Alamat ng Durian
The Legend of Durian
Sa isang bayan sa Mindanao (In a small town in Mindanao) [isa – one; bayan - town] ay may matandang babae (there was an old woman) na lalong kilala sa (that is more known) [kilala - known] tawag na Tandang During (by the name of old During) [tawag - call]. Nakatira siya sa (She is living in) paanan ng bundok (the foot of the mountains). Ang maliit niyang kubo (Her small hut) [kubo – hut] ay nakatayo sa gitna (is standing in the middle) [tayo - stand] ng malawak niyang bakuran (of a wide backyard) [malawak - wide] na napapaligiran ng mga puno (that is surrounded by tress).
Sa isang bayan sa Mindanao ay may matandang babae na lalong kilala sa tawag na Tandang During. Nakatira siya sa paanan ng bundok. Ang maliit niyang kubo ay nakatayo sa gitna ng malawak niyang bakuran na naliligid ng mga puno.
Si Tandang During ay karaniwan nang (It is usual for old During) [karaniwan – usual/common] ginagawang katatakutan (be made a figure of horror) [katakutan - horror] ng mga ina sa kanilang (by mothers to their) malilikot na mga anak (restless children). Sabi nila (They say) ay lahi siya ng mangkukulam (she is from the race of witches) [mangkukulam – witch / wizard] kung kaya dapat iwasan (that’s why [she] should be avoided) [kung kaya – that’s why; iwas - avoid].
Si Tandang During ay karaniwan nang ginagawang katatakutan ng mga ina sa kanilang malilikot na mga anak. Sabi nila ay lahi ito ng mangkukulam kung kaya dapat iwasan.
Si Tandang During (Old During) ay nasanay nang mamuhay na nag-iisa (is already accustomed to live by himself) [nasanay – used / accustomed]. Mula nang mamatay (Since the death) ang asawa at mga anak (of [her] husband and children) ay hindi na siya umalis (she did not leave) sa paanan ng bundok (the foot of the mountain). Tahimik siyang tao (She is a quiet person) [tahimik - quiet] at dahil matanda na (and because already old) ay mas ibig pa niyang (he loves more) [mas - more] asikasuhin na lang (to take care) ang mga tanim na halaman (the plants and vegetables).
Si Tandang During ay nasanay nang mamuhay na nag-iisa. Mula nang mamatay ang asawa at mga anak ay hindi na siya umalis sa paanan ng bundok. Tahimik siyang tao at dahil matanda na ay mas ibig pa niyang asikasuhin na lang ang mga tanim na halaman.
Masungit si Tandang During (Old During is peevish) [masungit – peevish/unkind] kaya iniiwasan siya ng mga tao (the reason people stay away from her) [iwas – stay away / avoid]. Noong kamamatay palang ng mga mahal niya sa buhay (When her loved ones just died) [namatay - died] ay marami ang nag-alok ng tulong (many offered [her] help) [alok - offer] ngunit tinanggihan niya (but she refused). Sa gayon ay unti-unti na ring lumayo sa kanya ang mga tao (Thus, the people stay away from her little by little) [unti-unti – little by little] hanggang maging panakot na lamang siya (until she became the figure of horror) sa makukulit na mga bata (to the naughty children) [makulit - naughty].
Masungit si Tandang During kaya iniiwasan ng mga tao. Noong kamamatay palang ng mga mahal niya sa buhay ay marami ang nag-alok ng tulong ngunit tinanggihan niya. Sa gayon ay unti-unti na ring lumayo sa kanya ang mga tao hanggang maging panakot na lamang siya sa makukulit na mga bata.
Ilang taon ang nagdaan (Many years passed). Ang dati ay makukulit na mga bata (The naughty children before) ay malalaki na (have already grown) ngunit si Tandang During ay gayon parin (but old During remained the same). Nag-iisa sa kubo (Alone in the hut) sa paanan ng bundok (in the foot of the mountains) at hindi naki-salamuha sa mga tao (and does not socialize with people) [salamuha - socialize].
Ilang taon ang nagdaan. Ang dati ay makukulit na mga bata ay malalaki na ngunit si Tandang During ay gayon parin. Nag-iisa sa kubo sa paanan ng bundok at hindi naki-salamuha sa mga tao.
Isang gabi (One night) ay itinaboy ng hanging amihan (driven away by the northeast wind) [amihan – northeast; hangin - wind] ang isang kakaibang amoy (an unusual smell) [kakaiba - different] sa komunidad (in the community). Hindi nila alam (They do not know) kung ano ang amoy na iyon (if what was that smell) at kung saan galing (and if where it came from). Nanatili ang amoy (The smell remained) [nanatili/naiwan – remain] nang sumunod pang mga araw (in the next days; when next more days) at patindi nang patindi (and worsened). Nagpasya ang mga tao (And the people decided) [nagpasya - decided] na hanapin ang pinanggalingan ng amoy (to find the source of the smell) [hanap - to find; nanggaling - came from; pinanggalingan - source].
Isang gabi ay itinaboy ng hanging amihan ang isang kakaibang amoy sa komunidad. Hindi nila alam kung ano ang amoy na iyon at kung saan galing. Nanatili ang amoy nang sumunod pang mga araw at patindi nang patindi. Nagpasya ang mga tao na hanapin ang pinanggalingan ng amoy.
Nagkaisa silang puntahan (They agreed to go) [nagkaisa - agreed] ang kubo ni Tandang During (in the hut of old During) nang ma tiyak (when they ascertained) [tiyak/sigurado – ascertained / to make sure] na doon nanggagaling ang amoy (that the smell comes from there) [smell - amoy]. Hinanap nila ang matanda (They looked for the old [woman]) [hanap – look/find] ngunit hindi nila ito nakita (but they did not found her). Sa halip (Instead) ay nabaling ang pansin nila (their attention shifted) [pansin - attention] sa isang puno (in a tree) na ang mga bunga ay may (whose fruits has) matitigas na balat (hard skin) [matigas - hard] at matatalim na mga tinik (and sharp thorns) [matalim - sharp].
Nagkaisa silang puntahan ang kubo ni Tandang During nang ma tiyak na doon nanggagaling ang amoy. Hinanap nila ang matanda ngunit hindi nila ito nakita. Sa halip ay nabaling ang pansin ila sa isang puno na ang mga bunga ay may matitigas na balat at matatalim na tinik.
Dahil sa sobrang hinog (Because of over ripeness) [hinog - ripe] ay nagsisimula nang bumuka ang mga prutas (the fruits are starting to crack) [simula - start; bumuka - to crack]. Isang lalaki ang umakyat ng puno (One man climb the tree) para kumuha ng bunga (to get a fruit). Nagtakip sila ng ilong (They covered their nose) [takip - cover] nang buksan ang prutas (when the fruit was opened) pero pare-pareho ring nasarapan (but all the same they found it tasty) [nasarapan - to find something tasty; pareho - the same] sa lasa ng prutas na iyon (in the taste of that fruit) [lasa - taste]. Nagsipitas sila ng mga bunga (They each picked the fruits) at iniuwi sa kani-kanilang bahay (and brought it in their respective houses) [kanila - theirs].
Dahil sobrang hinoy ay nagsisimula nang bumuka ang mga prutas. Isang lalaki ang umakyat ng puno para kumuha ng bunga. Nagtakip sila ng ilong nang buksan ang prutas pero pare-pareho ring nasarapan sa lasa ng prutas na iyon. Nagsipitas sila ng mga bunga at iniuwi sa kani-kanilang bahay.
Nang may makasalubong silang (When they crossed paths) isang matanda (with an old) [gender not identified] na taga ibang lugar (that is from another place) at itinanong (and asked) kung ano ang dala nilang prutas (if what is the fruit they are carrying) [dala – to carry] ay iisa ang sagot nila (they have one answer) [sagot - answer]. "Bunga ng tanim (That is fruit of the plant) ni Tandang During 'yan" (of old During; of old During that), sabi nila (they say) [the derivation of “Durian” from the name of old During does not translate].
Nang may makasalubong silang isang matanda na tagaibang lugar at itinanong kung ano ang dala nilang prutas ay iisa ang sagot nila. "Bunga ng tanim ni Tandang During 'yan", sabi nila.
During yan (During that) ang pagkakaintindi sa kanila ng matanda (as they were understood by the old). Kaya (That’s why) nang bigyan nila itong bunga (when they gave it fruit) at itanong ng mga kakilala (and asked by acquiantances) kung ano iyon (if what is it) ay sinabi nito ang pangalan (they say that the name) ng prutas ay during yan (the name of the fruit is ‘During yan”). Kalaunan ay naging durian (In time, it became Durian).
During yan ang pagkakaintindi sa kanila ng matanda. Kaya nang bigyan nila ito ng bunga at itanong ng mga kakilala kung ano iyon ay sinabi nitong ang pangalan ng prutas ay during yan. Kalaunan ay nagiging durian.