Alamat ng Ampalaya
The Legend of the Bitter Gourd
Noong araw (Back then), sa bayan ng Sariwa (in the town of Sariwa) [sariwa – fresh; Sariwa in the text refers to the name of the town] naninirahanang lahat ng uri ng gulay (living / there lived all kinds of vegetables) [uri – kinds] na may kanya-kanyangkagandahang taglay (that possess individual beauty) [taglay – possess; ganda - beauty].
Noong araw, sa bayan ng Sariwa naninirahan ang lahat ng uri ng gulay na may kanya-kanyang kagandahang taglay.
Si Kalabasa na may kakaibang tamis (Squash who has a unique sweetness) [Kalabasa – squash ; matamis – sweet], si Kamatis na may asim (tomato who has sourness) [Kamatis – tomato ; maasim – sour] at malasutlang kutis (and silk-like skin) [kutis/balat – skin], si Luya na may anghang (Ginger who has a sharp taste) [luya – ginger], si Labanos na sobra ang kaputian (Radish who is excessively white) [Labanos – radish ; sobra – excess], si Talong na may lilang balat (Eggplant who has a purple skin) [Talong – eggplant ; lila – purple], luntiang pisngi ni Mustasa (green cheek of Mustard) [mustasa – mustard ; luntian/berde – green ; pisngi - cheek], si Singkamas na may kakaibang lutong na taglay (Turnip who possess a unique crunch) [Singkamas – turnip ; malutong – crunchy], si Sibuyas na manipis na balat (Onion who has a thin skin) [sibuyas – onion ; manipis – thin], at si Patola na may gaspang na kaakit-akit (and Gourd who has roughness that is attractive) [Patola – gourd ; magaspang – rough ; akit – to attract].
Si Kalabasa na may kakaibang tamis, si Kamatis na may asim at malasutlang kutis, si Luya na may anghang, si Labanos na sobra ang kaputian, si Talong na may lilang balat, luntiang pisngi ni Mustasa, si Singkamas na may kakaibang lutong na taglay, si Sibuyas na ma manipis na balat, at si Patola na may gaspang na kaakit-akit.
Subalit may isang gulay (But there was one vegetable) [gulay – vegetable] na umusbong (that sprouted) na kakaiba ang anyo (that has a unique appearance) [kakaiba – unique], siya si Ampalaya (he is Bitter Gourd) na may maputlang maputlang kulay (who has a pale color) [maputla – pale], at ang kanyang lasang taglay (and the taste that he contains) [lasa – taste] ay di maipaliwanag (is unexplainable) [di – cannot ; ipaliwanag – to explain].
Subalit may isang gulay na umusbong na kakaiba ang anyo, siya si Ampalaya na may maputlang maputlang kulay, at ang kanyang lasang taglay ay di maipaliwanag.
Araw araw (Every day), walang ginawa si Ampalaya (Bitter Gourd did nothing) [gawa - to do; ginawa - did] kung hindi ikumpara (butused to compare; “if not to compare”) ang kanyang itsura at lasa (his appearance and taste) [kanyang – his/her] sa kapwa niya gulay (to his fellow vegetables) [kapwa – fellow], at dahil dito (and because of this) ay nagbalak siya ng masama (he planned something bad/wrong) sa kapwa niyang mga gulay (on his fellow vegetables).
Araw araw, walang ginawa si Ampalaya kung hindi ikumpara ang kanyan itsura at lasa sa kapwa niya gulay, at dahil dito ay nagbalak siya ng masama sa kapwa niyang mga gulay.
Nang sumapit ang gabi (When night came) kinuha ni Ampalaya ang lahat (Bitter Gourd took all) [kuha - to take; kinuha - took] ng magagandang katangian ng mga gulay (beautiful traitsof the vegetables) [katangian – traits] at kanyang isinuot (and he wore [them]) [isuot – to ware].
Nang sumapit ang gabi kinuha ni Ampalaya ang lahat ng magagandang katangian ng mga gulay at kanyang isinuot.
Tuwang tuwa si Ampalaya (Bitter Gourd was very happy) [natuwa/masaya – happy] dahil ang dating gulay na hindi pinapansin (because he was not being noticed before) [pansin - to notice; pinapansin - to take notice; dati - before] ngayon ay pinagkakaguluhan (now is the source of commotion) [gulo - commotion]. Ngunit walang lihim na hindi nabubunyag (But [there’s] no secret that is not revealed) [lihim – secret; bunyag – to reveal] nagtipon tipon ang mga gulay na kanyang ninakawan (the vegetables that he robbed gathered) [tipon - to gather; nagtipon-tipon - gathered together].
Tuwang tuwa si Ampalaya dahil ang dating gulay na hindi pinapansin ngayon ay pinagkakaguluhan. Ngunit walang lihim na hidi nabubunyag nagtipon tipon ang mga gulay na kanyang ninakawan.
Napagkasunduan nilang (They agreed) sundan ang gulay (to follow the vegetable) na may gandang kakaiba (that has a unique beauty), at laking gulat nila (and they were greatly surprised) [gulat – surprise] ng makita nilang hinuhubad nito isa-isa (when they saw it stripping one by one) [hubad - to strip; hinuhubad - stripping; kita - to see] ang mga katangian na kanilang taglay (the traits that they possess), nanlaki ang kanilang mga mata (their eyes widened) [nanlaki – widened/bigger] ng tumambad sa kanila si Ampalaya (revealed before them is bittergourd) [tumambad – revealed].
Napagkasunduan nilang sundan ang gulay na may gandang kakaiba, at laking gulat nila ng makita nilang hinuhubad nito isa-isa ang mga katangian na kanilang taglay, nanlaki ang kanilang mga mata ng tumambad sa kanila si Ampalaya.
Nagalit ang mga gulay (The vegetables were angry) [nagalit – angry] at kanilang iniharap si Ampalaya (and they presented Bitter Gourd) [iniharap – presented] sa diwata ng lupain (in the fairy of the land) [lupa – land], isinumbong nila (they protested) ginawang pagnanakaw ni Ampalya (the perpetrated robbery of bitter gourd). Dahil dito nagalit ang diwata (Because of this the fairy got angry) [galit - to be angry] at lahat ng magagandang katangian (and all of the beautiful traits) na kinuha sa mga kapwa niya gulay (that he took from his fellow vegetables) ay kinuha ng diwata (was taken by the fairy) [kuha - to take; kinuha - taken away].
Nagalit ang mga gulay at kanilang iniharap si Ampalaya sa diwata ng lupain, isinumbong nila ang ginawang pagnanakaw ni Ampalya. Dahil dito nagalit ang diwata at lahat ng magagandang katangian na kinuha sa mga kapwa niya gulay ay kinuha ng diwata.
Laking tuwa ni Ampalaya (Bitter Gourd was relieved/very happy) dahil inisip niya na iyon lamang ang kabayaran (because he thought that was onlythe payment) [isipin - to think; naisip - thought] sa ginawa niyang kasalanan (on the mistakes that he has done) [kasalanan – mistake/sin]. Ngunit makalipas ang ilang sandali (But after a few moments) ay nag iba ang kanyang anyo (his appearance changed) [nag iba/nagbago – change; anyo - appearance].
Laking tuwa ni Ampalaya dahil inisip niya na iyon lamang pala ang kabayaran sa ginawa niyang kasalanan. Ngunit makalipas ang ilang sandali ay nag iba ang kanyang anyo.
Ang balat niya ay kumulubot (His skin wrinkled) [kumulubot – wrinkled] dahil ang kinis at gaspang (because the smoothness and roughness) [kinis – smooth ; gaspang - rough] na taglay ni upo at kamatis (possessed by gourd and tomato) ay nag-away sa loob ng kanyang katawan (conflicted inside his body) [away – conflict] maging ang mga ibat-ibang lasa ng mga gulay (even the various taste of the vegetables) [lasa – taste] ay naghatid ng di magandang panlasa sa kanya (brought a non-pleasing taste to him) at pait ang idinulot nito (and bitterness was the result of this) [pait – bitter], at ang kanyang kulay ay naging madilim (and his color darkened) [madilim – dark].
Ang balat niya ay kumulubot dahil ang kinis at gaspang na taglay ni upo at kamatis ay nag-away sa loob ng kanyang katawan maging ang mga ibat-ibang lasa ng gulay ay naghatid ng di magandang panlasa sa kanya at pait ang idinulot nito, at ang kanyang kulay ay naging madilim.