Rozdział VII: Kształtowanie treści umowy w sposób korzystny tylko dla jednej z jej stron

W umowie można w nierównym stopniu chronić i realizować interesy każdej z jej stron. Wprowadzanie do umowy postanowień korzystnych tylko dla jednej z jej stron może jednak spowodować, iż druga strona odmówi zawarcia takiej umowy. Stąd do zawarcia umowy ukształtowanej w interesie tylko jednej z jej stron konieczne może się okazać wywołanie wrażenia, iż taka umowa chroni również interesy drugiej strony, albo wykorzystanie słabszej pozycji takiej strony, jej przymusowego położenia lub jej dużej chęci zawarcia danej umowy biorącej się z jakiegoś innego powodu.

Tak w praktyce zawarcie umowy, której zapisy są sformułowane na korzyść tylko jednej z jej stron, może ułatwić w szczególności:

a) zamieszczanie obok postanowień niekorzystnych dla drugiej strony postanowień korzystnych dla tej strony, jakie wynikają z przepisów o charakterze imperatywnym lub semi-imperatywnym i które również w razie ich nie ujęcia w treści danej umowy znalazłyby zastosowanie w odniesieniu do tej umowy,

b) analiza potrzeby zawarcia umowy przez drugą stronę, w tym pod kątem możliwości wyboru przez z nią innego kontrahenta lub innego towaru/usługi – w celu oceny tego, na jak niekorzystne dla niej zapisy umowne strona ta powinna być w stanie przystać,

c) wykorzystanie efektu „chwili”, tj. tego, że podczas zawierania umowy strony nie liczą się z tym, że mogą jej nie wykonać lub wykonać ją nienależycie albo nie chcą się do tego drugiej stronie przyznać – np. zakładają, że nie będą miały żadnych problemów z terminowym wykonaniem umowy, lub obawiają się, że poprzez okazanie przejawów tego, iż uważają, że takie problemy mogą wystąpić, zrażą do siebie swojego kontrahenta, i z tego powodu są skłonne zgodzić się na wysokie dla nich kary umowne lub wystawienie weksla in blanco,

d) odsyłanie w treści umowy do opracowanych wcześniej regulaminów lub ogólnych warunków umów, których druga strona nie czyta aż tak szczegółowo jak tekstu umowy, a które będą miały zastosowanie w sprawach nieunormowanych umową z takim samym skutkiem, jakby były zawarte w tekście samej umowy (z mocy odpowiedniego postanowienia umownego stanowiąc jej integralną część) – przy tym może być to połączone ze stwierdzeniem, iż te regulaminy/ ogólne warunki umów wynikają z polityki danego przedsiębiorstwa lub organizacji, w której jest on zrzeszony, i nie ma „faktycznej” możliwości ich zmiany lub poczynienia od nich jakiegoś wyjątku153,

e) przygotowanie najpierw projektu umowy bardzo niekorzystnego dla drugiej strony w celu zamienienia go później – np. w drodze i podczas negocjacji – na nie aż tak dla tej strony niekorzystny, jaki chce się by był docelowy.

Uwaga: W przypadku umyślnego zamieszczania w umowie postanowień, jakie są niezgodne z przepisami imperatywnymi lub semi-imperatywnymi, mają na celu obejście takich przepisów, stanowią niedozwolone klauzule umowne lub są sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, i/lub późniejszego powoływania się na takie postanowienia, można się zastanawiać nad tym, czy nie mamy do czynienia z popełnianiem przestępstwa oszustwa. Przy tym wprowadzenie w błąd polegałoby tu na wywoływaniu swoim zamierzonym postępowaniem u drugiej strony umowy przeświadczania, iż postanowienia ww. rodzaju są ważne (wiążące), a wyzyskanie błędu na chęci odniesienia korzyści majątkowej poprzez wykorzystanie braku faktycznej wiedzy drugiej strony odnośnie do tego, że takie postanowienia są nieważne (niewiążące) z mocy prawa (zob. art. 286 § 1-4 Ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. 1997 nr 88 poz. 553 z późn. zm.)154). Niewątpliwie jakieś znaczenie powinno mieć tutaj też to, na ile oczywisty był brak zgodności takich postanowień z przepisami imperatywnymi lub semi-imperatywnymi, obchodzenie nimi takich przepisów, czy stanowienie przez nie niedozwolonych klauzul umownych tudzież pozostawanie przez nie w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego.

Wykorzystywanie zaś przymusowego położenia drugiej strony w zamiarze narzucenia jej niekorzystnych postanowień umownych, zwłaszcza wskazujących na niewspółmiernie więk-szą wartość jej świadczenia, może zostać uznane za formę wyzysku (zob. art. 388 § 1-2 k.c.155 i art. 304 Ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. 1997 nr 88 poz. 553 z późn. zm.)156).

Przy tym w przypadku negocjowania treści umowy przydatne mogą się w praktyce okazać wszelkie wskazówki z zakresu technik negocjacyjnych157. Trzeba też pamiętać, że nie wolno prowadzić negocjacji w złej wierze, w tym odmówić zawarcia z kimś umowy z powodu, iż zgłosił nam obecność w zaproponowanym przez nas wzorze umowy klauzuli niedozwolonej lub zapisów sprzecznych z zasadami współżycia społecznego. Poza tym, że taka odmowa może skutkować odpowiedzialnością prawną z tytułu tzw. culpy in contrahendo158, wydaje się ona podpadać pod czyn nieuczciwej konkurencji polegający na rzeczowo nieuzasadnionym zróżnicowanym traktowaniu niektórych klientów (zob. art. 15 ust. 1 pkt 3 Ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz.U. 1993 nr 47 poz. 211 z późn. zm.)).

Test nr 16

1. Każdą umowę w prawie zobowiązań można tak ukształtować, aby była ona bardziej korzystna dla jednej z jej stron (w większym stopniu zabezpieczała i realizowała jej interesy niż interesy drugiej strony):

a) tak,

b) nie.

2. W razie skonstruowania umowy w sposób, który w niejednakowym stopniu zabezpiecza interesy jej stron, istnieje ryzyko, że do jej zawarcia nie dojdzie (nie zgodzi się na nią strona, której interesy są zabezpieczone w mniejszym stopniu):

a) tak,

b) nie.

3. Zaproponowanie komuś zawarcia umowy, której postanowienia są dla tego kogoś bardzo niekorzystne, może spowodować, że ten ktoś się obrazi lub straci zaufanie i nie będzie chciał utrzymywać z nami dalszych relacji biznesowych:

a) tak,

b) nie.

4. W celu nakłonienia drugiej strony do zawarcia umowy, w której są zamieszczone zapisy dla tej strony niekorzystne, można uciec się do różnych manipulacji, które mieszczą się w granicach prawa i etyki w biznesie:

a) tak,

b) nie.