Rozdział II: Określanie przedmiotu umowy i obranie dla niej nazwy

1. Określanie przedmiotu umowy

Przedmiot umowy w przypadku umów dwustronnie zobowiązujących stanowi zobowiązanie się do jakiegoś świadczenia – pieniężnego lub niepieniężnego – przez każdą ze stron. Może nim być przykładowo zobowiązanie się do przeniesienia własności rzeczy ruchomej lub nieruchomości, do wykonania jakiejś usługi, do dokonania w czyimś imieniu czynności prawnej tudzież do uiszczenia jakiejś kwoty tytułem ceny, czynszu lub wynagrodzenia.

W celu uniknięcia późniejszych nieporozumień przedmiot umowy powinien zostać określony w sposób jednoznaczny. Przede wszystkim należy podać, jakiej dokładnie rzeczy dotyczy umowa, jaka ma być jakość takiej rzeczy, na czym ma dokładnie polegać usługa i kiedy staje się ona wykonaną itd. W przypadku gdy umowa dotyczy rzeczy można używać oznaczeń indywidualizujących, takich jak numer seryjny, numer nadwozia, numer rejestracyjny, a w odniesieniu do nieruchomości numer jej Księgi Wieczystej, adres położenia czy numer w ewidencji gruntów i budynków. Czasem też w razie braku określenia jakości, czasu, w jakim świadczenie ma być spełnione, waluty, w jakiej ma być uiszczona jakaś suma pieniężna, itp. z pomocą przychodzą przepisy prawa69. Na ogół jednak – dla uniknięcia powstania w tym względzie wątpliwości – lepiej jest takie kwestie uściślić w treści umowy.

Przy określaniu przedmiotu umowy powinno się też najlepiej używać zwrotów z Kodeksu cywilnego wyznaczających tzw. essentialia negotii (elementy przedmiotowo istotne) umowy danego rodzaju, a nie wyrażeń potoczonych.

W przypadku umowy sprzedaży należałoby więc posłużyć się tu nie wyrażeniem: „Sprzedawca sprzedaje, a Kupujący kupuje …”, lecz wyrażeniem: „Sprzedawca zobowiązuje się do dnia … przenieść na Kupującego własność i wydać mu …, który (którą) Kupujący zobowiązuje się odebrać i zapłacić za niego (nią) Sprzedawcy cenę w wysokości … nie później niż w dniu …” lub do niego podobnym.

W przypadku umowy najmu preferowany byłby zaś nie zwrot: „Wynajmujący wynajmuje, a Najemca najmuje …”, lecz zwrot: „Wynajmujący zobowiązuje się oddać Najemcy … do używania na czas nieoznaczony [jak oznaczony, to padać jaki], a Najemca zobowiązuje się z góry płacić Wynajmującemu do dnia … każdego miesiąca czynsz w wysokości …” lub do niego podobnym.

Uwaga: Określenie przedmiotu umowy w sposób potoczny nie oznacza tego, że umowa stanie się nieważna. Umowa będzie wówczas ważna, jednakże – poza tym, że wydaje się to nieprofesjonalne – może powstać wątpliwość co do jej rodzaju.

Dla uzyskania większej przejrzystości przedmiot umowy może być również określany nie w jednym paragrafie, lecz w dwóch albo nawet jeszcze większej ich liczbie – tj. tak jak np. w poniższym przykładzie.

§ 1

Sprzedawca zobowiązuje się przenieść na Kupującego własność i wydać mu telewizor kolorowy marki Samsung o numerze seryjnym: AL556677.

§ 2

Kupujący zobowiązuje się odebrać wyżej wymieniony telewizor oraz zapłacić za niego Sprzedawcy cenę w wysokości: 2.000,00 zł (słownie: dwa tysiące złotych).

Jeśli w dalszej treści umowy mają się znajdować postanowienia odnoszące się do przedmiotu świadczenia, by nie musieć powtarzać jego oznaczenia w całości, przedmiotowi takiemu można nadać jakąś nazwę – np. poprzez zapis, iż: „Sprzedawca zobowiązuje się przenieść na Kupującego własność i wydać mu kolorowy telewizor marki Samsung o numerze seryjnym: AL556677, zwany dalej „Telewizorem””.

W tym celu można się też posługiwać wyrażeniem „przedmiotowy telewizor”, „przedmiotowa nieruchomość”, „przedmiotowy samochód” itd., bądź zwrotem „telewizor, o którym mowa w § 1”, „nieruchomość, o której mowa w § 1”, „samochód, o którym mowa w § 1”.

Przy tym na oznaczenie w treści umowy jej samej można używać zarówno słowa „umowa” („Umowa”), jak i zwrotu „niniejsza umowa” lub „ta umowa”.

Warto też rozważyć podanie w umowie numeru rachunku bankowego, jeśli ma być na niego dokonana płatność wynikająca z niej. Nie w każdym zresztą przypadku istnieje – zgodnie z obowiązującym w Polsce prawem – możliwość rozliczenia się w gotówce70.

Test nr 5

1. W celu uniknięcia późniejszych nieporozumień przedmiot umowy powinien zostać określony w sposób jednoznaczny:

a) tak,

b) nie.

2. Przy określaniu przedmiotu umowy powinno się najlepiej używać zwrotów z języka potocznego, np.: „Kupujący kupuje”, „Sprzedawca sprzedaje”, „Wynajmujący wynajmuje”:

a) tak,

b) nie.

3. Określenie przedmiotu umowy w sposób potoczny powoduje, że umowa będzie:

a) nieważna z mocy prawa (ex lege),

b) ważna, ale może dojść do wątpliwości co do jej rodzaju,

c) ważna, ale niewiążąca.

4. W celu niepowtarzania w dalszej treści umowy oznaczenia przedmiotu świadczenia którejś z jej stron można nazwać ten przedmiot w skrócie albo używać wyrażenia „przedmiotowy telewizor”, „przedmiotowa nieruchomość” itp.:

a) tak,

b) nie.

2. Obieranie nazwy umowy

Nazwa umowy powinna odpowiadać temu, co jest jej przedmiotem. Nazwy poszczególnych umów zostały określone w Kodeksie cywilnym, w tzw. szczegółowej części prawa zobowiązań (artykuły od 535 do 918), i w niektórych innych ustawach zawierających regulacje cywilnoprawne, jak np. Ustawa z dnia 16 września 2011 r. o timeshare (Dz.U. 2011 nr 230 poz. 1370) i Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (Dz.U. 1997 nr 140 poz. 939 z późn. zm.).

Do podstawowych błędów spotykanych w praktyce należą tutaj mylenie umowy dzierżawy z umową najmu, mylenie umowy dostawy z umową sprzedaży i mylenie umowy zlecenia z umową o świadczenie usług, do której stosuje się odpowiednio przepisy normujące umowę zlecenia.

Tak w przypadku umowy dzierżawy poza używaniem rzeczy dzierżawca uprawniony jest do pobierania z rzeczy pożytków. W odniesieniu do rzeczy, które nie dają pożytków, zawarcie umowy dzierżawy jest więc wykluczone (zob. art. 693 § 1 k.c.)71. W przypadku zaś umowy najmu najemca uprawniony jest tylko do używania rzeczy, przez co może ona dotyczyć zarówno takich rzeczy, które przynoszą pożytki, jak i takich rzeczy, które pożytków przynosić nie mogą (zob. art. 659 § 1 k.c.)72.

Przez umowę dostawy dostawca zobowiązuje się do wytworzenia rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku oraz do ich dostarczania częściami albo periodycznie, a odbiorca zobowiązuje się do odebrania takich rzeczy i do zapłacenia umówionej ceny (zob. art. 605 k.c.), podczas gdy przez umowę sprzedaży sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać mu rzecz, a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy umówioną cenę (zob. art. 535 § 1 k.c.).

Przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie, a nie do wykonywania jakichś czynności faktycznych, tzw. usług (zob. art. 734. § 1 k.c.). Do umów o świadczenie usług, które nie są uregulowane innymi przepisami, stosuje się natomiast z mocy art. 750 k.c. przepisy o zleceniu, ale odpowiednio (zob. art. 750 k.c.). Oznacza to, że po pierwsze tego rodzaju umowy nie są tym samym co umowy zlecenia, a po drugie poszczególne prze-pisy, jakie mają zastosowanie w stosunku do umowy zle-cenia, stosuje się do tych umów bądź wprost, bądź po wprowadzeniu w ich treści stosownych modyfikacji, bądź nie stosuje się ich wcale.

Dla niektórych umów, jakich zawarcie jest prawnie możliwe, Kodeks cywilny oraz inne ustawy zawierające regulacje cywilnoprawne nie przewidują żadnej nazwy. Takie umowy są zawierane na podstawie zasady swobody umów wyrażonej w art. 3531 k.c.73, będąc zaliczane przez naukę prawa do tzw. umów nienazwanych (contracti innominati, l. poj. contractus innominati). Ich nazwa bywa czasem ustalona w praktyce obrotu, zwłaszcza gdy dany rodzaj umowy nienazwanej „przyszedł” z zagranicy – jak np. w przypadku umowy forfaitingu lub umowy factoringu czy też umowy franczyzy (taką umową była również umowa leasingu i umowa timeshare zanim znalazły one swoje unormowanie odpowiednio w art. 7091-70917 k.c. i Ustawie z dnia 16 września 2011 r. o timeshare (Dz.U. 2011 nr 230 poz. 1370)). Jeśli tak nie jest, należy obrać tu nazwę najbardziej adekwatną do tego, co stanowi przedmiot umowy.

W stosunku do umów o świadczenie usług, do których z mocy art. 750 k.c. stosuje się odpowiednio przepisy o umowie zlecenia, nazwa umowy może być w stylu: „umowa o świadczenie usług gastronomicznych” „umowa o świadczenie usług ochroniarskich i porządkowych”, „umowa o serwis” itp.

Poza rodzajem zawieranej umowy można też oznaczać jej poszczególne paragrafy, kierując się ich tematyką.

Uwaga: Podanie błędnej nazwy – nieodpowiadającej temu, do czego zobowiązały się w niej strony – nie powoduje nieważności umowy ani na ogół nie zmienia jej rodzaju. Czasem może ono jednak wzbudzić wątpliwości co do rodzaju umowy, jaką chciano zawrzeć, a tym samym i przepisów prawa, jakie mają być do faktycznie zawartej umowy stosowane. W sytuacji też gdy z przedmiotu umowy, określonego w jej treści, trudno jest się domyślić, jakiego jest ona rodzaju, podanie takiej, a nie innej jej nazwy może być tutaj przesądzające. Jest tak zwłaszcza w odniesieniu do umowy o dzieło i umowy o świadczenie usług, do jakiej stosuje się odpowiednio przepisy o umowie zlecenia, które w niektórych przypadkach mogą mieć ten sam przedmiot i przyjęcie takiej, a nie innej nazwy zawieranej umowy (umowa o dzieło/ umowa o świadczenie usług) może zdecydować o tym, jakiego będzie ona rodzaju.

Test nr 6 (wielokrotnego wyboru)

1. Nazwa umowy powinna odpowiadać temu, co jest jej przedmiotem:

a) tak,

b) nie.

2. Nazwy zawieranych w praktyce umów:

a) mogą być tylko takie, jak nazwy umów, z jakimi spotykamy się w Kodeksie cywilnym i innych ustawach zawierających regulacje cywilnoprawne,

b) mogą być również inne niż nazwy umów występujące w Kodeksie cywilnym i innych ustawach, zwłaszcza gdy należą do tzw. kategorii umów nienazwanych,

c) zawsze muszą być inne niż nazwy umów, o których mowa jest w Kodeksie cywilnym i innych ustawach zawierających regulacje cywilnoprawne.

3. Do podstawowych błędów przy określaniu w umowie jej rodzaju (nazwy) należą:

a) mylenie umowy dzierżawy z umową najmu,

b) mylenie umowy darowizny z umową sprzedaży,

c) mylenie umowy dostawy z umową sprzedaży,

d) mylenie umowy zlecenia z umową o świadczenie usług, do której stosuje się odpowiednio przepisy normujące umowę zlecenia.

4. Dla niektórych umów, których zawarcie jest prawnie możliwe, Kodeks cywilny nie przewiduje jakiejkolwiek nazwy:

a) tak,

b) nie.

5. Obranie dla danej umowy błędnej nazwy – nieodpowiadającej temu, do czego zobowiązały się strony tej umowy – skutkuje jej nieważnością:

a) tak,

b) nie.

6. Obranie dla danej umowy błędnej nazwy na ogół nie zmienia jej rodzaju. W niektórych jednak przypadkach może wzbudzić wątpliwości co do rodzaju umowy, jaką strony chciały zawrzeć, a tym samym i przepisów prawa, jakie powinny być stosowane do zawartej przez nie umowy:

a) tak,

b) nie.

7. W sytuacji gdy z przedmiotu umowy, określonego w jej treści, trudno jest się domyślić, jakiego jest ona rodzaju, przyjęcie takiej, a nie innej jej nazwy może być w tym względzie przesądzające. Jest tak na przykład w przypadku umowy o dzieło i umowy o świadczenie usług, do której stosuje się odpowiednio przepisy umowy o zleceniu, jakie często mogą mieć ten sam przedmiot, i nazwa, jaką strony wymieniły w ich nagłówku (umowa o dzieło/ umowa o świadczenie usług) może czasem zdecydować o ich kwalifikacji prawnej:

a) tak,

b) nie.