które mogą mieć wpływ na jedność lub spójność prawa Unii Europejskiej, może przekazać tę sprawę do rozpoznania Trybunałowi Sprawiedliwości. W razie przyznania Sądowi kognicji do rozpatrywania w określonych dziedzinach pytań prejudycjalnych zadawanych przez sądy Państw Członkowskich oraz w przypadku utworzenia sądów wyspecjalizowanych pierwszy rzecznik generalny uprawniony jest – w sytuacji gdy uzna, że zachodzi poważne ryzyko naruszenia jedności lub spójności prawa unijnego – wystąpić w terminie jednego miesiąca do Trybunału Sprawiedliwości z wnioskiem o poddanie kontroli orzeczenia Sądu wydanego w odpowiedzi na takie pytanie lub wskutek rozpoznania przez niego skargi wniesionej przeciwko orzeczeniu sądu wyspecjalizowanego.
Trybunał Obrachunkowy kontroluje wszystkie rachunki (stwierdzone na nich dochody i wydatki) Unii Europejskiej oraz jednostek, urzędów (biur) i agencji utworzonych przez Unię Europejską – w zakresie, w jakim akt założycielski tych jednostek, urzędów (biur) i agencji nie wyłącza możliwości takiej kontroli. Przedkłada Parlamentowi Europejskiemu i Radzie Unii Europejskiej poświadczenie wiarygodności takich rachunków i legalność oraz regularności leżących u ich podstaw transakcji. Przy tym sprawdza on to, czy wszystkie dochody wpłynęły i wszystkie wydatki zostały poniesione w zgodny z prawem i regularny sposób, a także to, czy zarządzanie finansami było rozsądne. Pomaga również Parlamentowi Europejskiemu i Radzie Unii Europejskiej w sprawowaniu ich funkcji kontrolnych w zakresie prawidłowego wykonywania unijnego budżetu. Usytuowany jest w Luksemburgu.
Europejski Bank Centralny z siedzibą we Frankfurcie nad Menem posiada oddzielną od Unii Europejskiej osobowość prawną. Przysługuje mu wyłączne prawo upoważniania do emisji euro. Wraz z bankami centralnymi Państw Członkowskich, jakie przyjęły euro, prowadzi politykę pieniężną Unii Europejskiej. Łącznie z bankami centralnymi wszystkich Państw Członkowskich tworzy Europejski System Banków Centralnych (ESBC), jaki jest kierowany przez jego organy decyzyjne i którego głównym celem jest utrzymywanie stabilności cen – przy czym bez uszczerbku dla tego celu system ten ma wspierać ogólne polityki gospodarcze w Unii Europejskiej, mając na względzie przyczynianie się do osiągania jej zamierzeń określonych w art. 3 Traktatu o Unii Europejskiej14. W granicach zakreślonych unijnymi traktami Europejski Bank Centralny wydaje rozporządzenia, decyzje, opinie i zalecenia. Przy tym ma być on niezależny w wykonywaniu swoich uprawnień oraz w zarządzaniu swoimi finansami.
Również Europejski Bank Inwestycyjny z siedzibą w Luksemburgu wyposażony jest w oddzielną od Unii Europejskiej osobowość prawną. Jego członkami są wszystkie Państwa Członkowskie. Jego zadaniem jest przyczynianie się, poprzez uciekanie się do rynku kapitałowego i wykorzystywanie zasobów własnych, do zrównoważonego i stałego rozwoju rynku wewnętrznego w interesie Unii Europejskiej. W tym celu, nie dążąc do osiągania zysków, udziela on pożyczek i gwarancji, które sprzyjają finansowaniu we wszystkich sektorach gospodarki:
a) projektów zmierzających do rozwoju regionów mniej rozwiniętych; b) projektów modernizacji lub przekształcania przedsiębiorstw lub tworzenia nowych dziedzin działalności, wynikających z ustanowienia lub funkcjonowania rynku wewnętrznego, które z uwagi na swoje rozmiary lub charakter nie mogą być w całości sfinansowane z różnych środków dostępnych w poszczególnych Państwach Członkowskich; c) projektów stanowiących przedmiot wspólnego zainteresowania kilku Państw Członkowskich, które przez wzgląd na swoje rozmiary lub charakter nie mogą być w pełni sfinansowane z różnych środków dostępnych w poszczególnych Państwach Członkowskich. Wykonując swoje zadania, pomaga on w finansowaniu programów inwestycyjnych w powiązaniu z pomocą otrzymywaną z funduszy strukturalnych i innych instrumentów finansowych Unii Europejskiej.
Celem Europolu jest wspieranie i wzmacnianie działań organów policyjnych i innych organów ścigania z Państw Członkowskich oraz wzajemnej współpracy takich organów w zapobieganiu i zwalczaniu poważnej przestępczości dotykającej dwa lub więcej Państw Członkowskich, terroryzmu oraz form przestępczości naruszających wspólny interes objęty polityką Unii Europejskiej. Wszelkie działania operacyjne Europolu są prowadzone wspólnie i w porozumieniu z władzami (odpowiednimi organami) Państwa Członkowskiego lub Państw Członkowskich, których terytorium dotyczą. Przy tym stosować środki przymusu mogą tu wyłącznie kompetentne władze (organy) krajowe. Ma on siedzibę w Hadze15. Do zadań Prokuratury Europejskiej należy dochodzenie, ściganie i stawianie przed sądem, tam, gdzie jest to zasadne, współdziałając z Europolem, sprawców i współsprawców przestępstw przeciwko interesom finansowym Unii Europejskiej oraz ewentualnie sprawców i współsprawców poważnych przestępstw dotykających więcej niż jedno Państwo Członkowskie w sprawach określonych w rozporządzeniu, jakie ją powołuje. W stosunku do tych przestępstw uprawniona jest ona też do wnoszenia publicznego oskarżenia we właściwych sądach Państw Członkowskich16. Jej funkcjonowanie rozpocznie się od 2020 r.17 Cel Eurojustu stanowi wspieranie oraz wzmacnianie koordynacji i współpracy między krajowymi organami śledczymi i organami ścigania w odniesieniu do poważnej przestępczości, która dotyka dwa lub więcej Państw Członkowskich lub która wymaga wspólnego ścigania w oparciu o operacje przeprowadzane i informacje dostarczane przez niego i organy Państw Członkowskich. Jego siedzibą jest Haga18.
Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich wybierany jest przez Parlament Europejski po każdych wyborach do tego parlamentu na okres jego kadencji. Przy tym może na niego zostać wybrana ta sama osoba, która była nim dotychczas. Oficjalnie urzęduje on w Strasburgu. W razie gdy przestanie on spełniać warunki konieczne do wykonywania swoich zadań (obowiązków) lub dopuści się poważnego uchybienia, może zostać – na żądanie Parlamentu Europejskiego – zdymisjonowany przez Trybunał Sprawiedliwości.
Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich uprawniony jest do przyjmowania od każdego obywatela Unii Europejskiej lub każdej osoby fizycznej bądź prawnej mającej miejsce zamieszkania lub statutową siedzibę w Państwie Członkowskim skarg, które dotyczą przypadków niewłaściwego administrowania („zarządzania”) w działaniach instytucji, jednostki, urzędu (biura) lub agencji Unii Europejskiej – z wyłączeniem jednak działań Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, podczas których wykonuje on swoje funkcje sądowe. Skargi te mogą być składane bezpośrednio lub za pośrednictwem członka Parlamentu Europejskiego. Na ich podstawie lub z własnej inicjatywy Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich przeprowadza dochodzenia, które uważa za uzasadnione, chyba że podnoszone fakty są lub były przedmiotem postępowania sądowego. Gdy stwierdzi przypadek niewłaściwego administrowania, zwraca się z nim do instytucji, jednostki, urzędu (biura) lub agencji, która się go dopuściła i która ma trzy miesiące na poinformowanie go o swoim stanowisku. Następnie sporządza on na temat tego przypadku swoje sprawozdanie i przesyła je Parlamentowi Europejskiemu oraz tej instytucji, jednostce, urzędowi (biuru) lub agencji. O wynikach przeprowadzonych przez niego dochodzeń są informowane też podmioty, który złożyły mu skargi, w zakresie tego, co było ich przedmiotem. Roczne sprawozdanie z wyników takich dochodzeń Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich przedstawia ponadto Parlamentowi Europejskiemu.
Unia Europejska posiada kompetencje wyłączne w takich dziedzinach jak: a) unia celna; b) ustanawianie reguł konkurencji, jakie są niezbędne do funkcjonowania rynku wewnętrznego; c) polityka pieniężna w stosunku do Państw Członkowskich, których walutą jest euro; d) zachowanie morskich zasobów biologicznych w ramach wspólnej polityki rybołówstwa; e) wspólna polityka handlowa. Ponadto do kompetencji wyłącznej Unii Europejskiej należy wiązanie się umowami międzynarodowymi, których zawarcie zostało przewidziane w jej akcie ustawodawczym lub jest niezbędne do umożliwienia wykonywania jej wewnętrznych kompetencji albo których zawarcie może wpływać na wspólne zasady lub zmieniać ich zakres.
Unia Europejska posiada kompetencje dzielone z Państwami Członkowskimi w tych wszystkich przypadkach, w jakich traktaty unijne przyznają jej jakieś kompetencje, które nie należą ani do jej kompetencji wyłącznych, o których była mowa w powyższym akapicie, ani do jej kompetencji, o których mowa w akapicie poniższym. Przy tym te jej kompetencje odnoszą się do takich głównych dziedzin jak: a) rynek wewnętrzny; b) polityka społeczna w odniesieniu do aspektów określonych w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej; c) spójność gospodarcza, społeczna i terytorialna; d) rolnictwo i rybołówstwo z wyłączeniem zachowania morskich zasobów biologicznych; e) środowisko; f) ochrona konsumentów; g) transport; h) sieci transeuropejskie; i) energia; j) przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości; k) wspólne problemy bezpieczeństwa w zakresie zdrowia publicznego w odniesieniu do aspektów określonych w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.
Unia Europejska posiada kompetencje do prowadzenia działań o wymiarze europejskim mających na celu wspieranie, koordynowanie lub uzupełnianie działań Państw Członkowskich w takich sferach jak: a) ochrona i poprawa zdrowia ludzkiego; b) przemysł; c) kultura; d) turystyka; e) edukacja, kształcenie zawodowe, młodzież i sport; f) ochrona ludności; g) współpraca administracyjna. Podejmuje ona także środki w celu zapewnienia koordynacji polityk zatrudnienia Państw Członkowskich, w szczególności określając wytyczne dla tych polityk. Może podejmować również inicjatywy w celu zapewnienia koordynacji polityk społecznych tych państw.
Unia Europejska posiada też kompetencje niewyłączne oddzielne od kompetencji Państw Członkowskich do prowadzenia działań i wspólnej polityki oraz prowadzenia działań odpowiednio w dziedzinach współpracy na rzecz rozwoju i pomocy humanitarnej oraz badań, rozwoju technologicznego i przestrzeni kosmicznej.
Posiadanie przez Unię Europejską kompetencji wyłącznej w danej dziedzinie oznacza, iż może ona w tej dziedzinie stanowić prawo oraz przyjmować akty prawnie wiążące. Państwa Członkowskie mogą zaś stanowić prawo w tej dziedzinie tylko z upoważnienia Unii Europejskiej i w celu wykonania unijnych aktów prawnych. Dysponowanie przez Unię Europejską w jakiejś dziedzinie kompetencją dzieloną z Państwami Członkowskimi sprawia, iż w dziedzinie tej stanowić prawo i przyjmować akty prawnie wiążące może zarówno ona, jak i te państwa. Te ostatnie mogą to jednak czynić tylko w zakresie, w jakim nie zrobiła tego Unia Europejska lub w jakim zaprzestała ona to robić. Kompetencje Unii Europejskiej do prowadzenia działań mających na celu wspieranie, koordynowanie lub uzupełnianie działań Państw Członkowskich w określonych dziedzinach nie pozbawiają tych państw kompetencji w tych dziedzinach. Przyjęte przez Unię Europejską – na podstawie unijnych traktatów – akty prawnie wiążące odnoszące się do tych dziedzin nie mogą też prowadzić do harmonizacji przepisów ustawowych i wykonawczych w tych państwach.Wykonywanie przez Unię Europejską kompetencji niewyłącznych oddzielnych od kompetencji Państw Członkowskich nie może doprowadzić do uniemożliwienia Państwom Członkowskim wykonywania ich własnych kompetencji w tych samych obszarach.
Granice wyżej wymienionych unijnych kompetencji wyznacza zasada przyznania, zgodnie z którą Unia Europejska może działać wyłącznie w granicach kompetencji, jakie zostały jej przyznane przez Państwa Członkowskie w unijnych traktatach do osiągnięcia określonych w tych traktatach celów. Wszelkie zaś kompetencje, jakie nie zostały przyznane Unii Europejskiej w takich traktatach, pozostają przy Państwach Członkowskich.
Wykonywanie kompetencji przyznanych Unii Europejskiej musi odbywać się też w zgodzie w zasadą proporcjonalności i zasadą pomocniczości, nad których poszanowaniem ma stale czuwać każda unijna instytucja. Zgodnie z zasadą proporcjonalności zakres i forma działania Unii Europejskiej nie mogą wykraczać poza to, co jest konieczne do osiągnięcia celów zakreślonych w unijnych traktatach. Według zasady pomocniczości w dziedzinach, które nie należą do jej wyłącznej kompetencji, Unia Europejska może podejmować działania tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele zamierzonego przez nią działania nie mogą zostać osiągnięte w sposób wystarczający przez Państwa Członkowskie, zarówno na poziomie centralnym, jak i regionalnym oraz lokalnym, i jeśli ze względu na rozmiary lub skutki proponowanego działania możliwe jest lepsze osiągnięcie jego celów na jej poziomie.
Poszczególne projekty unijnych aktów prawodawczych19 są uzasadniane pod względem ich zgodności z zasadą pomocniczości i zasadą proporcjonalności przy pomocy szczegółowych stwierdzeń umożliwiających ocenę zachodzenia takiej zgodności. Przy tym zasadność twierdzeń wskazujących na to, że dany cel Unii Europejskiej może zostać lepiej osiągnięty na jej poziomie, powinna być tu wykazywana na podstawie wskaźników jakościowych, a tam, gdzie jest to możliwe, wskaźników ilościowych. Należy też brać tutaj pod uwagę konieczność zminimalizowania wszelkich obciążeń finansowych lub administracyjnych nakładanych na Unię Europejską, rządy krajowe, władze regionalne lub lokalne, podmioty gospodarcze i obywateli, a także to, by takie obciążenia były współmierne do celu, jaki ma zostać osiągnięty.
Projekty poszczególnych unijnych aktów prawodawczych są przekazywane parlamentom narodowym w unijnych językach urzędowych20. Każdy parlament narodowy lub każda izba parlamentu narodowego może następnie – w terminie ośmiu tygodni – przesłać przewodniczącemu Parlamentu Europejskiego, przewodniczącemu Rady Unii Europejskiej i przewodniczącemu Komisji Europejskiej uzasadnioną opinię, według której przekazany projekt unijnego aktu prawodawczego jest niezgodny z zasadą pomocniczości. Przy tym do parlamentu narodowego lub izby parlamentu narodowego należy tutaj konsultowanie się, tam, gdzie jest to zasadne, z parlamentami regionalnymi mającymi kompetencje prawodawcze, jeśli takowe w danym Państwie Członkowskim występują.
Parlament Europejski, Rada Unii Europejskiej i Komisja Europejska, a w stosownym przypadku grupa Państw Członkowskich, Trybunał Sprawiedliwości, Europejski Bank Centralny lub Europejski Bank Inwestycyjny, jeżeli projekt unijnego aktu prawodawczego pochodzi od nich, uwzględniają opinie wydane przez parlamenty narodowe lub izbę parlamentu narodowego, gdy uznają je za zasadne.
W razie gdy uzasadnione opinie o niezgodności danego projektu unijnego aktu prawodawczego z zasadą pomocniczości stanowią co najmniej jedną trzecią głosów przyznanych parlamentom narodowym (w przypadku gdy projekt unijnego aktu prawodawczego dotyczy przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, jedną czwartą takich głosów)21, projekt ten zostaje poddany ponownej analizie.
Po ponownej analizie Komisja Europejska może postanowić o podtrzymaniu, zmianie lub wycofaniu projektu zakwestionowanego unijnego aktu prawodawczego. W przypadku gdy projekt zakwestionowanego unijnego aktu prawodawczego pochodzi od nich, decyzję o jego podtrzymaniu, zmianie lub wycofaniu może podjąć grupa Państw Członkowskich, Parlament Europejski, Trybunał Sprawiedliwości, Europejski Bank Centralny lub Europejski Bank Inwestycyjny.
Jeżeli Komisja Europejska postanowi podtrzymać projekt unijnego aktu prawodawczego, jaki przyjmowany jest w tzw. zwykłej procedurze ustawodawczej, a uzasadnione opinie o niezgodności tego projektu z zasadą pomocniczości stanowią co najmniej zwykłą większość głosów przyznanych parlamentom narodowym, opinie te są przekazywane Parlamentowi Europejskiemu i Radzie Unii Europejskiej w celu rozważenia przez nie – przed zakończeniem pierwszego czytania – zgodności tego projektu z zasadą pomocniczości. Instytucjom tym swoją opinię przekazuje wtedy również Komisja Europejska, podając w niej powody, dla których uważa ona, że zasada pomocniczości nie została naruszona. Jeśli Rada Unii Europejskiej, większością głosów wynoszącą 55% jej członków, lub Parlament Europejski, większością oddanych w nim głosów, stwierdzi, że tak zakwestionowany przez parlamenty narodowe projekt unijnego aktu prawodawczego nie jest zgodny z zasadą pomocniczości, projektowi temu nie nadaje się dalszego biegu.
Komisja Europejska przedkłada co roku Radzie Europejskiej, Parlamentowi Europejskiemu i Radzie Unii Europejskiej oraz parlamentom narodowym sprawozdanie w sprawie stosowania zasady przyznania, zasady pomocniczości i zasady proporcjonalności. Sprawozdanie to otrzymuje również Komitet Ekonomiczno-Społeczny i Komitet Regionów22.
Językami urzędowymi Unii Europejskiej są dwadzieścia cztery języki: angielski23, bułgarski, chorwacki, czeski, duński, estoński, fiński, francuski, grecki, hiszpański, irlandzki, litewski, łotewski, maltański, niderlandzki, niemiecki, polski, portugalski, rumuński, słowacki, słoweński, szwedzki, węgierski i włoski. Urzędnicy unijni zobowiązani są też przestrzegać zasad dobrej administracji określonych w Kodeksie Dobrej Praktyki Administracyjnej (Dz.U. C 285/3 z 29.09.2011).
Każdy, kto posiada obywatelstwo któregoś z Państw Członkowskich, jest Obywatelem Unii Europejskiej. Obywatelstwo unijne ma charakter dodatkowy (uzupełniający) w stosunku do obywatelstwa krajowego i nie zastępuje go. Uprawnia ono między innymi do: a) swobodnego przemieszczania się i przebywania na terytorium Państw Członkowskich; b) głosowania i kandydowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego oraz w wyborach lokalnych w Państwie Członkowskim, w którym ma się miejsce zamieszkania, na takich samych warunkach jak obywatele tego państwa; c) korzystania na terytorium państwa trzeciego, w którym Państwo Członkowskie, którego jest się obywatelem, nie posiada swojego przedstawicielstwa dyplomatycznego/konsularnego, z ochrony dyplomatycznej i konsularnej każdego z pozostałych Państw Członkowskich, na takich samych warunkach jak obywatele tych państw; d) kierowania petycji do Parlamentu Europejskiego, odwoływania się do Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich oraz zwracania się do instytucji i ciał doradczych Unii Europejskiej w jednym z jej języków urzędowych oraz otrzymywania odpowiedzi w tym samym języku24.
Obok Unii Europejskiej funkcjonuje Europejska Wspólnota Energii Atomowej (w skrócie: EWEA lub Euratom), która tak jak ta pierwsza posiada podmiotowość prawną na arenie międzynarodowej. Jej członkami są wszystkie państwa będące członkami Unii Europejskiej25, a jej członkiem stowarzyszonym pozostaje Szwajcaria. Przy tym powstała ona na mocy traktatu podpisanego w dniu 25 marca 1957 r. w Rzymie, jaki wszedł w życie w dniu 1 stycznia 1958 r., i współdzieli ona swoje instytucje z instytucjami Unii Europejskiej26.
Literatura:
1 Dokładnie członkami Unii Europejskiej są: Francja (od 25.03.1957 r.), Niemcy (od 25.03.1957 r.), Włochy (od 25.03.1957 r.), Holandia (od 25.03.1957 r.), Belgia (od 25.03.1957 r.), Luksemburg (od 25.03.1957 r.), Dania (od 1.01.1973 r.), Irlandia (od 1.01.1973 r.), Grecja (od 1.01.1981 r.), Hiszpania (od 1.01.1986 r.), Portugalia (od 1.01.1986 r.), Austria (od 1.01.1995 r.), Finlandia (od 1.01.1995 r.), Szwecja (od 1.01.1995 r.), Estonia (od 1.05.2004 r.), Litwa (od 1.05.2004 r.), Łotwa (od 1.05.2004 r.), Malta (od 1.05.2004 r.), Polska (od 1.05.2004 r.), Słowacja (od 1.05.2004 r.), Słowenia (od 1.05.2004 r.), Węgry (od 1.05.2004 r.), Bułgaria (od 1.01.2007 r.), Cypr (od 1.05.2007 r.), Czechy (od 1.05.2007 r.), Rumunia (od 1.01.2007 r.), Chorwacja (od 1.07.2013 r.).
Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, które przystąpiło do Unii Europejskiej dnia 1 stycznia 1973 r., w dniu 29 marca 2017 r. – w związku z wynikiem referendum w sprawie tzw. brexitu, jakie zostało przeprowadzone w nim w dniu 23 czerwca 2016 r. – powiadomiło Radę Europejską o zamiarze wystąpienia z Unii Europejskiej, wszczynając w ten sposób oficjalnie procedurę przewidzianą w art. 50 Traktatu o Unii Europejskiej (wersja skonsolidowana: Dz.U. C 202 z 7.06.2016). Ostatecznie też – po wielu wewnętrznych perturbacjach – opuściło ono Unię Europejską dnia 31 stycznia 2020 r. o godzinie 23 czasu londyńskiego, od którego to momentu zaczął biec 11-miesięczny okres przejściowy. W trakcie tego okresu nie będzie ono reprezentowane w unijnych organach i instytucjach, mimo iż będzie płacić składki do budżetu Unii Europejskiej oraz przestrzegać unijnego prawa, pozostając członkiem jednolitego rynku i unii celnej oraz zapewniając swobodny przepływ osób i kapitału.
2 Unia Europejska (UE) – bez przyznania jej podmiotowości prawnej – została utworzona Traktem o Unii Europejskiej, jaki został podpisany w Maastricht w dniu 7 lutego 1992 r. i jaki wszedł w życie w dniu 1 listopada 1993 r. Traktat o Unii Europejskiej był później zmieniany: a) Traktatem zmieniającym Traktat o Unii Europejskiej, traktaty ustanawiające Wspólnoty Europejskie i niektóre związane z nimi akty (Dz.U. C 340 z 10.11.1997), jaki został podpisany w Amsterdamie w dniu 2 października 1997 r. i wszedł w życie w dniu 1 maja 1999 r.; b) Traktatem zmieniającym Traktat o Unii Europejskiej, traktaty ustanawiające Wspólnoty Europejskie i niektóre związane z nimi akty (Dz.U. C 80 z 10.03.2001), jaki został podpisany w Nicei w dniu 26 lutego 2001 r. i jaki wszedł w życie w dniu 1 lutego 2003 r.; c) Traktatem zmieniającym Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską (Dz.U. C 306 z 17.12.2007), jaki został podpisany w Lizbonie w dniu 13 grudnia 2007 r. i jaki wszedł w życie w dniu 1 grudnia 2009 r.
3 Na mocy Traktatu o Unii Europejskiej, jaki został podpisany w Maastricht w dniu 7 października 1992 r. i jaki wszedł w życie w dniu 1 listopada 1993 r. istniejąca do tego czasu Europejska Wspólnota Gospodarcza (EWG) została przemianowana na Wspólnotę Europejską (WE). Sama Europejska Wspólnota Gospodarcza została powołana do życia, przez Francję, Włochy, RFN, Belgię, Holandię i Luksemburg, Traktatem ustanawiającym Europejską Wspólnotę Gospodarczą, jaki został podpisany w Rzymie w dniu 25 marca 1957 r. i jaki wszedł w życie z dniem 1 stycznia 1958 r. Poza wspomnianymi traktatami (Traktatem z Maastricht, Traktatem z Amsterdamu, Traktatem z Nicei i Traktatem z Lizbony) traktat ten był zmieniany Jednolitym Aktem Europejskim (Dz.U. L 169 z 29.6.1987), jaki został podpisany w dniu 17 lutego 1986 r. w Luksemburgu, a przez Danię, Grecję i Włochy w dniu 28 lutego 1986 r. w Hadze, i wszedł w życie z dniem 1 lipca 1987 r.
Dawniej istniała też Europejska Wspólnota Węgla i Stali (EWWiS), jaka została powołana do życia, przez Francję, Włochy, RFN, Belgię, Holandię i Luksemburg, Traktatem ustanawiającym Europejską Wspólnotę Węgla i Stali podpisanym w dniu 18 kwietnia 1951 r. w Paryżu, jaki wszedł w życie z dniem 23 lipca 1952 r. i wygasł po 50 latach w dniu 23 lipca 2002 r. Stworzony na podstawie tego traktatu wspólny rynek zaczął funkcjonować w dniu 10 lutego 1953 r. w odniesieniu do węgla, rudy żelaza i złomu oraz w dniu 1 maja 1953 r. w odniesieniu do stali.
Do dzisiaj obok Unii Europejskiej funkcjonuje natomiast Wspólnota Energii Atomowej (w skrócie: EWEA lub Euratom), jaka została powołana do życia, przez Francję, Włochy, RFN, Belgię, Holandię i Luksemburg, Traktatem ustanawiającym Europejską Wspólnotę Energii Atomowej, jaki został podpisany w Rzymie w dniu 25 marca 1957 r. i jaki wszedł w życie z dniem 1 stycznia 1958 r.
W celu ustanowienia jednej wspólnej Rady i jednej wspólnej Komisji dla istniejących wtedy Wspólnot Europejskich (Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej) zawarto Traktat ustanawiający Jedną Radę i Jedną Komisję Wspólnot Europejskich (Dz.U. 152 z 13.07.1967), czyli tzw. potocznie traktat fuzyjny lub traktat o fuzji. Przy tym traktat ten podpisano w Brukseli w dniu 8 kwietnia 1965 r., a zastosowanie miał on od dnia 1 lipca 1967 r., zostając uchylonym Traktatem z Amsterdamu.
Ponadto do zmian w unijnych traktatach dochodziło, gdy do Unii Europejskiej przystępowały nowe kraje.
4 Zob. Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (wersja skonsolidowana: Dz.U. C 202 z 7.06.2016) i Traktat o Unii Europejskiej (wersja skonsolidowana: Dz.U. C 202 z 7.06.2016).
5 Kierując się tymi zasadami, dokładny skład Parlamentu Europejskiego określa Rada Europejska, podejmując decyzję w tym przedmiocie jednomyślnie z inicjatywy Parlamentu Europejskiego i po uzyskaniu jego zgody.
6 Odnośnie do procedury, w jakiej są przyjmowane akty unijnego prawa pochodnego, zob. Rozdział XII (Tryb legislacyjny w Polsce i Unii Europejskiej).
7 W przypadku gdy w zastosowaniu unijnych traktatów nie wszyscy członkowie Rady Unii Europejskiej biorą udział w głosowaniu, większość kwalifikowana wynosi co najmniej 55% jej członków reprezentujących uczestniczące Państwa Członkowskie, których łączna liczba ludności stanowi co najmniej 65% ludności tych państw. Przy tym mniejszość blokująca obejmuje wtedy co najmniej minimalną liczbę członków Rady Unii Europejskiej reprezentujących ponad 35% ludności uczestniczących Państw Członkowskich plus jeden członek, pod rygorem uznania, że większość kwalifikowana została osiągnięta. Jeżeli jednak Rada Unii Europejskiej nie stanowi na wniosek Komisji Europejskiej lub Wysokiego Przedstawiciela Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa, większość kwalifikowana wynosi co najmniej 72% jej członków reprezentujących uczestniczące Państwa Członkowskie, których łączna liczba ludności stanowi co najmniej 65% ludności tych państw.
8 Uwzględniając wyniki wyborów do Parlamentu Europejskiego i po przeprowadzeniu stosownych konsultacji, Rada Europejska, stanowiąc większością kwalifikowaną, przedstawia Parlamentowi Europejskiemu kandydata na funkcję przewodniczącego Komisji Europejskiej. Jeśli Parlament Europejski nie wybierze go większością głosów swoich członków, Rada Europejska, stanowiąc większością kwalifikowaną, przedstawia mu, w terminie miesiąca, nowego kandydata. Po wybraniu przewodniczącego Komisji Europejskiej Rada Unii Europejskiej, za wspólnym porozumieniem z nim, przyjmuje listę pozostałych osób, które proponuje mianować członkami Komisji Europejskiej i którzy są dobierani na podstawie sugestii zgłaszanych przez Państwa Członkowskie. Przewodniczący Komisji Europejskiej, Wysoki Przedstawiciel Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa oraz pozostali zaproponowani członkowie Komisji Europejskiej podlegają następnie kolegialnie (zbiorczo) zatwierdzeniu przez Parlament Europejski. Po takim też zatwierdzeniu na jego podstawie Rada Europejska mianuje Komisję Europejską, stanowiąc większością kwalifikowaną.
9 Odnośnie do szczegółów na temat przebiegu zwykłej procedury ustawodawczej zob. Rozdział XII (Tryb legislacyjny w Polsce i Unii Europejskiej).
10 Dokładnie Sąd składa się z 40 sędziów, począwszy od dnia 25 grudnia 2015 r., 47 sędziów, począwszy od dnia 1 września 2016 r. i z dwóch sędziów z każdego Państwa Członkowskiego, czyli 56, począwszy od dnia 1 września 2019 r.
11 Orzeczenia, jakie Trybunał Sprawiedliwości wydaje, udzielając odpowiedzi na skierowane do niego pytania pochodzące od sądów Państw Członkowskich, nazywa się orzeczeniami wstępnymi lub orzeczeniami prejudycjalnymi.
12 Dokładnie chodzi tu o takie akty jak: akty ustawodawcze, akty Rady Unii Europejskiej, Komisji Europejskiej i Europejskiego Banku Centralnego inne niż zalecenia i opinie oraz akty Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiej i innych jednostek, urzędów i agencji (biur) Unii Europejskiej, jakie zmierzają do wywarcia skutków prawnych wobec podmiotów trzecich.
13 Zob. Decyzję Rady z dnia 2 listopada 2004 r. ustanawiającą Sąd do spraw Służby Publicznej Unii Europejskiej (Dz.U. L 333 z 9.11.2004), Regulamin postępowania przed Sądem do spraw Służby Publicznej Unii Europejskiej z dnia 25 lipca 2007 r. (Dz.U. L 225 z 29.08.2007), Uchylony załącznik nr 1 do Statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej stanowiący Protokół nr 3 do Traktatu Lizbońskiego i Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE, Euratom) nr 2016/1192 z dnia 6 lipca 2016 r. w sprawie przekazania Sądowi właściwości do rozpoznawania w pierwszej instancji sporów między Unią Europejską a jej pracownikami (Dz.U. L 200/137 z 26.07.2016).
14 „1. Celem Unii jest wspieranie pokoju, jej wartości i dobrobytu jej narodów. 2. Unia zapewnia swoim obywatelom przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości bez granic wewnętrznych, w której zagwarantowana jest swoboda przepływu osób, w powiązaniu z właściwymi środkami w odniesieniu do kontroli granic zewnętrznych, azylu, imigracji, jak również zapobiegania i zwalczania przestępczości. 3. Unia ustanawia rynek wewnętrzny. Działa na rzecz trwałego rozwoju Europy, którego podstawą jest zrównoważony wzrost gospodarczy oraz stabilność cen, społeczna gospodarka rynkowa o wysokiej konkurencyjności zmierzająca do pełnego zatrudnienia i postępu społecznego oraz wysoki poziom ochrony i poprawy jakości środowiska. Wspiera postęp naukowo-techniczny. Zwalcza wykluczenie społeczne i dyskryminację oraz wspiera sprawiedliwość i ochronę socjalną, równość kobiet i mężczyzn, solidarność między pokoleniami i ochronę praw dziecka. Wspiera spójność gospodarczą, społeczną i terytorialną oraz solidarność między Państwami Członkowskimi. Szanuje swoją bogatą różnorodność kulturową i językową oraz czuwa nad ochroną i rozwojem dziedzictwa kulturowego Europy. 4. Unia ustanawia unię gospodarczą i walutową, której walutą jest euro. 5. W stosunkach zewnętrznych Unia umacnia i propaguje swoje wartości i interesy oraz wnosi wkład w ochronę swoich obywateli. Przyczynia się do pokoju, bezpieczeństwa, trwałego rozwoju Ziemi, do solidarności i wzajemnego szacunku między narodami, do swobodnego i uczciwego handlu, do wyeliminowania ubóstwa oraz do ochrony praw człowieka, w szczególności praw dziecka, a także do ścisłego przestrzegania i rozwoju prawa międzynarodowego, w szczególności zasad Karty Narodów Zjednoczonych. 6. Unia dąży do osiągnięcia swoich celów właściwymi środkami odpowiednio do zakresu kompetencji przyznanych jej na mocy Traktatów”.
15 Parlament Europejski i Rada Unii Europejskiej, stanowiąc w drodze rozporządzeń zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą, określają strukturę, funkcjonowanie oraz zakres działań i zadań Europolu. Zadania te mogą obejmować: a) gromadzenie, przechowywanie, przetwarzanie, analizę i wymianę informacji przekazywanych zwłaszcza przez organy Państw Członkowskich, państw trzecich lub instytucji spoza Unii Europejskiej; b) koordynowanie, organizowanie i prowadzenie dochodzeń i działań operacyjnych prowadzonych wspólnie z właściwymi organami Państw Członkowskich lub w ramach wspólnych zespołów dochodzeniowych, tam, gdzie jest to zasadne, we współpracy z Eurojustem. Wspomniane rozporządzenia określają również procedury kontroli działań Europolu przez Parlament Europejski, w jakiej uczestniczą parlamenty narodowe.
16 Rozporządzenia powołujące Prokuraturę Europejską określają jej statut, warunki wypełniania jej funkcji, zasady proceduralne mające zastosowanie do jej działań, a także zasady dopuszczalności dowodów oraz zasady sądowej kontroli czynności procesowych podjętych przez nią przy wykonywaniu jej funkcji.
17 Polska, Dania, Irlandia, Malta, Szwecja, Wielka Brytania, Węgry i Holandia nie zgodziły się na to, by zostać objętymi jej działaniem.
18 Parlament Europejski i Rada Unii Europejskiej, stanowiąc w drodze rozporządzeń zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą, określają strukturę, funkcjonowanie oraz zakres działań i zadań Eurojustu. Zadania te mogą obejmować: a) wszczynanie śledztwa oraz występowanie z wnioskiem o wszczęcie ścigania prowadzonego przez właściwe organy krajowe, w szczególności dotyczącego przestępstw przeciwko interesom finansowym Unii Europejskiej; b) koordynację takich śledztw i ścigania; c) wzmacnianie współpracy sądowej, w tym poprzez rozstrzyganie sporów jurysdykcyjnych i ścisłą współpracę z Europejską Siecią Sądową. Wspomniane rozporządzenia określają także warunki uczestnictwa Parlamentu Europejskiego i parlamentów narodowych w ocenie działalności Eurojustu.
19 Rozumie się przez nie wnioski Komisji Europejskiej, inicjatywy grupy Państw Członkowskich, inicjatywy Parlamentu Europejskiego, wnioski Trybunału Sprawiedliwości, zalecenia Europejskiego Banku Centralnego i wnioski Europejskiego Banku Inwestycyjnego mające na celu przyjęcie aktu prawodawczego.
20 Komisja Europejska przekazuje parlamentom narodowym swoje projekty i swoje zmienione projekty aktów prawodawczych równocześnie z ich przekazaniem Parlamentowi Europejskiemu i Radzie Unii Europejskiej. Parlament Europejski przekazuje parlamentom narodowym swoje projekty i swoje zmienione projekty aktów prawodawczych. Rada Unii Europejskiej przekazuje parlamentom narodowym projekty i zmienione projekty aktów prawodawczych pochodzące od grupy Państw Członkowskich, Trybunału Sprawiedliwości, Europejskiego Banku Centralnego lub Europejskiego Banku Inwestycyjnego. Rezolucje legislacyjne Parlamentu Europejskiego oraz stanowiska Rady Unii Europejskiej są przekazywane przez te instytucje parlamentom narodowym po ich przyjęciu.
21 Każdy parlament narodowy posiada tu dwa głosy, jakie rozdzielone są w zależności od krajowego systemu parlamentarnego. W przypadku parlamentów dwuizbowych każdej z izb przysługuje jeden głos.
22 Zob. art. 5 Traktatu o Unii Europejskiej oraz Protokół (nr 2) w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności do Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.
23 Jest językiem urzędowym na Malcie i w Irlandii.
24 Zob. Traktat o Unii Europejskiej i Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej oraz Statut Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.
25 Polska stała się członkiem Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej wraz z przystąpieniem do Unii Europejskiej, czyli z dniem 1 maja 2004 r.
26 Zob. Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (wersja skonsolidowana: Dz.U. C 203/1 z 7.06.2016).